Morgunblaðið - 31.05.2018, Blaðsíða 12

12 DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. MAÍ 2018
Ingveldur Geirsdóttir
ingveldur@mbl.is
Í rúm fimmtíu ár hefur Ragnheiður
Sigurðardóttir hjúkrunarfræðingur
og ljósmóðir annast veik börn, mest
nýbura og fyrirbura, á Landspítal-
anum. Hún var sautján ára þegar
hún hóf störf á barnadeild spítalans
árið 1967 og í dag er hún hjúkr-
unarfræðingur á vökudeildinni, þar
sem hún var deildarstjóri í 35 ár. Eitt
það minnisstæðasta af ferlinum er
opnun vökudeildarinnar árið 1976 en
Ragnheiður fór til Skotlands í nám í
ungbarnagjörgæslu fyrir stofnun
deildarinnar, þá kom hún að mótun
vökudeildarinnar sem fyrsti deild-
arstjóri hennar.
„Mín aðkoma að Barnaspítala
Hringsins hefst í september 1967. Þá
var ég 17 ára gömul og rambaði inn á
skrifstofu hjá forstöðukonunni Sig-
ríði Bachmann sem tók mig við hönd
sér og leiddi mig yfir á Barnaspít-
alann og sagði: „Hér verður þú þang-
að til þú ferð í hjúkrunarnámið.“
Hún var bara búin að ákveða það fyr-
ir mig, enda mikill mannþekkjari.
Mitt starf þarna var þrif og matar-
þjónusta við sjúklinga, svokölluð
gangastúlka,“ segir Ragnheiður,
sem segist hafa verið heppin að
lenda á Barnaspítalanum enda hafi
hún alltaf haft áhuga á börnum.
Send til Skotlands í nám
Ragnheiður var á Barnaspít-
alanum í eitt ár áður en hún fór í
hjúkrunarnám en verknámið tók hún
að mestu á Landspítalanum. „Á þeim
árum kynnist ég umönnun barna á
Barnaspítalanum jafnframt því að
vinna á kvennadeildinni. Ég kynntist
Gunnari Biering barnalækni sem var
upphafsmaður að vökudeildinni.
Hann hvatti mig mjög til að fara í
ljósmæðranám sem ég gerði eftir
hjúkrunarfræðinámið. Gunnar var
síðan búinn að útvega mér náms-
pláss í framhaldsnámi í ung-
barnagjörgæslu við háskólasjúkra-
húsið í Dundee í Skotlandi til þess að
ég byggi mig undir það að starfa við
vökudeildina þegar hún yrði stofn-
uð,“ segir Ragnheiður. „Ég var í
Skotlandi í eitt ár og þegar ég kem
heim fer ég að vinna á barnastofunni
á fæðingardeild Landspítalans en
þar var eitt pínulítið herbergi þar
sem annast var um fyrirbura og
veika nýbura. Fæðingardeildin var
orðin barns síns tíma og það þurfti
breytingar sem urðu með stofnun
vökudeildar.“
Ragnheiður bendir á að það hafi
ekki verið fyrr en á árunum á milli
1960 og 1970 sem farið var verulega
að hugsa um og þróa læknis- og
hjúkrunarmeðferðir fyrir fyrirbura
og nýfædd veik börn hér á landi og
vekja athygli á þörfinni fyrir sér-
staka gjörgæsludeild fyrir nýbura.
Gunnar Biering var einn helsti bar-
áttumaður þess og úr varð að vöku-
deild Barnaspítala Hringsins tók til
starfa 2. febrúar 1976 í húsnæði ný-
byggingar kvennadeildar. „Þetta
fékk mjög góðar undirtektir strax
frá upphafi og menn voru bjartsýnir
og vildu allt það besta fyrir börnin.
