Læknablaðið - 01.07.2016, Blaðsíða 18

334 LÆKNAblaðið 2016/102
R A N N S Ó K N
spurningunum voru: 1) á mjög vel við um mig, 2) á frekar vel við um
mig, 3) hvorki né, 4) á frekar illa við um mig, 5) á mjög illa við um mig.
Spurningarnar þrjár sem voru ekki teknar með í rannsókninni
voru þessar: f) ég borða meira þegar mér líður illa, g) ég borða meira
þegar ég finn fyrir streitu, h) ég reyni að borða hollan mat. Þær spurn-
ingar voru ekki taldar endurspegla hugsanlegt hamlandi viðhorf
til takmörkunar á fæðuneyslu í sama mæli og þær spurningar sem
urðu fyrir valinu.
Til að meta hvort um hamlandi fæðuviðhorf væri að ræða, var
útbúið matstæki út frá stigafjölda úr svörum við spurningum um
viðhorf til mataræðis. Svarmöguleikarnir 5 voru sameinaðir í tvö
svör sem hvort um sig gaf eitt eða núll stig. Er það sama aðferð og
í MEBS-skalanum.20 Fyrra svarið (jákvætt) sameinaði eftirfarandi
svarmöguleika: 1) á mjög vel við um mig og 2) á frekar vel við um mig,
og seinna svarið (hlutlaust/neikvætt) sameinaði eftirfarandi svar-
möguleika 3) hvorki né, 4) á frekar illa við um mig og 5) á mjög illa við
um mig. Eitt stig var gefið ef eftirfarandi spurningum var svarað
jákvætt: a) ég fæ samviskubit ef ég borða sætindi, c) ég er hrædd/ur um að
geta ekki hætt að borða þegar ég byrja á annað borð, e) mér finnst ég þurfa
að hafa stjórn á því hvað ég borða. Ef þessum spurningum var svarað
hlutlaust eða neikvætt voru gefin núll stig. Stigagjöfin snerist við
í eftirfarandi spurningum: b) ég er sátt/ur við eigin matarvenjur og
d) mér líður vel eftir að hafa borðað góðan mat. Hér var gefið eitt stig
ef svarað var neikvætt og núll stig ef svarað var hlutlaust/jákvætt.
Eins var 3) hvorki né sett hér með svarmöguleika númer 1) á mjög
vel við um mig og 2) á frekar vel við um mig. Hver þátttakandi gat
þannig mest fengið samtals 5 stig, en minnst núll stig. Stigum var
skipt í flokka eftir vægi og dreifingu þeirra og var viðkomandi
skilgreindur með hamlandi viðhorf til eigin mataræðis ef hann
fékk þrjú eða fleiri stig samanlagt út frá spurningunum 5.
Aðrar skýribreytur
Upplýsingar um sjálfgefna hæð og þyngd þátttakenda sem og
sátt við eigin líkamsþyngd voru notaðar í greiningu þessarar
rannsóknar. Leiðréttingabreytur rannsóknarinnar voru kyn, ald-
ur, hjúskaparstaða, menntun og líkamsþyngdarstuðull. Ekki var
leiðrétt fyrir sátt við eigin líkamsþyngd þar sem sú tilfinning
gæti verið of tengd hamlandi fæðuviðhorfi og mögulega hluti af
orsakakeðjunni.
Hjúskaparstöðu var skipt í tvo flokka: 1) einhleyp/ur eða frá-
skilinn, ekkja/ekkill, 2) í sambandi en ekki sambúð, í sambúð, gift/
kvæntur.
Menntun var skipt í þrjá flokka: 1) barna-, unglinga- eða grunn-
skólapróf, gagnfræðapróf eða landspróf, 2) stúdentspróf, annað
próf á framhaldsskólastigi, tækniskólapróf og 3) háskólamenntun.
Líkamsþyngdarstuðull (LÞS; kg/m2) var flokkaður í fjóra flokka
samkvæmt skilgreiningu Alþjóðaheilbrigðisstofnunar. Flokkur
eitt: LÞS <18,5 undirþyngd, flokkur tvö: LÞS 18,5-24,9 kjörþyngd,
flokkur þrjú: LÞS 25,0-29, 9 yfirþyngd og flokkur fjögur: LÞS ≥30
offita.23, 24 Fyrir útreikninga í þessari rannsókn var LÞS skipt í þrjá
flokka ≤18,5-24,9; 25,0-29,9 og ≥30.
