Læknablaðið - 01.02.2017, Blaðsíða 42

98 LÆKNAblaðið 2017/103
L Æ K N A N Á M Í 1 4 0 Á R
Margrét Guðnadóttir
veirufræðingur
Það hefur verið ævintýri líkast að fylgjast
með þróun veirufræðinnar síðustu 60 árin.
Veirurnar, þessa örsmáu agnir, sem smugu
gegnum fínustu síur og engin leið var að
rækta með aðferðum bakteríufræðanna,
en ollu samt illvígum smitsjúkdómum og
jafnvel drepsóttum í mönnum og dýrum.
Veirurnar eru eiginlega ræningjar. Þær
geta ekki fjölgað sér nema þær komi sér
inn í lifandi frumu og geti stolið þaðan því
sem þær sjálfar vantar til að geta búið til
sín eigin efni og notað þau í næstu kyn-
slóð af veirum.
Ævintýrin í veirufræðinni byrjuðu árið
1949 þegar dr. John Enders, sýklafræðing-
ur sem vann á barnaspítala í Boston,
ræktaði fyrstur manna mænusóttarveirur
í tilraunaglösum. Á barnaspítalanum
hafði hann greiðan aðgang að forhúð af
gyðingastrákum sem höfðu nýlega verið
umskornir. Hann náði að rækta frumur úr
forhúðinni í tilraunaglösum og sýkja þær
síðan með sýnum frá mænusóttarsjúkling-
um.
Dr. Enders og tveir samstarfsmenn
hans, þeir Weller og Robbins, fengu
Nóbelsverðlaunin í læknisfræði fljótlega
eftir birtingu þessara ræktunartilrauna.
Með þeim höfðu þeir í raun opnað allar
gáttir til ræktunar manna- og dýraveira og
bóluefnagerðar gegn þeim skæðustu. Bólu-
efnagerð hófst eiginlega strax á eftir, en af
öðrum og annars staðar í landinu.
Mænusótt var þá tiltölulega nýr löm-
unarsjúkdómur og hegðun hennar undar-
leg. Sýkillinn olli flestum lömunum í lönd-
um þar sem hreinlæti og hagur fólks var
með besta móti. Þar sem aðstæður voru
miklu verri varð hennar lítið sem ekkert
vart. Norðurlönd og Norður-Ameríka
fengu á sig flesta sjúklingana. Nú vitum
við að það skiptir miklu máli hvort sjúk-
lingur sýkist seint eða snemma á ævinni.
Þeir sem sýkjast seint eru líklegri til að fá
lömun, sérstaklega ef þeir lenda í striti og
vosbúð rétt eftir smit.
Árin 1950-1955 þróuðu og prófuðu
Bandaríkjamenn dautt mænusóttarbólu-
efni ræktað í apafrumum, sem reyndust
mjög næmar fyrir sýkingunni. Hver
skammtur af bóluefni veitti vörn gegn
öllum þremur ættum mænusóttarveira.
Tilraunirnar tókust vel, og þetta bóluefni
var tekið í almenna notkun í Bandaríkjun-
um 1955. Árangurinn var ótrúlega góður.
Hálf öld með veirum, og fleirum
Um miðjan desember héldu læknadeild og Félag læknanema ráðstefnu um læknanám hér-
lendis í 140 ár. Þar stigu margir á stokk og meðal annarra var Margrét Guðnadóttir veiru-
fræðingur og heiðursfélagi Læknafélags Íslands. Læknablaðið fór þess á leit við hana að fá
að birta hér ræðu hennar af þessu tilefni.
Efnisyfirlit
Læknablaðið 2016; 102: 1-580
Læknablaðið
T H E I C E L A N D I C M E D I C A L J O U R N A L
Einsog venja er með tímarit hefur
hverjum árgangi Læknablaðsins fylgt
ítarleg efnisskrá og höfundaskrá brotin
um í stærð blaðsins, allt frá árinu 1915.
– Þrátt fyrir rekjanleikann í nútímanum
og skipulagsgáfu netsins og gúglsins
halda flest blöð þessari skráningu enn
við lýði, - enda geta net framtíðarinnar
rifnað, excelskjöl hrunið og rafmagn
orðið fallvalt. Efnisyfirlit blaðsins fyrir
árið 2016 liggur nú fyrir inni á heima-
síðunni, efst í árganginum.
Áhugasamir lesendur geta fundið
hverja örðu í öllum tölublöðum
árgangsins þarna inni, - lista yfir
höfunda, listamenn sem eiga verk
á kápunni, sérgreinahöfunda og
þarna eru tíunduð þau fylgirit sem
Læknablaðið gaf út á árinu.
Efnisyfirlit ársins 2016