Saga - 2011, Side 94

hráefnum. Áður hafði ullin verið send óspunnin úr landi til kaup -
mannahafnar. Stofnun kaupstaða var annað skref.
Sambærileg stefna var rekin innan Danmerkur. ekki átti að flytja
út hráefni heldur vinna úr þeim innanlands. kaupstaðir og ýmis
félög fengu úthlutað sérleyfum til að ná að starfa innan sveitasam-
félagsins. Með þessari stefnu voru álitnir fara saman hagsmunir ein-
stakra svæða og ríkisins í heild. Í viðreisnartillögum sínum sáu inn-
lendir embættismenn Ísland fyrir sér sem afmarkaða heild. Þegar
kom fram á níunda áratuginn voru stjórnvöld í kaupmannahöfn
orðin á sama máli og stuðluðu með aðgerðum sínum að því að hag-
ræn landamæri mynduðust utan um Ísland og í landinu yrðu til
kaupstaðir. Þannig mætti nýta innlend hráefni betur. viðreisnar -
hugmyndir og innihald hagstjórnarstefnunnar var svipað gagnvart
Íslandi og öðrum svæðum ríkisins; áhersla var bæði á mannafla og
náttúruauðlindir þar sem byggt var á grunni sveitasamfélagsins.
Samanburður á hagrænum skrifum um Ísland og um Danmörku
leiðir þetta skýrt í ljós.
Aðstæður á Íslandi voru að mörgu leyti aðrar en í Danmörku.
Grundvöllur hagkerfisins var sauðfjárbúskapur og fiskveiðar, en ekki
akuryrkja. Á Íslandi varð fólksfækkun, en þar syðra hafði fólki tekið
að fjölga verulega um miðja 18. öld. Handverksmenn og borgaraleg-
ir atvinnuhættir voru við lýði í kaupstöðum Danmerkur, en lítið hafði
sést til þeirra á Íslandi. Þegar rýnt er í þá hagrænu hugsun sem birt-
ist í greinum um landhagi og framfaramál er ljóst að landbúnaðurinn
stóð ekki síður föstum fótum í Danmörku en á Íslandi. Hinar borg-
aralegu atvinnugreinar, úrvinnsla og verslun, voru álitnar undan-
tekningar frá því sem mestu skipti í hagkerfinu, landbúnaðinum.
Þessir aðilar þjónuðu samt sem áður ákveðnu hlutverki. Á meðan
ekki voru kaupstaðir með sérleyfi á Íslandi þjónuðu dönsku kaup -
staðirnir því hlutverki fyrir Ísland. Þaðan komu vörurnar sem kaup-
menn fluttu inn til Íslands, vörur sem voru ófáanlegar hér á landi, og
þaðan var öðrum svæðum Danmerkur einnig sinnt.
kaupstaðastofnun var allt frá 17. öld gjarnan nefnd sem ein af
leiðunum til að koma Íslandi á braut viðreisnar. Í rannsókn minni
hafa verið færð rök fyrir því að verslunarstaðirnir og síðar kaup -
staðirnir hafi með sérleyfum sínum fallið vel að formgerð gamla
samfélagsins.98 ef frá er talið það þéttbýli sem var í kringum
hrefna róbertsdóttir94
98 Wool and Society, bls. 107–113 (undirkafli í 3.2: exceptions, Special Rights and
Privileges), bls. 125–127 (undirkafli í 3.4: Production in Town and Country),
1-SagaVOR2011—NOTAGreinar_Sagahaust2004-NOTA5/4/111:12PMPage94