Morgunblaðið - 31.05.2018, Blaðsíða 51

UMRÆÐAN 51
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. MAÍ 2018
Með grein undirritaðs um Víkur-
garð, „Forni Víkurgarður og gleymd
þekking um hann“ í Morgunblaðinu
16. október sl., fylgdi uppdráttur sem
Landssíminn lét gera árið 1966, og
var endurbættur (ÖH) og með við-
bótum. Afstaðan við Austurvöll var
ekki sýnd.
Margir hafa beðið undirritaðan að
fá birtan í Morgunblaðinu hinn
endurbætta og aukna uppdrátt í af-
stöðumynd með Austurvelli.
Rétt umfang (umfeðmi) Víkur-
garðs o.fl.:
I) Árni Óla, mikill fræðimaður um
sögu Víkur og reit margar bækur um
sögu Reykjavíkur og rannsakaði
margt, benti á að Víkur-
garður hefði náð að
miðjum „bragga“ (skúr)
sem var vestan við
lyfjabúðina við Austur-
völl.
2) Grafaspildan sem
aðgangsharðir forkólfar
um hótelbyggingu
fengu fornleifafræðing
á sínum vegum til að
grafa er aðeins um
12x12 m og segir ekki
alla söguna.
Þetta var gert án til-
lits til laga um kirkju-
garða, grafarhelgi og virðingar við þá
sem þarna hvíla.
Ókönnuð eru svæðin um og út frá
spildunni og m.a. mannabein undir
gangstéttum.
3) Einskis metnar virðast þær heil-
legu 20 kistur sem fundust 2016 með
heillegum beinagrindum. Gert er sem
minnst úr mikilvægi garðsins í aust-
urátt. Í nýlegri umsögn skipulagsfull-
trúa er látið sem hann hafi aðeins náð
að vesturhlið Landssímahúss.
4) Það má búast við að enn séu
grafir undir gólfi viðbyggingar frá
1967 (svo í umsögn Borgarsögusafns,
6.10.2017) og þaðan í átt að Austur-
velli, í austurhluta. Má nefna marga
nafnmerka sem eru grafnir í Vík-
urgarði, m.a. Narfa
Ormsson, síðasta óðals-
bóndann í Reykjavík,
sem var jarðsettur árið
1613 (farið eftir Theil-
mann (dönskum) sem
starfaði við rannsóknir
fornminja).
Líka er vitað að Geir
Vídalín góði, Reykja-
víkurbiskup (d. 1823),
var grafinn sunnan við
Aðalstræti 11, að eigin
ákvörðun. Um þetta má
lesa í litríkri lýsingu
Espólíns.
Þarna eru líka grafnir ábúendur á
Arnarhóli og í Skildinganesi, m.a.
einn lögréttumaður þar, Bergsteinn
Bjarnason (1635). Það upplýsir ætt-
fróður æviskrárritari, Oddur Helga-
son, að séu forfeður sínir.
5) Ótal blaðagreinar mikils metins
fólks hafa birst til verndar Víkurgarði
– og m.a. heyrðist rödd kirkjunnar, í
blaðagrein, að henni hrysi hugur við
byggingu þarna.
6) Séra Þórir Stephensen hefur rit-
að flestar andmælagreinanna – enda
fróðastur um Dómkirkjuna og Vík-
urkirkjugarðinn, sem lesa má í bók
hans „Dómkirkjan í Reykjavík“. –
Líka hefur ritað fjölmargar greinar,
með yfirgripsmikla þekkingu um Vík
og Víkurgarð, Helgi Þorláksson, pró-
fessor emeritus í sögu. Eins Friðrik
Ólafsson, stórmeistari í skák, fv. for-
seti FIDE og fv. skrifstofustjóri Al-
þingis; Þór Magnússon, fv. þjóð-
minjavörður; Hjörleifur Stefánsson
arkitekt og margir fleiri merkir
greinahöfundar.
Es: Á sínum tíma gerði Minja-
stofnun margar athugasemdir við
deiliskipulag af Landssímareit, sem
unnið var á grundvelli samkeppni
um reitinn. Borgin tók ekkert mark
á þeim þá.
Nú beinast augu allra þeirra, sem
bera virðingu fyrir fornri arfleifð og
grafarhelgi 30 kynslóða Víkverja, til
Minjastofnunar sem getur stöðvað
þessa ókræsilegu hótelbyggingu í
Víkurgarði. Stöðvað þessa skugga-
varpandi (m.a. á Austurvöll) risa-
byggingu sem „lítilsvirðir“ Alþingi
með stærð sinni og smækkar það.
