Morgunblaðið - 31.05.2018, Blaðsíða 40

40 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. MAÍ 2018
Smáralind – Sími 517 0317 – www.plusminus.is
PLUSMINUS | OPTIC
BAKSVIÐ
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Erfðablöndun vegna eldislaxa af
norskum uppruna er talin geta ógn-
að hreinleika íslenskra laxastofna.
Ein lausn á vandanum er að ala
gelda eldislaxa. StofnFiskur hf.
framleiðir meðal annars þrílitna
laxahrogn sem gefa af sér ófrjóa
laxa. Sleppi slíkir laxar valda þeir
engri ógn, því þeir geta ekki tímgast
við náttúrulega laxastofna. Nú hefur
fyrirtækið efnt til samstarfs við Há-
skóla Íslands um að leita fleiri leiða
en þrílitna hrogna til að gelda eldis-
laxa. Dr. Jónas Jónsson, forstjóri
StofnFisks, segir að þeir framleiði
4-5 milljónir þrílitna hrogna á ári, en
upp af þeim vaxa ófrjóir fiskar. Gefi
hvert hrogn af sér um tvö kíló af laxi
er um að ræða 8-10 þúsund tonn.
„Megnið af þessum hrognum fer
til Noregs. Norski markaðurinn hef-
ur kallað eftir þrílitna laxahrognum.
Við höfum líka gert samstarfssamn-
ing við norska fiskeldisfyrirtækið
Grieg sem er að setja upp laxeldi á
Nýfundnalandi. Framleiðsla hefst
væntanlega á næsta ári. Þar er gerð
sú krafa að ef nota á evrópska laxa-
stofna verði fiskurinn að vera geld-
ur,“ sagði Jónas. Grieg ætlar að
kaupa 22 milljónir þrílitna hrogna á
fimm árum. „Við finnum fyrir aukn-
um áhuga innanlands og nú hefur
Fiskeldi Austfjarða á Berufirði tek-
ið inn fyrsta tilraunahópinn sem á
að fara í sjó vorið 2019. Þetta verk-
efni er í samvinnu við Stofnfisk,
Hafrannsóknastofnun og Hólaskóla
auk Fiskeldis Austfjarða.“
Þrílitna eftir þrýstingsmeðferð
Þrílitna fiskur er þekkt fyrirbæri
og hefur aðferðin lengi verið notuð
til að gelda t.d. regnbogasilung.
Venjulega eru tveir kjarnar í hverju
eggi laxfiska frá hrygnunni. Þegar
eggið frjóvgast kemur kjarni frá
hængnum inn í eggið og þá hverfur
annar kjarninn sem fyrir var. Stofn-
Fiskur beitir þeirri aðferð að setja
eggin undir 600 atmosferu (atm)
þrýsting eftir frjóvgun. Við það fer
þriðji kjarninn ekki úr egginu og
þrír kjarnar taka þátt í að mynda
seiðið sem er því þrílitna og ófrjótt.
Þrýstingsmeðferð frjórra eggja er
eina aðferðin, enn sem komið er,
sem er örugg til geldingar á lax-
fiskum. Jónas segir að þrílitna fiskar
séu ekki erfðabreyttir, enda er
bannað að ala erfðabreytta fiska til
manneldis.
Eldi þrílitna laxa er krefjandi og
segir Jónas að stundum sé sagt að
menn þurfi að læra fiskeldi upp á
nýtt við eldi á þrílitna löxum. Þeir
þurfa meira súrefni en tvílitna fisk-
ar, eru viðkvæmari fyrir háu hita-
stigi sjávarins og þurfa sérstakt fóð-
ur. Þá hafa ekki allir markaðir
meðtekið þrílitna laxa, þótt þeir geri
engar athugasemdir við þrílitna
regnbogasilung.