Lífslíkur barnanna jukust mjög mik-
ið á þessum árum en burðarmáls-
dauði á Íslandi er með því lægsta
sem gerist í heiminum núna. Við höf-
um sýnt árangur sem tekið hefur
verið eftir.“
Miklar framfarir
Ragnheiður tók við stöðu fyrsta
deildarstjóra vökudeildarinnar 15.
desember 1975, aðeins 27 ára að
aldri. Hún var fyrsti hjúkrunarfræð-
ingurinn á Íslandi sem aflaði sér sér-
menntunar í ungbarnagjörgæslu og
lagði mikla áherslu á það fyrstu árin
sem deildarstjóri að kenna starfs-
fólkinu það sem hún hafði lært úti í
Skotlandi. „Það þurfti að sinna börn-
unum og foreldrunum og svo þurfti
að sinna öllum tækjunum og áhöld-
unum. Við lögðum líka mikla áherslu
á að taka á móti hjúkrunarfræði- og
ljósmæðrafræðinemum til að kynna
deildina. Þegar deildin var komin af
stað jókst áhuginn hratt og fleiri fóru
að mennta sig í þessum fræðum.
Tækniframfarirnar voru stöðugar á
þessum árum, það komu betri hita-
kassar og betri öndunarvélar. Milli
1980 og 1990 koma ný lyf sem hjálpa
sérstaklega börnum sem eru fædd
mikið fyrir tímann með mikla önd-
unarerfiðleika. Á þeim tíma er líka
farið að gefa mæðrunum stera fyrir
fæðingu til að auka lungnaþrosk-
ann.“
Framþróunin hefur verið stöðug
í umönnun fyrirbura enda hafa lífs-
líkur þeirra aukist verulega á þeim
árum sem vökudeildin hefur starfað.
„Árið 1975 vorum við að hugsa um
fyrirbura sem voru yngstir fæddir
eftir 30 eða 32 vikna meðgöngu, í dag
eru yngstu fyrirburarnir fæddir eftir
23 vikna meðgöngu. Þá voru að deyja
hjá okkur 15 til 20 börn á ári en núna
eru þau kannski eitt til tvö, þannig að
þetta er gjörbreyting,“ segir Ragn-
heiður. Yfir tuttugu börn liggja inni á
vökudeild þegar mest er, í nokkrar
klukkustundir upp í átta mánuði, en
fæst geta þau farið niður í kannski
fimm. „Fjöldinn segir ekki alltaf til
um álagið heldur er það fyrst og
fremst veikindastigið á börnunum.“
Þarf orðið meira pláss
Árið 2003 flutti vökudeildin úr
húsi kvennadeildar yfir í nýtt hús-
næði Barnaspítala Hringsins og þá
stórbatnaði aðstaða fyrir foreldra og
starfsmenn, sem var engin fyrir.
„Okkur fannst plássið sem við feng-
um þá vera mikið en í dag er kominn
tími til að hugsa þetta dæmi upp á
nýtt. Við þurfum meira pláss, bæði
fyrir börnin og foreldrana. Víða er-
lendis fær hver fjölskylda herbergi
þar sem foreldrarnir eru hjá börn-
unum allan sólarhringinn. Eins og
staðan er núna eru þrjú til fjögur
börn saman á stofu og foreldrarnir
eru hjá börnunum eins lengi og þeir
vilja en flestir fara heim á kvöldin,
sem er mjög erfitt fyrir þá. Það eru
hér hægindastólar fyrir foreldra en
við þurfum að bæta aðstöðuna svo
þeir geti verið allan sólarhringinn,“
segir Ragnheiður.
Óhjákvæmilega myndast tengsl
við börn og foreldra sem liggja lengi
inni á vökudeildinni og fréttir Ragn-
heiður oft af fjölskyldunum eftir út-
skrift. „Ég er þakklát fyrir að hafa
gert eitthvað fyrir fólkið sem orsakar
það að öllum þessum árum seinna
man það eftir manni. Fyrir nokkru
hringdi hingað maður til að láta okk-
ur vita að dóttir hans, sem hafði verið
hjá okkur sem ungbarn, 25 til 30 ár-
um áður, væri komin á fæðingar-
deildina að ala barn. Ég svaraði í sím-
ann og þá sagði hann bara: „Ertu
þarna ennþá?“ Hann þekkti röddina
strax. Hann langaði bara að athuga
hvort eitthvað af fólkinu sem var á
vökudeildinni þegar hún lá þar inni
væri þar ennþá og láta vita af því að
dóttir hans væri á fæðingardeildinni.
Ég hljóp auðvitað þangað yfir og
heilsaði upp á dóttur mannsins. Svo
þegar mínir krakkar hafa verið að út-
skrifast úr háskóla hlusta ég á nöfnin
sem eru lesin upp og stundum heyri
ég nöfn á börnum sem voru hjá okk-
ur. Ég reyni að fylgjast með hvernig
þeim vegnar,“ segir Ragnheiður, sem
á þrjú börn með manni sínum, Guð-
mundi Rúnari Óskarssyni endur-
skoðanda.
