Læknablaðið - 01.02.2017, Blaðsíða 18

74 LÆKNAblaðið 2017/103
Rof á ristli var skilgreint sem staðbundið graftarkýli við ristil,
graftarkýli í kviðarholi, grindarholi eða afturskinu (retroperitone-
um) eða frír vökvi og/eða frítt loft í kviðarholi samhliða sjúkdóms-
ástandi í ristli sem var orsök rofsins.
Notað var greiningakerfi Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar
(International Classification of Diseases; ICD-10) og gerð víðtæk leit
að rofi á ristli auk þeirra sjúkdóma þar sem rof á ristli er þekktur
fylgikvilli (K63.1, K57.2, K57.4, K57.8). Einnig var leitað að grein-
ingarkóðum áverka og óhappa á kviðarhol (S36.5, S36.7, S36.8,
S36.6, S36.9, T81.2, Y60.4, Y60.7, Y60.8, Y60.9). Upplýsingum var
safnað úr rafræna sjúkraskrárkerfinu og eftir þörfum úr sjúkra-
gögnum á pappírsformi. Upplýsingum um kyn, aldur, greining-
arár, innlagnarsjúkrahús, greiningaraðferð, orsök og staðsetningu
rofs var safnað og þær skráðar í tölvuforritið Microsoft Excel®
(Microsoft, Redmond WA). Reynt var að leggja mat á fylgikvilla
sem komu upp við þá bráðameðferð sem var beitt í upphafi sjúk-
dómsferlisins. Staðsetning rofs var áætluð út frá aðgerðarlýsingu
eða lýsingu í myndgreiningarsvari. Skoðað var hversu margir
sjúklingar fengu stóma, bæði tímabundið og varanlegt.
Sjúklingar með skyndilega eða bráða kviðverki sem reyndust
hafa frítt loft í kviðarholi á kviðarholsyfirliti og/eða tölvusneið-
mynd (staðbundið eða dreift), graftarkýli við ristil eða í kvið-
arholi, grindarholi eða afturskinu á tölvusneiðmynd, frían vökva
á tölvusneiðmynd og sjúklingar með lífhimnubólgu sem leiddi til
aðgerðar án undangenginnar myndgreiningar voru teknir með í
rannsóknina. Undanskildir voru sjúklingar yngri en 18 ára, sjúk-
lingar sem höfðu endaþarmsáverka, voru með fistil eða sem fóru í
valaðgerð þar sem í ljós kom áður óþekkt rof á ristli. Þá voru sjúk-
lingar sem greindust með rof á ristli við krufningu undanskildir.
Stuðningsmeðferð fól í sér föstu og gjöf sýklalyfja í æð með eða
án ísetningar á kera með aðstoð tölvusneiðmyndar eða ómskoðun-
ar. Aðgerð taldist öll inngrip sem framkvæmd voru í svæfingu á
skurðstofu. Í þeim tilvikum þar sem aðgerð var hafin með kvið-
sjárspeglun en breytt í opna aðgerð og þegar kviðsjárspeglun til
greiningar var breytt í skolun á kviðarholi og ísetningu kera, var
seinni aðgerðin skráð sem aðalaðgerð.
Sárasýking hjá þeim sem fengu stuðningsmeðferð á við um þá
sem ekki svöruðu stuðningsmeðferð og fóru síðar í aðgerð. Með
endurtengingartíðni eftir Hartmanns-aðgerð var við gagnasöfnun
tekið mið af öllum þeim sjúklingum sem lifðu lengur en eitt ár og
höfðu gengist undir endurtengingu.
Reiknuð var 30 daga dánartíðni og eins árs dánartíðni en ekki
var lagt mat á hvort dánarorsök væri bein afleiðing rofs á ristli eða
vegna annarra orsaka.
Sótt var um leyfi fyrir rannsókninni hjá Persónuvernd
(2009020159LSL), vísindasiðanefnd (VSN62009020022/03.15), fram-
kvæmdastjórum lækninga á Landspítala, Sjúkrahúsinu á Akur-
eyri og Heilbrigðisstofnun Vesturlands á Akranesi.
Tölfræði var að mestu lýsandi. Marktæki var reiknað með kí-
kvaðrati og miðað við p<0,05. Við útreikinga á aldursstöðluðu ný-
gengi voru notaðar tölur frá Alþjóðaheilbrigðisstofnuninni fyrir
Evrópu.
Niðurstöður
Upphafleg leit skilaði 767 sjúklingum en af þeim uppfylltu 225
sjúklingar skilyrði rannsóknarinnar. Konur voru 131 (58%) og
karlar 94 (42%). Miðgildi aldurs var 70 ár (bil: 30-95 ár). Kon-
ur voru marktækt eldri en karlar en þær voru 73 ára en karlar
63 ára (p<0,01), miðgildi. Aldursstaðlað nýgengi var 7,7 tilfelli á
hverja 100.000 íbúa á ári á rannsóknartímanum; 6,7 tilfelli á fyrri
5 árunum (1998-2002) en 8,7 tilfelli á seinni 5 árunum (2003-2007)
(p<0,05). Meirihluti sjúklinga var meðhöndlaður á Landspítala, eða
183 (81%), 33 (15%) á Sjúkrahúsinu á Akureyri en 8 sjúklingar (4%)
voru meðhöndlaðir á Heilbrigðisstofnun Vesturlands á Akranesi.
Orsakir og staðsetning
Algengasta orsök rofs á ristli var sarpabólga, eða hjá 150 sjúkling-
um (67%). Aðrar orsakir voru meðal annars áverki við ristilspegl-
un (12%), áverki í skurðaðgerð (5%) og krabbamein (1%) (mynd 1).
Þegar allar orsakir rofs á ristli voru skoðaðar var algengasta
staðsetning á bugaristli (colon sigmoideum) (n=173, 76,9%). Þegar rof
vegna sarpabólgu var undanskilið var bugaristill enn algengasta
staðsetningin (n=27, 36%) (tafla I).
Meðferð
Fyrsta meðferð var skurðaðgerð, stuðningsmeðferð eða líknar-
meðferð. Fyrsta meðferð hjá 134 (60%) sjúklingum var skurðað-
gerð en 88 sjúklingar (39%) fengu upphaflega stuðningsmeðferð. Í
þremur tilfellum (1%) var líknarmeðferð ákveðin (mynd 2).
Hjá þeim 134 sjúklingum sem fóru í bráða aðgerð við greiningu
var algengasta aðgerðin Hartmanns-aðgerð (n=63, 47%). Næst al-
R A N N S Ó K N
Mynd 1. Ástæður rofs á ristli (n=225).
Tafla I. Staðsetning rofs í ristli fyrir allan hópinn (n=225), þá sjúklinga sem höfðu
sarpabólgu og þá sem ekki voru með sarpabólgu sem ástæðu rofs, n (%).
Allir Sarpabólga Ekki sarpabólga
Botnristill 14 (6,2) 0 (0) 14 (18,7)
Hægri hluti ristils 7 (3,1) 0 (0) 7 (9,3)
Þverristill 7 (3,1) 0 (0) 7 (9,3)
Vinstri hluti ristils 13 (5,8) 2 (1,3) 11 (14,7)
Bugaristill 173 (76,9) 146 (97,4) 27 (36)
Annað/Óþekkt 11 (4,9) 2 (1,3) 9 (12)
Samtals 225 (100) 150 (100) 75 (100)