Morgunblaðið - 31.05.2018, Blaðsíða 49

49
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. MAÍ 2018
Eggert
Yfirheyrslur Nú er undirbúningur karlalandsliðsins fyrir HM í fótbolta í algleymingi. Af því tilefni
fjölmenntu íþróttafréttamenn í Laugardalinn í gær og spurðu landsliðsmenn spjörunum úr fyrir æfingu.
Ársuppgjör Trygg-
ingastofnunar (TR) við líf-
eyrisþega fyrir árið 2017
vekur enn á ný sterk við-
brögð.
Fram hefur komið að að-
eins um 12% lífeyrisþega
fengu rétt greiddan lífeyri á
árinu 2017 og um 44%
þeirra, sem samsvarar 25
þúsund manns, fengu of-
greitt og þurfa að greiða til
baka tæplega 4 milljarða eða að jafnaði
157 þúsund kr. á mann. Í flestum tilfellum
skapar þetta óöryggi og jafnvel örvænt-
ingu eins og fram kemur á félagsmiðlum.
Jafn stór hópur fékk síðan vangreitt og á
inni hjá TR, en þær upphæðir eru veru-
lega lægri.
Aðstaða Tryggingastofnunar
Álykta mætti að frammistaða TR í raf-
rænni stjórnsýslu væri afleit, en það er
ekki endilega svo: í núverandi kerfi er erf-
itt fyrir TR að gera betur. Hún er í raun-
inni að gera upp skattgreiðslur, sem hún
innheimtir fyrir ríkið með skerðingum á
lífeyri. Þannig fá lífeyrisþegar tvö skatta-
uppgjör á hverju vori: annars vegar frá
skattinum og hins vegar frá Trygg-
ingastofnun. Í þessu felst tvíverknaður.
Til þess að TR réði betur við þetta
verkefni þyrfti stofnunin að setja upp
samþætta gagnagrunna svipað og skatt-
urinn og fá upplýsingar frá honum og
fjármálastofnunum. Það væri enn meiri
tvíverknaður og efast má um réttmæti og
lögmæti þess af ýmsum ástæðum svo sem
vegna aðgreiningarreglu stjórnsýslunnar.
Aðstaða aldraðra
Nú er það svo að lífeyrisþegar sem fylla
tímanlega inn nýjar upplýsingar, svo sem
vegna aukinna eða minnkaðra tekna,
vegna arfs eða annars, fá nálægt því rétt
greitt. Hins vegar skilja fjölmargir í þess-
um hópi ekki sjálft kerfið eða
komast ekki í gegnum tölvu-
kerfi TR og hafa ekki heilsu
eða þekkingu og þjálfun til
þess að gera það. Og munum
að hér er ekki um lítinn hóp
að ræða, um 25 þúsund
manns sem ráða ekki við
kerfið. Þar af eru þúsundir
skjólstæðinga sem hafa líf-
eyri sem er um 100 þúsund
kr. lægri á mánuði en sem
nemur framfærsluviðmiði
velferðarráðuneytisins auk
húsnæðiskostnaðar.
Ótæk stjórnarframkvæmd
Þetta kerfi á sér fáar hliðstæður í ís-
lenskri stjórnsýslu og enga sem tekur til
svo margra og viðkvæmra skjólstæðinga.
Þannig er einkennilegt, eða á ég að segja
óviðfelldið, að lífeyrisþegar búi við það.
Óhjákvæmilega þarf að leggja það niður, ef
ekki af mannúðarástæðum, þá af þeirri
ástæðu að um ótæka stjórnsýslu er að
ræða.
Lausn málsins
Lausn málsins er að hætta skerðingum á
lífeyri og létta þessu skattauppgjöri af TR.
Skatturinn á einn að gera skattauppgjör.
Þá á jöfnuðurinn milli einstaklinga ekki að
vera hluti af félagsmálapökkum. Því þurfa
lífeyrisgreiðslur að vera jafnar fyrir alla og
TR á að greiða þær út, en ekki hafa önnur
hlutverk. Skatturinn þarf síðan að sjá um
jöfnuðinn sem eðlilegt er að fylgi málinu,
þ.e. að þeir sem hafa miklar tekjur greiði
meira til samneyslunnar en hinir og að þeir
greiði með hækkuðum tekjum síaukinn
hluta lífeyris síns aftur til baka til ríkisins.
