Morgunblaðið - 07.06.2018, Side 70

Á Kili Ítalskur ferðamaður um miðnætti á Kili í ljósmynd eftir Einar Fal Ingólfsson frá 2012.
AF MYNDLIST
Anna Jóa
Fyrir nokkrum árum heimsótti
undirrituð Louisiana-safnið í Dan-
mörku. Þegar stigið var inn úr
sumarblíðunni blasti við gróðurvana
landslag innan dyra. Laus jarð-
vegur, grjót og meira grjót, fyllti
króka og kima hins hvíta safnrýmis
og safngestir sáust klöngrast yfir
straumvatn sem rann milli her-
bergja. Engu var líkara en að þarna
væru á ferð vanbúnir túristar uppi
á hálendi Íslands og var ekki laust
við að við íslensku gestirnir brost-
um dálítið í kampinn yfir aðför-
unum, enda sumpart á heimavelli
mitt í þessu framandi umhverfi –
sem sagt í listaverki Ólafs Elías-
sonar, Riverbed. Leiðin, vörðuð
misháum dyrum, lá upp í móti, að
„árupptökunum“ og út. Viðbrögð
safngesta voru að sjálfsögðu hluti
af verkinu og skynreynslan af hinu
endurskapaða öræfalandslagi
þannig sett í fagurfræðilegt sam-
hengi – og beinlínis römmuð inn af
veggjum safnsins. Ein merking-
arvídda þessa margslungna verks
er pólitísk: rétt eins og Vatnasafn
Roni Horn í Stykkishólmi hverfist
um bráðnun jökla, mætti líta á inn-
setningu Ólafs sem áminningu um
auðlindir í útrýmingarhættu – og
þar með einnig um þá hættu sem
steðjar að menningunni. Riverbed
beindi þannig sjónum að listasafn-
inu sem farvegi merkingarflæðis
og vettvangi þar sem safngestir
geta uppgötvað sjálfa sig á sér-
stakan hátt.
Hálendið í mynd
Allir salir Listasafns Reykja-
víkur, á Kjarvalsstöðum og í
Hafnarhúsi, hafa nú verið lagðir
undir sýningu sem hverfist um
öræfi Íslands. Í yfirskrift sýning-
arinnar er spurningu varpað fram:
Einskismannsland – Ríkir þar feg-
urðin ein? er ákall til sýningar-
gesta um að hugleiða víðerni lands-
ins og afdrif þeirra. Sennilega er
þetta fyrsta stóra samsýningin sem
spannar íslenska nútímalistasögu
og beinir sjónum sérstaklega að
hálendinu, þótt vissulega séu nýleg
dæmi um samsýningar þar sem há-
lendið hefur verið til umfjöllunar,
meðal annars í tengslum við ferða-
mennsku og hið háleita. Alls eiga
32 listamenn verk á sýningunni og
hafa sum þeirra verið unnin sér-
staklega fyrir hana. Að auki má sjá
skissubækur, stuttar textatilvitn-
anir á veggjum þar sem birtast
hugleiðingar um öræfin, landkynn-
ingarefni (heimildamyndir og ljós-
myndabækur) og gamlar ljós-
myndir sem varpað er á veggi.
Sýningunni fylgir einnig bitastæð
sýningarskrá með náttúruhugleið-
ingum ýmissa höfunda.
Á Kjarvalsstöðum eru málverk í
fyrirrúmi en í vestursalnum er að
finna elstu verkin sem sýna öræfa-
landslag. Þórarinn B. Þorláksson
og Ásgrímur Jónsson lögðu fyrstir
listmálara upp í ferðir í óbyggðum;
verk Þórarins, „Stórisjór (Langi-
sjór)“, er frá 1906 og árið síðar
málaði Ásgrímur myndina „Í
Möðrudal“. Jóhannes S. Kjarval
túlkar öræfastemningu í verkinu
„Nótt á öræfum“ frá 1914 og um og
upp úr 1920 slást fleiri málarar í
hóp túlkenda: Kristín Jónsdóttir
málar „Námaskarð“, norræn dulúð
sveipar fjöll í verki Jóns Stef-
ánssonar, „Kvöld (Tindafjöll)“, og í
myndum Júlíönu Sveinsdóttur af
Eyjafjallajökli má sjá áhrif frá
franska málaranum Paul Gauguin.
