Læknablaðið - 01.02.2018, Side 27

LÆKNAblaðið 2018/104 87
Ef litið er til kjaradeilna opinberra starfsmanna síðustu fjóra
áratugi hafa þær verið oft og tíðum langvinnar og harðvítugar.
Kjarabarátta þeirra hefur í grunninn gengið út á samanburð við
sambærilega hópa á almennum vinnumarkaði ásamt samanburði
við aðra eða sambærilega hópa innan hins opinbera vinnumark-
aðar. Það sem hefur einkennt kjaradeilur opinberra starfsmanna
hér á landi er að það líður langur tími á milli kjarasamninga og
þegar ákveðnir hópar opinberra starfsmanna fara af stað í sína
kjarabaráttu hafa þeir dregist aftur úr öðrum hópum. Þetta var
mjög áberandi í kjaradeilu ljósmæðra árið 2008 og læknaverkfall-
inu 2014.
Læknar í kjarabaráttu
Fljótlega eftir stofnun Læknafélags Íslands, þann 14. janúar 1918,
fór að bera á kjarabaráttu lækna. Guðmundur Hannesson segir í
Læknablaðinu í janúar 1918:
„.. í öllum menningarlöndum hafa læknar komið á fót föstum félagsskap og
skipulagi sín á milli, og fleiri eða færri málgögnum til að ræða sín mál. [] Mitt
í öllum harðindinum, þrátt fyrir alla dýrtíð og styrjöld, byrja nú íslenskir
læknar árið með þessari félagsstofnun, víllausir og alls ósmeikir, til þess að
búa betur í haginn fyrir komandi ár ...“13
H. Stefánsson skrifar í Læknablaðið14 um stéttarmál og segir að
það ætti ekki að vera ágreiningur um kröfur lækna um launakjör
meðal þjóðar og þings:
„Öll sanngirni virðist mæla með því, að þau séu ekki minni en sýslu-
mannanna. Staða lækna er jafnvandasöm, ábyrgðarmikil og í alla staði
ófrjálslegri en þeirra [] Við verðum að krefjast sómasamlegra launa, launa,
sem hægt er að lifa af við áhyggjulitlu lífi, svo við getum gefið okkur alla við
starfi okkar.“
Á þessum tíma var ekki ljóst hvaða leið væri best að fara til
að bæta kjör lækna. Guðmundur Hannesson sagði greiðslur
fyrir læknisverk hér á landi langt „fyrir neðan allt það, sem sem
dæmi eru til í nágrannalöndunum“15 og gerir hann samanburð
á kjörum norskra og íslenskra lækna. Dýrtíð og verðfall peninga
á þessum tíma rýrði kjör lækna mjög mikið og tóku allmargir
læknar upp á því að setja meira upp fyrir læknisverk en gjald-
skráin kvað á um. Guðmundur benti á að við þetta yrði ekki
unað og bráðra endurbóta þörf. „Lagaákvæðin eru svo ósann-
gjörn, að bæði læknar og alþýða hætta að skeyta um þau,“ ritaði
Guðmundur.15 Það voru skiptar skoðanir um það hvaða leið ætti
að fara til að leiðrétta og bæta kjör lækna. Ein hugmynd var sú
að koma á sama skipulagi hér og í útlöndum, að læknar ákveði
sjálfir upphæð fyrir læknisverk. Rökin voru þau að launin væru
þóknum fyrir störf í þágu lands og þjóðar eða eins og segir í
Læknablaðinu „fyrir að líta eftir að heilbrigðislöggjöf landsins sé
fylgt, fyrir ráðstafanir til þess að verja almenning sóttum og ekki
síst fyrir að vera tjóðraðir hver í sínu horni, skyldugir til að láta
siga sér, nótt sem nýtan dag, út í veður og vind.“15 Útfærslan yrði
þá sú að stjórn Læknafélags Íslands, landlæknir og landsstjórn
kæmi sér saman um taxtann. Læknar töldu hæpið að Alþingi
myndi samþykkja þessa leið. Önnur hugmynd var sú að saminn
yrði nýr taxti og hann lagður fyrir Alþingi en stjórn Læknafélags
Íslands treysti sér ekki til að gera tillögu um nýjan taxta, slíkt
væri mikið vandaverk. Læknastéttinni ætti að gefast kostur á
að segja sitt álit á tillögunum og það var mat Læknafélags Ís-
lands að óvíst væri hvort Alþingi hefði tekið þessar tillögur um
taxtahækkun á dagskrá. Þriðja hugmyndin var að gera kröfu um
dýrtíðaruppbót til bráðabrigða á öll læknisverk en halda töxtum
óbreyttum. Læknafélag Íslands taldi þessa leið einfaldasta og
fór þess á leit við landsstjórnina að hún legði fyrir Alþingi frum-
varp „um hækkun á borgun fyrir öll læknisverk sem nemi því
er peningar hafa fallið í verði frá 1914-1918“.15 Almenn samstaða
var meðal lækna að fara þessa leið og bjuggust þeir við því að
þetta yrði auðsótt mál. En raunin varð önnur. Landsstjórnin og
fjárveitinganefnd studdi kröfu lækna en meirihluti neðri deildar
Alþingis felldi tillögurnar með 15 atkvæðum á móti 10. Stjórn
Læknafélags Íslands fjallaði um þessa ákvörðun Alþings. Benti
stjórnin á að frá því að íslenskir læknar hófu störf hér á landi þá
hafi alltaf verið gott samstarf milli þeirra og landsstjórnarinnar
eða Alþingis. En læknum var nóg boðið og lesa má í maíhefti
Læknablaðsins árið 1918 eftirfarandi:
„En hvað hafa svo læknar lengst af fengið fyrir sitt erfiða starf? Þakklæti sjúk-
lings en annars hundsbætur! [] En læknastéttin beygði sig með þögn og þolin-
mæði fyrir þingi og stjórn. Og héraðslæknarnir" dóu öreiga og útslitnir. Ekkjur
þeirra og börn stóðu með tvær hendur tómar við fráfall þeirra. Og enn eru kjör
lækna svo, að þeir færast undan svari, ef útlendingar spyrja um þau, til þess að
gera ekki þjóðinni minkunn! [] Meirihluti neðri deildar telur lækna fullsæmda
af því, að fá þriðjung af kaupi trésmiða og rúman þriðjung af kaupi algengra
daglaunamanna.“16
Viðbrögð lækna voru mjög hörð og einhugur og samstaða meðal
lækna var mjög mikil. Fljótlega komu upp hugmyndir um að
læknar myndu segja af sér embættum vegna þessa máls. Lækna-
félag Íslands spurði símleiðis héraðslækna hvort þeir myndu, ef
til þess kæmi, segja embættum sínum lausum. Fimm læknar voru
mótfallnir uppsögnum, 28 voru samþykkir. Tillögur lækna fóru
Grein eftir Guðmund Hannesson. Læknablaðið 1918; 4: 118-122.