Ef ekki er pólitískt mögulegt að taka
upp almennan stighækkandi tekjuskatt
eins og flest nágrannaríki búa við kæmi til
mála að þeir sem eru 67 ára og eldri og ör-
yrkjar byggju við sérstakt skattkerfi sem
væri lagað að aðstæðum þeirra.
Í því efni væri hægt að fara margar leiðir
og er lækkandi persónuafsláttur með
hækkuðum tekjum og endurgreiddur van-
nýttur persónuafsláttur ein þeirra leiða
sem stjórnmálamenn hafa bent á – og það
er leið sem hægt væri að fara enda þótt að-
eins væri eitt skattþrep (sem varla gengi í
almennu skattkerfi), þar sem mikill meiri-
hluti lífeyrisþega hefur lágar tekjur og
svipaðar.
Eftir Hauk
Arnþórsson
»Hætta þarf skerðingum
á lífeyri og skattaupp-
gjörinu sem þeim fylgir, ef
ekki af mannúðarástæðum,
þá vegna þess að um ótæka
stjórnsýslu er að ræða.
Haukur Arnþórsson
Höfundur er stjórnsýslufræðingur.
haukura@haukura.is
Endurgreiðslur
lífeyris og hlutverk
Tryggingastofnunar
Þegar grein þessi er
rituð eru hundrað dag-
ar liðnir frá því sá, er
hana ritar, ákvað að
hætta notkun snjall-
síma og félagslegra
samskiptamiðla. Fyrst
um sinn átti þessi til-
raun að standa yfir
tímabil lönguföstu en
stuttu fyrr hafði
greinahöfundur lesið
mjög áhugaverða blaðagrein, þ.e.
Reykjavíkurbréfið 11. febrúar sl.,
„Um kæk og læk, gamlan vana og
nýjan.“ Hafði lesturinn mikil áhrif.
Í hnotskurn var fyrrnefnt Reykja-
víkurbréf ádeila á tæknibyltinguna;
snjallsímana sem virðast eyðileggja
flestöll matarboð þessa dagana og
ættleiða börnin frá foreldrum sín-
um, án aðkomu barnavernd-
arnefndar, eins og það var svo
skemmtilega orðað.
Mætti í raun segja að fáar greinar
hafi haft eins mikil áhrif á mig og
þessi. Ákvað ég að sjá hvernig hinir
fjörutíu dagar föstunnar myndu
verða án snjallsíma og félagslegra
samskiptamiðla. Fyrir ungan mann
gæti það reynst erfitt
þar sem nær öll sam-
skipti fara fram á þess-
um miðlum. Dustaði ég
rykið af áratuga göml-
um Nokia-farsíma og
skráði mig út af Face-
book. Fyrsti dagurinn
var auðvitað áhuga-
verður en eitt það
fyrsta sem ég gerði var
að opna Facebook, eins
og aðra daga sl. áratug
eða svo, en það var
ekki fyrr en ég þurfti
að slá inn lykilorðið sem það rann
upp fyrir mér að sprengidagur væri
liðinn. Tæknifastan væri hafin og
myndi standa yfir í fjörutíu langa
daga.
Það er sagt að það taki um þrjár
vikur með mikilli elju að venja sig af
vondum vana. Það mætti segja að
slík hefði raunin verið hjá mér, nán-
ast upp á dag, því eftir þrjár vikur
þegar ég fór að taka stöðuna, þá
langaði mig bara ekkert að fara inn
á þessa samskiptamiðla aftur hvað
þá nota snjallsímann sem nú gegnir
aðeins hlutverki rafræns taflborðs.
