Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2001, Blaðsíða 11

næturnar, sofnar seint og getur þar af leiðandi ekki vaknað
í skóla á morgnana. Einbeitingarskortur sést oft á lækk-
andi einkunnum og verri frammistöðu í skóla. Einnig má
nefna að algengt er að heyra unglinga iýsa depurð sinni
sem leiðindum (Blackman, 1995; Finnigan, 1986).
Af þessari umfjöllun má ráða að ómeðhöndlað þunglyndi
hefur alvarlegar afleiðingar fyrir líf og þroska unglinga.
Rannsóknaniðurstöður sýna að þunglyndi eykur líkur á
sjálfsskaðandi hegðun og sjálfsvígshegðun, ýtir undir
neikvætt sjálfsmat og veldur erfiðleikum í samskiptum og
félagslegum tengslum unglingsins. Þá eykur þunglyndi líkur
á verri frammistöðu í námi en það hefur áhrif á starfsval og
framtíðarákvarðanir. Einnig má nefna hættu á ýmiss konar
áhættuhegðun, s.s. áfengismisnotkun, fíkniefnaneyslu og
reykingum (Birmaher o.fl., 2000; Castiglia, 2000; Gournay
og Bowers, 2000; Hammen o.fl., 1999; Harrington o.fl.,
1998; Lewinsohn og Clarke, 1999; Pullen o.fl., 2000).
MEÐFERÐ
Meðferð við þunglyndi hjá unglingum felst í ýmsum með-
ferðarformum en fjölþætt meðferð virðist gefa besta raun
(Brage o.fl., 1995; Castiglia, 2000; Lamarine, 1995;
Lewinsohn og Clarke, 1999). Lyfjameðferð við þunglyndi
hjá unglingum er umdeild en ýmsar rannsóknir gefa til
kynna að þunglyndislyf hafi ekki eins góða verkun hjá
unglingum eins og hjá fullorðnum (Hammen o.fl., 1999;
McConville, Chaney, Browne, Friedman, Cottingham og
Nelson, 1998; Myers og Troutman, 1993; Ryan, 1992).
Orsakir þess eru í raun óljósar en tilgátur eru uppi um að
vegna þess að þroski heila og hugarstarfs hjá unglingum
er minni en hjá fullorðnum valdi það því að önnur svörun
verði við þunglyndislyfjagjöf (Ryan, 1992). Lyf eins og sér-
tækir serótónínhamlarar (SSRI) hafa þó gert gagn við
meðhöndlun þunglyndis en þríhringlaga geðdeyfðarlyf
(TCA) hafa ekki komið að haldi við meðhöndlun þung-
lyndis hjá unglingum (Birmaher o.fl., 1996; Hazell o.fl.,
1995; McConville o.fl., 1998). Lyf geta þó komið í góðar
þarfir, til dæmis þegar þörf er á að meðhöndla hugsanlega
fylgikvilla þunglyndis (Arngold og Costello, 1993).
Önnur meðferðarform við þunglyndi unglinga beinast
að einkennum en einnig umhverfi unglingsins. Nauðsyn-
legt er að vinna með fjölskyldunni allri. í foreldravinnu er
reynt að aðstoða foreldrana við að styðja og hvetja börn
sín auk þess að hjálpa þeim við að bæta sjálfsmynd og
sjálfstraust barna sinna. Miklu skiptir að hjúkrunarfræð-
ingar og aðrir heilbrigðisstarfsmenn séu í jákvæðu sam-
starfi við foreldra og gæti þess að foreldrarnir sjálfir fái
nauðsynlegan stuðning til að takast á við vandann. Fjöl-
skyldumeðferð hefur það að markmiði að minnka streitu
og átök innan fjölskyldunnar, ef um slíkt er að ræða, og að
stuðla að bættum samskiptum innan fjölskyldunnar
(Castiglia, 2000; Hammen o.fl., 1999; Sheeber o.fl.,
1997). Annars konar aðstoð, s.s. hjálp félags- og fjármála-
ráðgjafa, hefur einnig reynst áhrifaríkt úrræði til að bæta
starfshæfni fjölskyldna (Birmaher o.fl., 1996).
