Læknablaðið - 01.02.2017, Blaðsíða 43

Árin 1951-1955 var ársmeðaltal lamaðra
af mænusótt í Bandaríkjunum talið 37.864
sjúklingar. Árið 1958 aðeins 3301 sjúk-
lingar og ársmeðaltal áranna 1970-1975 var
15 sjúklingar á ári.
Svíar og Danir bjuggu til sín
mænusóttarbóluefni á sama hátt. Bæði
löndin töldu hvort hjá sér um 1500 löm-
unarsjúklinga á ári á tímabilinu 1950-1955.
Enginn lamaður sjúklingur fannst í þess-
um löndum tímabilið 1971-1975.
Hér á Íslandi gekk mænusótt á 10 ára
fresti í grimmum faröldrum framan af 20.
öldinni. Sá síðasti gekk árið 1955. Þá voru
skráðir hér 833 mænusóttarsjúklingar,
þar af 133 lamaðir og tvö dauðsföll. Bólu-
setning byrjaði 1957. Síðan hefur enginn
mænusóttarsjúklingur greinst hér.
Um 1960 tókst að veikla lifandi
mænusóttarveirur af öllum þremur ætt-
stofnunum. Þessar veikluðu veirur hafa
síðan verið notaðar víða í bóluefni með
góðum árangri.
Á síðustu árum hefur Heilbrigðis-
stofnun Sameinuðu þjóðanna staðið fyrir
herferð gegn mænusótt. Árangurinn var
mjög góður og áður en styrjaldirnar sem
nú geisa í arabaheiminum hófust voru að-
eins þrjú lönd í heiminum með mænusótt-
arsjúklinga á skrám og sú sótt greinilega
í útrýmingarhættu. Mögulegt var að
mænusóttin færi eins og bólusóttin fór
1977, þegar síðasti sjúklingurinn fannst,
eftir að Sameinuðu þjóðirnar fóru í margra
ára bólusetningarherferð gegn henni.
Eftir góða frammistöðu við fyrstu rækt-
un mænusóttarveira var dr. Enders á sama
stað í Boston og fór að reyna að veikla
mislingaveiru. Þar lagði hann grunninn
að því góða mislingabóluefni sem notað
er í dag og kemur í gang langvarandi
mótefnamyndunum. Mislingar eiga mikla
sök á ungbarnadauðanum víða um lönd
og bóluefnið veitir langvarandi vörn gegn
þeim.
Bóluefni gegn rauðum hundum varð til
með svipuðum aðferðum fáum árum síðar.
Bólusetning er besta sóttvörnin
Bólusetningar eru varanleg vörn gegn
mörgum skæðum smitsjúkdómum sem
annars gætu valdið alvarlegu heilsutjóni
eða dauðsföllum.
Árum saman hafa Íslendingar haft
greiðan aðgang að vönduðum bóluefn-
um gegn mörgum illvígum sjúkdómum,
bóluefnum sem hvert einasta ungbarn í
landinu hefur átt kost á að fá í ungbarna-
vernd eða heilsugæslu í skólum.
Eldri kynslóðir sem þekktu afleiðingar
af sýkingum eins og barnaveiki, kíghósta,
mislingum og mænusótt fóru með börn
sín í bólusetningu nær undantekningar-
laust. Nú eru foreldrar ekki eins vakandi
og vara sig ekki á smithættunni sem
óbólusett börn og unglingar geta lent í fyr-
irvaralaust á ferðalögum eða dvöl í öðrum
löndum, jafnvel löndum eins og Bretlandi,
Ítalíu og Spáni. Mislingar hafa stungið sér
niður víða í Evrópu á síðustu árum, að
ekki sé minnst á lönd þar sem heilsugæsla
er vond og ekkert gert. Það er of seint að
byrja að bólusetja þegar barnið er orðið
veikt af sjúkdómi sem hægt er að verjast.
Eftir bólusetningu byrjar sá bólusetti
strax að mynda mótefni gegn sýklinum
og geyma í sér minnisfrumur sem vakna
af dvala og ráðast á sýkilinn með öllu sem
þær geta framleitt til að verjast árásinni.
Þetta gerir þann bólusetta öruggan þó að
einhver sýktur sé í nágrenninu. Vörn eftir
bólusetningu er varanleg og mynduð af
þeim bólusetta sjálfum.
LÆKNAblaðið 2017/103 99
Margrét Guðnadóttir veirufræðingur á málþingi sem haldið var 16. desember síðastliðinn í Öskju, húsi Háskóla Ís-
lands við Sturlugötu. Myndina tók Kristinn Ingvarsson.