Friðsældin var þægilegur ferða-
félagi! Ekkert „ping“ á þriggja sek-
úndna fresti til þess að eyðileggja
athyglina. Ég held að það hafi verið
um þetta leyti sem ég ákvað að
halda áfram „tækniföstunni“, þ.e.
fram yfir lönguföstu. Að gera
„tækniföstuna“ að lífsstíl og ekki
bara það heldur vera opinn fyrir því
að bæta í þegar fram líða stundir.
Það voru nokkrir hlutir sem ég
tók eftir. Eitt var að athygli mín og
einbeiting varð miklu betri því
lengra sem leið á föstuna. Sem lætur
lyfjafræðing hugsa um alla þessa
óhóflegu notkun landsmanna á örv-
andi lyfjum í meðferð við athyglis-
bresti. Athugum eitt í því samhengi.
Þegar reykingamaður kemur til
læknis með lungnaþembu er eitt það
fyrsta sem læknirinn segir við við-
komandi að hann þurfi að hætta að
reykja. Grundvöllur meðferðarinnar
er ekki lyfjameðferð heldur bættur
lífsstíll og það að menn hætti að
reykja. Engar sambærilegar leið-
beiningar eru gefnar þegar börn og
fullorðnir eru sett á örvandi lyf í
meðhöndlun á athyglisbresti, jafnvel
þótt það sé augljóst að notkun
snjallsíma og samfélagslegra miðla
eyðileggur athygli og elur á áunnum
athyglisbresti. Hugsanlega munu
einhverjir hrista hausinn og væna
menn um vitleysu við lestur á slíkri
yfirlýsingu. Í því eins og öðru er
ekki allt rétt þótt það sé pólitískt
rétt en slíkt var líka gert þegar
menn fóru fyrst að benda á skað-
semi reykinga. Sagan og tíminn hef-
ur gert upp sinn dóm í því máli.
Eitt er þó nokkuð borðleggjandi
og það er að ef menn eru stanslaust
að láta einhverja snjallsíma með
„ping“ hljóðum stöðva samræður,
stöðva athygli, allan daginn, alla
daga, mun það hafa áhrif á athygl-
ina. Það er því í raun eins augljóst
og að einstaklingur í áhættuhópi fyr-
ir sykursýki á ekki að borða nammi,
að einstaklingur með athyglisbrest á
alls ekki að nota snjallsíma og fé-
lagslega samskiptamiðla. Eins leið-
inlega og það kann að hljóma.
Þeir sem telja þessi tæki nauðsyn-
leg og telja sig missa af einhverju ef
þeir hætta á félagslegum samskipta-
miðlum og hætta notkun snjallsíma
skulu hafa eitt í huga. Þessi hugsun
er röng. Ofan á það er vitað að þeir
sem þróa félagslegu samskiptamiðl-
ana nota þessa sömu tálsýn og notuð
er í spilavítum. Tilfinninguna að
maður muni missa af einhverju. Á
sama tíma missa menn af því sem
mestu máli skiptir, sjálfu lífinu. Tím-
inn er okkar dýrmætasta auðlind.
Öll munum við deyja eða einhver
sem okkur þykir vænt um mun
deyja. Ef menn hafa ekki tíma fyrir
heilsuna í dag, er ekki svo víst að
menn hafi heilsu fyrir tímann á
morgun. Það og skattar eru lögmál.
Næst þegar þú, lesandi góður, hittir
vin þinn í matarboði og tekur upp
símann til þess að svala fíkninni
skalt þú hugsa út í þetta. Til hvers
að eyða tímanum í eitthvað sem er
ekki raunverulegt? Til hvers að
missa af lífinu sjálfu fyrir tálsýn um
að maður sé annars að missa af ein-
hverju öðru?
Hreinn hugur er jafn nauðsyn-
legur og hreinn líkami. Tími er verð-
laus ef athyglin er engin.
Eftir Viðar
Guðjohnsen » Í hnotskurn
var fyrrnefnt
Reykjavíkurbréf ádeila
á tæknibyltinguna;
snjallsímana sem virð-
ast eyðileggja flestöll
matarboð þessa dagana
og ættleiða börnin frá
foreldrum sínum.
Viðar Guðjohnsen
Höfundur er lyfjafræðingur.
Líkami og sál – hugur og hjarta