Ens og glögglega sést á verkunum
var það ástríðufullt verkefni list-
málara á fyrri hluta aldarinnar að
máta áhrif, aðferðir og stílbrögð
frá námi erlendis við landslags-
form, birtubrigði og veðraham hér
Hálendið í
söfnunum
Nýtt land Viðamikil innsetning Óskar Vilhjálmsdóttur, „Land undir fót“, sýnir hvar hlaupið er umhverfis Hálslón.
Ósnortið? Málverk Kristínar Jónsdóttur „Hverir – Þeistareykir“ frá 1954.
á landi – og við framandi veruleika
óbyggðanna. Fjöll og helstu jöklar
landsins eru algengt viðfangsefni í
salnum en þar sjást líka háheiðar,
jarðhitasvæði og jökulár, sandar og
hraun. Þegar gengið er í gegnum
miðrými Kjarvalsstaða blasa við
Herðubreiðarmyndir nævistans
Stórvals, sterkar í einfaldleika sín-
um, og í austursalnum eru m.a. til
sýnis verk eftir Finn Jónsson og
„fjallamanninn“ Guðmund frá Mið-
dal sem túlka jarðfræðilegan tíma
og sköpunarkraft náttúrunnar í
myndum af gígaröðum og eldgosi,
auk verka sem endurspegla óhlut-
bundnari og huglægari reynslu af
landslagi öræfanna, þar á meðal
verk eftir Ragnheiði Jónsdóttur
Ream, Kristin Pétursson og Eirík
Smith. Hár sjónbaugur einkennir
verk sýningarinnar á Kjarvals-
stöðum og þar af leiðandi mikill og
athyglisverður forgrunnur þar sem
áferð landsins eru gerð skil. Í raun
er býsna magnað að sjá hversu
stór hluti af hálendinu og fyrir-
bærum þess hefur verið túlkaður í
myndrænu formi af íslenskum list-
málurum.
Andi öræfanna
Sýningin gefur tilefni til vanga-
veltna um gildi öræfanna sem stað-
ar í þjóðarvitundinni og þátt list-
arinnar þar. Við skoðun verka
kvikna minningar, hugrenningar
og þankar sem tengjast því að rýna
í staði og kennileiti, sem og spek-
úlasjónir um efnistök listamann-
anna og útfærslu verka. Kjarvals-
staðir verða þannig vettvangur
samræðu sýningargesta við verkin
og sín á milli. Merkingin mótast í
flæði gestanna um sýningarrýmið
og þetta er undirstrikað með grá-
máluðum veggjum sem líkja eftir
stígandi birtu grátóna andrúms-
lofts eða himins. Sýningarhönnunin
á þannig þátt í að ýta undir tilfinn-
ingu fyrir flæði og tengja verkin
saman í eitt allsherjar „hálendi“.
Áhorfandanum verður jafnframt
70 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. JÚNÍ 2018
LAGERSALA 30-70%afsláttur
Gæði, þjónusta, ábyrgð - það er Tengi
Opið virka daga frá kl. 8-18 og laugardaga kl. 10-15
Smiðjuvegi 76 • Kópavogi • Sími 414 1000 • Baldursnesi 6 • Akureyri • Sími 414 1050 • www.tengi.is • tengi@tengi.is
Verð með fylgihlutum.Sturtubotn,
90x90 cm
22.822 kr.
Verð áður: 32.603 kr.
Kaldewei
30%
afsláttu
r
Handlaugartæki
með lyftitappa
14.900 kr.
Verð áður: 22.564 kr.
Mora MIXX