Árið 2014 kærði Alþingi, sem þótti
þrengt að sér, hótelbyggingu
Landssímareits út að Kirkjustræti.
Víkurgarður, rétt umfang hans og staðreyndir
Eftir Örnólf Hall
»Margir hafa beðið
undirritaðan að fá
birtan í Morgunblaðinu
hinn endurbætta og
aukna uppdrátt í afstöðu-
mynd með Austurvelli.
Eldri uppdráttur Landssímans af
Víkurgarði og útlistanir og viðbót
undirritaðs við hann með skýr-
ingum Árna Óla, fræðimanns og
rannsakanda:
I-a: Eldri bygging Landssímans. I-b:
Síðari bygging Landssímans;
ljósbláar línur.
II: Lyfjabúðin sem var við Aust-
urvöll.
III: „Bragginn“ sem Árni Óla miðaði
austurmörkin við.
IV: Rauði ferhyrningurinn (um 12 m
x12 m) er uppgröfturinn, 2016, með
fornu gröfunum.
V: Bein og kistubrot eru undir gang-
stéttunum (ÁÓ).
1-5: Nokkrir þekktir síðustu leg-
staðir.
Höfundur er arkitekt.
Örnólfur Hall
Sjálfstæðisyfirlýsing
Ísraels hinn 14. maí árið
1948 átti sér langan að-
draganda. Síonisminn,
eða þjóðernishyggja
gyðinga, varð til í lok
19. aldar og það var
Austurríkismaðurinn
Theodor Herzl sem
mótaði stefnuna á
fyrsta þingi síonista í
Basel árið 1898 með
bók sinni „Gyðingaríkið“. Theodor
Herzl var að eigin sögn trúlaus gyð-
ingur og skrifaði bókina á meðan
hann dvaldi í París sem fréttaritari
fyrir Vínarblaðið „Neue Freie
Presse“. Hann hafði þar fylgst með
Dreyfusréttarhöldunum svokölluðu
árið 1894. Þar var franskur ofursti af
gyðingaættum dæmdur saklaus sem
njósnari Þjóðverja, bara af því að
hann var gyðingur. Gyðingahatur var
landlægt í Evrópu og hafði verið það
um aldir og það fór vaxandi á 19. öld
og í byrjun þeirrar tuttugustu. Herzl
komst að þeirri niðurstöðu að eina
færa leiðin fyrir gyðinga undan of-
sóknum og hatri væri ef gyðingar
stofnuðu eigin ríki og réðu sér sjálfir.
Margir litu svo á að hann væri ekki
með öllum mjalla. Áhrifamenn í röð-
um gyðinga víða um Evrópu hrópuðu
líka niður hugmyndina. Ekki væri
hægt að endurvekja ríki sem hefði
horfið fyrir 1.800 árum á tímum Róm-
verja!
En hugmynd Herzl náði smám
saman eyrum gyðinga. Alveg frá upp-
hafi leit Herzl svo á að Palestína væri
eina svæðið sem kæmi til greina sem
framtíðarríki gyðinga. Palestína, eins
og allur Arabíuskaginn, heyrði á
þessum tíma undir veldi Tyrkja-
soldáns sem stýrði frá
Ístanbúl. Honum datt
auðvitað ekki í hug að
verða við óskum Herzl
og félaga. Herzl velti
því þess vegna fyrir sér
hvort mögulegt væri að
koma ríkinu á fót í Arg-
entínu eða Úrúgvæ í
Suður-Ameríku. Þar
buðu Englendingar
honum reyndar land-
svæði. En á síonista-
þinginu í Basel varð
niðurstaðan sú að ekkert landsvæði
annað en Palestína kæmi til greina
fyrir ríki gyðinga.
Á þessum tíma bjuggu arabar í
Palestínu, höfðu búið þar allt frá
árinu 648 og voru þar fjölmennastir.
En þar var einnig nokkur hópur gyð-
inga. Í Jerúsalem voru gyðingar til
dæmis fjölmennasti íbúahópurinn ár-
ið 1850 – sem oft vill gleymast í dag.
Arabar litu svo á að þeir væru hluti af
hinni stóru arabísku menningarheild
innan ottómanska/tyrkneska ríkisins.
Þeir höfðu enga þörf fyrir að skil-
greina sig sérstaklega sem Palest-
ínumenn. Hugtakið „Palestína“ var
fyrst notað í nútímalegri merkingu
árið 1911 í tímaritinu „Al-Filastin“,
sem kristnir arabar gáfu út í Jaffa.