Starfið oft tekið á
Ragnheiður hætti sem deildar-
stjóri vökudeildarinnar árið 2010 eft-
ir 35 ára starf. „Þá ætlaði ég að hætta
og fara í burtu svo eftirmaður minn
fengi frið til að gera þetta eins og
hann vildi en Margrét Thorlacius tók
við af mér. Ég var í burtu í þrjú ár og
þá hringir þessi elska og spyr hvort
það sé ekki tími til kominn að ég
komi aftur en það vantaði mikið fólk
á þessum tíma. Ég beit auðvitað á
agnið og sneri til baka árið 2013 og
hef verið síðan að sinna börnunum
og foreldrum.“
Spurð hvort eitthvað sé henni
sérstaklega minnisstætt eftir fimm-
tíu ára starf á spítalanum segir
Ragnheiður það vera þegar vöku-
deildin var opnuð. „Svo allt þetta
hæfa og flotta fólk sem ég hef borið
gæfu til að vinna með og var mér
fyrirmyndir, að ég tali nú ekki um
Hringskonurnar sem stöðugt voru
að gefa deildinni tæki og hlúa að
starfseminni. Mér er það líka minn-
isstætt þegar tölvurnar komu upp úr
1980. Áður var allt handskrifað og
hakkað á ritvélar, tölvurnar gerðu
það líka að verkum að við gátum far-
ið að vera í nánum tengslum við fólk
erlendis og fengið upplýsingar það-
an.“
Starfið hefur oft verið erfitt og
tekið á að sögn Ragnheiðar en hún
hefur aldrei hugsað um það í alvöru
að gefast upp og fara eitthvað annað.
„Ég hef alltaf verið hraust og getað
séð björtu hliðarnar, sem ég held að
hafi skipt mjög miklu máli.“ Ragn-
heiður ætlar að hætta á þessu ári
enda búin að ná þeim aldri þegar rík-
isstarfsmenn hætta störfum. Henni
finnst gott að enda starfsferilinn þar
sem hún byrjaði upphaflega. „Ég
hætti hér og svo sé ég til hvað lífið
býður mér. Ég á mjög erfitt með að
taka ekki áskorunum,“ segir þessi
kröftuga kona brosandi og það er
ljóst að hún er ekki að fara að setjast
í helgan stein.
Hefur annast veik börn í 50 ár
Morgunblaðið/Eggert
Á vökudeildinni Ragnheiður Sigurðardóttir, hjúkrunarfræðingur og ljósmóðir, hóf störf á Landspítalanum 1967.
Þröngt setið Þrjú til fjögur börn eru saman á stofu og lítið pláss fyrir for-
eldra á vökudeildinni en húsnæði hennar er sprungið, segir Ragnheiður.
Árið 1972 var burðarmálsdauði hér á landi 19,7 börn af hverjum
1.000 lifandi fæddum börnum. Árið 1982 var hlutfallið komið niður í
6,2 börn, í 5,8 árið 1995 og 3,7 árið 2015 þegar öll börn fædd and-
vana eftir 22 vikna meðgöngu eru talin með.
Fyrsta heila árið sem vökudeildin starfaði, árið 1977, fæddust
3.996 börn á landinu, 273 þeirra lögðust inn á Vökudeildina og 160
komu til eftirlits. Þrjátíu árum síðar, árið 2007, fæddust 4.560 börn
á landinu, 331 þeirra lagðist inn á vökudeildina og 317 komu þangað
til eftirlits.
Ragnheiður segir að hin seinni ár hafi um 9 til 10% nýfæddra
barna lagst inn á Vökudeild í lengri eða skemmri tíma og önnur 9-
10% komið til eftirlits í 2 til 4 klukkustundir.
Verið miklar framfarir
BURÐARMÁLSDAUÐI
Ragnheiður Sigurðar-
dóttir var deildarstjóri
vökudeildar Barnaspít-
ala Hringsins í 35 ár.
Hún er fyrsti hjúkrunar-
fræðingurinn á Íslandi
sem aflaði sér sérmennt-
unar í ungbarnagjör-
gæslu.