Helstu meðferðarform, sem notuð eru í vinnu með
unglingum, er einstaklings- eða hópmeðferð. Það með-
ferðarform, sem gefið hefur besta raun varðandi þunglyndi,
er CBT (Cognitive behavioural treatment) eða hugræn
atferlismeðferð í íslenskri þýðingu (Birmaher o.fl., 2000;
Harrington o.fl., 1998; Lamarine,1995; Lewinsohn og
Clarke, 1999; Myers og Troutman, 1993). Þessi tegund
meðferðar er áhrifaríkust ef henni er beitt samhliða þung-
lyndislyfjagjöf og hentar best unglingum sem greinast með
væga eða meðalþunga geðlægð (Birmaher, o.fl., 2000;
Harrington, o.fl., 1998). Hugræna atferlismeðferð má nota í
bæði einstaklings- og hópvinnu. Meðferðin beinist að því
að leiðrétta neikvæðar, órökréttar hugsanir sem eru
algengar hjá þunglyndum einstaklingum. Auk þess inni-
heldur hugræn atferlismeðferð ýmiss konar nálganir er hafa
að markmiði að breyta bæði hugsunum og hegðun hins
þungynda. Eins og komið hefur fram einkennist þunglyndi
unglinga af órökréttum hugsunum eða hugsanavillum,
neikvæðu sjálfsmati og erfiðleikum í félagslegum sam-
skiptum. Hugræn atferlismeðferð, eins og henni er beitt í
vinnu með unglingum, inniheldur því ýmsa aðra þætti en
fræðslu um einkenni þunglyndis. Þar má nefna félags-
færniþjálfun, ákveðniþjálfun og hjálp við lausn vandamála
(Harrington o.fl., 1998). Þessi meðferð telst því vænlegt
meðferðarform en hefur þó sína vankanta. í Ijós hefur
komið að þrátt fyrir að hugræn atferlismeðferð geri gagn, á
meðan á meðferð stendur og stuttu eftir að meðferð lýkur,
virðast þó áhrif meðferðarinnar vara stutt (Birmaher o.fl.,
1996; Birmaher o.fl., 2000). Líklegt má telja að viðhalda
þurfi meðferðinni, t.d. með því að hitta skjólstæðinga
reglulega eftir að meðferð lýkur (Harrington o.fl., 1998).
Ýmsum almennum aðferðum má beita við meðhöndlun
þunglyndiseinkenna hjá unglingum. Sem dæmi má nefna
að ýmis úrræði, sem hafa verið reynd í skólum, hafa
jákvæð áhrif á líðan unglinga og draga úr þunglyndis-
einkennum. Þetta eru aðferðir eins og þjálfun í félagslegri
færni, aðferðir til að bæta sjálfsmat og sjálfstraust auk
námsefnis sem hjálpar unglingum að taka skynsamlegar
ákvarðanir (Lamarine, 1995). Umræða í skólum um styrk-
leika og hrós, nauðsyn þess að setja sér raunhæf mark-
mið og að draga úr álagi hefur einnig sýnt árangur í
lækkandi tíðni þunglyndiseinkenna (Brage o.fl., 1995).
Ekki má gleyma nauðsyn þess að fræða foreldra, kenn-
ara og aðra sem eru í samskiptum við unglinginn. Fræðslan
ætti að innihalda upplýsingar um þunglyndi, áhrif þess á líf
og þroska og hvernig best er að bregðast við hegðun
unglingsins (Birmaher o.fl.,1996; Cicchetti og Toth, 1998).
ÚRRÆÐI OG FORVARNIR
Aukin geðheilbrigðisþjónusta á heilsugæslustöðvum er eitt
nauðsynlegasta skrefið til að fyrirbyggja þunglyndi hjá
235
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 4. tbl. 77. árg. 2001