Um þetta leyti var arabísk þjóðerins-
hyggja að kvikna sem andsvar við
síonismanum. Ottómanar studdu
Þjóðverja og Austurríkismenn í fyrri
heimsstyrjöldinni og í lok hennar
hrundi ríki þeirra. Bretar tóku Pal-
estínu árið 1917 með hjálp arabískra
hersveita. Sama ár samþykkti breska
stjórnin yfirlýsingu sem kennd var
við utanríkisráðherra Breta, Arthur
Balfour. Þar tóku Bretar undir sjón-
armið síonista um „þjóðarheimili gyð-
inga“ eins og það kallaðist. Í lok
stríðsins fluttu sífellt fleiri gyðingar
til Palestínu. Þjóðaráðið, fyrirrennari
Sameinuðu þjóðanna, studdi hug-
myndina um ríki gyðinga. Bretar
fengu frá Þjóðaráðinu umboð til að
stýra Palestínu og hugmyndin um að
koma á fót „þjóðarheimili gyðinga“
var hluti af umboðinu.
Ætlun Þjóðaráðsins var sú að um-
boðssvæði Breta yfir Palestínu myndi
smátt og smátt þróast yfir í tvö sjálf-
stæð ríki araba og gyðinga. Án þess
að það kæmi niður á réttindum araba.
Arabar mótmæltu kröftuglega. Deil-
ur blossuðu upp og átök milli gyðinga
og araba. Illvirki voru framin á báða
bóga og Bretar lentu oft mitt á milli.
Bretar studdu síonista allt fram undir
síðari heimsstyrjöld.
En skömmu áður en styrjöldin
braust út breyttu Bretar um áherslu.
Árið 1939 talaði breska herstjórnin
um eitt ríki araba og gyðinga þar sem
arabar yrðu í meirihluta. Ástæðan
var auðvitað sú að Bretar vildu ekki
hafa araba sem óvini ef til stríðs við
Þjóðverja kæmi. Til að ganga enn
frekar til móts við araba bönnuðu
Bretar innflutning gyðinga til Palest-
ínu umfram 15.000 manns á ári síð-
ustu árin allt fram að upphafi stríðins.
Eftir það var öllum gyðingum bannað
að flytja til Palestínu. Og það á meðan
þjóðarmorð Þjóðverja á gyðingum
stóð sem hæst! Þá lokuðu Bretar
þeirri flóttaleið undan böðlum Þjóð-
verja. Skömm þeirra er því mikil.
Rétt eins og íslenskra stjórnvalda,
sem um svipað leyti neituðu gyð-
ingum um að koma til Íslands. Nánar
verður fjallað um þróunina eftir stríð
í næstu grein.
Ísrael 70 ára – aðdragandinn
Eftir Þórhall
Heimisson
» Til að ganga enn
frekar til móts við
araba bönnuðu Bretar
innflutning gyðinga til
Palestínu umfram
15.000 manns á ári
síðustu árin allt fram
að upphafi stríðins.
Eftir það var öllum
gyðingum bannað að
flytja til Palestínu.
Þórhallur Heimisson
Höfundur er prestur.
Á Betlehemsvöllum í dag.
Móttaka aðsendra greina
Morgunblaðið er vettvangur lifandi umræðu í landinu og birtir aðsendar grein-
ar alla útgáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morgunblaðinu greinar eru vinsamlega beðnir að nota
innsendikerfi blaðsins. Kerfið er auðvelt í notkun og tryggir öryggi í sam-
skiptum milli starfsfólks Morgunblaðsins og höfunda. Morgunblaðið birtir
ekki greinar sem einnig eru sendar á aðra miðla.
Kerfið er aðgengilegt undir Morgunblaðslógóinu efst í hægra horni forsíðu
mbl.is. Þegar smellt er á lógóið birtist felligluggi þar sem liðurinn „Senda inn
grein“ er valinn.
Í fyrsta skipti sem innsendikerfið er notað þarf notandinn að nýskrá sig inn
í kerfið. Ítarlegar leiðbeiningar fylgja hverju þrepi í skráningarferlinu. Eftir að
viðkomandi hefur skráð sig sem notanda í kerfið er nóg að slá inn kennitölu
notanda og lykilorð til að opna svæðið. Hægt er að senda greinar allan sólar-
hringinn.
Nánari upplýsingar veitir starfsfólk Morgunblaðsins alla virka daga í síma
569-1100 frá kl. 8-18.