Svör við spurningunni hvort viðkomandi væri sáttur við eigin
líkamsþyngd, voru í 5 liðum sem voru hér sameinaðir í tvo flokka:
annars vegar sátt/ur við eigin líkamsþyngd, sem sameinaði svar-
möguleikana: 1) mjög sátt/ur, 2) frekar sátt/ur, 3) hvorki sátt/ur né
ósátt/ur og hins vegar ósátt/ur við eigin líkamsþyngd sem sameinaði
svarmöguleikana: 2) frekar ósátt/ur og mjög ósátt/ur.
Tölfræðigreiningar
Stuðst var við forritið SAS Enterprise Guide útgáfu 5.1 við töl-
fræðilegar greiningar. Lýsandi tölfræði var beitt við úrvinnslu
á gögnunum og notast við kí-kvaðrat próf til að meta tölfræði-
lega marktækan mun milli kynja. Tvíkosta lógistískri aðhvarfs-
greiningu var beitt til að meta gagnlíkindahlutfall (OR) og 95%
öryggisbil (CI) fyrir hamlandi fæðuviðhorf, greint eftir kyni,
aldri, hjúskaparstöðu, menntun, líkamsþyngdarstuðli og sátt við
eigin líkamsþyngd. Leiðrétt var fyrir kyni, aldri, hjúskaparstöðu,
menntun og líkamsþyngdarstuðli.
Niðurstöður
Í töflu I má finna upplýsingar um bakgrunnsbreytur úr Heilsu og
líðan sem notaðar voru fyrir þessa rannsókn (N=5861). Um 35%
kvenna og 50% karla voru í yfirþyngd og var marktækur mun-
ur milli kynja (p<0,001). Um 23% kvenna og 21% karla flokkuðust
með offitu. Um 50% kvenna og 34% karla voru ósátt við eigin lík-
amsþyngd með marktækum mun milli kynja (p<0,001).
Í töflu II má sjá fjölda svara við hverri spurningu sem var hluti
af matskvarða rannsóknarinnar. Alls svöruðu 5.451 einstaklingar
samtals öllum 5 spurningum um viðhorf til mataræðis. Þrjár
spurningar af 5 höfðu mest vægi í stigagjöfinni. Tæp 52% svöruðu
að þeim fyndist þeir þurfa að hafa stjórn á því sem þeir borðuðu.
Um 40% þátttakenda svöruðu að þeir væru ósáttir við eigin fæðu-
venjur. Þá svöruðu 28% að þeir fengju samviskubit þegar þeir
borðuðu sætindi. Algengi hamlandi fæðuviðhorfa samkvæmt
matskvarða rannsóknarinnar mældist 17% í þýðinu og var hlutfall
kvenna með hamlandi viðhorf tvöfalt hærra en karla (22% á móti
11%). Meðal þeirra sem töldust vera með hamlandi fæðuviðhorf
höfðu sömu spurningar mest vægi, það er að finnast þeir þurfa
að hafa stjórn á því hvað þeir borða (92%), að vera ósáttir við eigin
matarvenjur (90%) og að fá samviskubit þegar þeir borða sætindi
(87%).
Í töflu III má finna gagnlíkindahlutfall fyrir hamlandi fæðu-
viðhorf hjá konum, greint eftir undirhópum. Algengi hamlandi
fæðuviðhorfa meðal undirhópa kvenna var hæst hjá yngstu þátt-
takendunum, þeim sem voru í offituflokki og meðal þeirra sem
voru ósáttar við eigin líkamsþyngd. Konur í aldurshópnum 18-29
ára voru rúmlega 6 sinnum líklegri til að upplifa hamlandi fæðu-
viðhorf borið saman við konur 70 ára og eldri (95% CI 4,12-9,72).
Konur skilgreindar í offitu voru tæplega 5 sinnum líklegri til að
upplifa hamlandi fæðuviðhorf en konur skilgreindar í kjörþyngd/
undirþyngd (95% CI 3,65-6,13). Konur skilgreindar í yfirþyngd
voru einnig líklegri til að upplifa fæðutengda vanlíðan en konur
í kjörþyngd/undirþyngd (OR=2,05; 95% CI 1,60-2,64). Að lokum
voru konur sem voru ósáttar við eigin líkamsþyngd fjórum sinn-
um líklegri til að upplifa hamlandi fæðuviðhorf (95% CI 3,07-5,20)
borið saman við þær sem voru sáttar við eigin líkamsþyngd. Ekki
var munur á algengi fæðuhamlandi viðhorfa eftir hjúskaparstöðu
né menntun kvenna.