Leita lausna í erfðamenginu
Með nýja rannsóknarsamstarfinu
við Háskóla íslands vonast Jónas til
að aukin þekking fáist á erfðamengi
laxins og þætti erfða í kynþroska
laxa. Hvort fiskurinn geti með ein-
Galdurinn við að gelda lax
 Háskóli Íslands og StofnFiskur hf. hefja samstarf um rannsóknir á nýjum aðferðum til að gelda lax
 StofnFiskur framleiðir hrogn sem gefa gelda fiska  Geldir laxar aldir í Noregi og brátt í Kanada
Morgunblaðið/RAX
Frumkvöðull Jónas Jónsson, forstjóri StofnFisks, segir aukinn áhuga á að ala geldan lax hér við land. Fiskeldi Austfjarða hefur tekið inn fyrsta hópinn.
Hrognkelsaseiði hafa reynst góð
vörn gegn laxalús í laxeldiskvíum.
Lúsin er krabbadýr og getur drepið
laxinn, sé hún í miklu magni, eða
dregið úr vexti hans. StofnFiski
tókst í samvinnu við Hafrann-
sóknastofnun að ala hrognkelsa-
seiði og hefur fyrirtækið verið
stærst í framleiðslu þeirra hér-
lendis. Dr. Jónas Jónsson, forstjóri
StofnFisks, segir að framleiðsla
hrognkelsaseiða sé um 25% af
starfsemi StofnFisks í dag. Stefnt
er að því að afhenda um 2,5 millj-
ónir hrognkelsaseiða í ár og fara
flest til Færeyja. Laxeldisfyrirtæki
hér hafa einnig sýnt áhuga á að
kaupa hrognkelsaseiði.
„Laxalúsin kann sér engin tak-
mörk. Ef hún kemur upp t.d. í lax-
eldiskvíum í miklu magni drepur
hún hýsil sinn sé ekkert að gert,“
segir Jónas. „Þetta sníkjudýr hefur
lengi fylgt laxinum. Villtur lax synd-
ir um öll heimsins höf með fáar lýs
á sér. Hún dettur af um leið og hann
gengur í ferskvatn. Þegar laxinn er í
lokuðu kerfi, í kvíum, getur magn
lúsarinnar magnast upp og drepið
laxinn sé ekkert gert.“
Efnameðferð hefur verið beitt
gegn laxalús, bæði með fóðurgjöf
og böðun. Lúsin myndar mótþróa
gegn efnunum og verður ónæm.
Laxalúsarvandinn var orðinn nær
óviðráðanlegur í Færeyjum en þar
eru framleidd 60-70 þúsund tonn
af laxi á ári. Vegna hafstrauma
smitast laxalúsin auðveldlega á
milli eldisstöðva þar.
Hrognkelsaseiði hafa komið að
góðum notum við að halda laxa-
lúsinni í skefjum. Útbúa þarf þara-
skóg inni í kvíunum þar sem hrogn-
kelsaseiðin hafa skjól. Þau halda
sig þar og eru fóðruð sérstaklega.
Miðað er við að fjöldi hrognkelsa-
seiða sé um 10% af fjölda laxa í kví.
Ef 100.000 laxar eru í kví eru sett
10.000 hrognkelsaseiði í kvína.
„Við höfum séð það í laxeldis-
kvíunum að þegar laxinn hefur
fengið fyrstu og stærstu máltíðina
á morgnana syndir hann inn í þara-
skóginn þar sem hrognkelsaseiðin
aflúsa hann,“ segir Jónas. Hann
kveðst vera viss um að sambýli laxa
og hrognkelsa viðgangist í nátt-
úrunni.
Laxarnir fara í lúsahreinsun
LAXALÚSIN ER SKAÐVALDUR Í LAXELDI
Morgunblaðið/Einar Falur
Laxalýs Grálúsugur lax var nýgenginn og veiddist í Langá. Lúsin losar takið þegar
laxinn gengur í ferskvatn. Laxalús í miklu magni getur verið vandamál við laxeldi.
Ljósmynd/StofnFiskur
Hrognkelsaseiði Tína lús af laxi.