Saga - 2011, Qupperneq 101

á hagræn landamæri Íslands. eignir verslunarinnar víða um land
voru síðan seldar smám saman.124 ekki tókst að selja ullarvef -
smiðjur Innréttinganna fyrr en nokkrum árum síðar, en það var gert
að skilyrði að fræðslustarfsemi þeirra héldist áfram. Skip kon ungs -
verslunarinnar í Hafnarfirði, þar sem miðstöð útgerðarinnar var,
voru seld síðla árs 1787. engin skilyrði voru fyrir þeirri sölu.125 ekki
var sjáanlegur munur á þeirri sölu og þegar aðrar eignir verslunar-
innar voru seldar.
Bent hefur verið á sterk tengsl kaupstaðastofnunar í lok 18. aldar
við hugmyndir 17. aldar um kaupstaði. kaupstaðirnir áttu að vera
undanþegnir regluverki sveitanna og fengu ýmis sérréttindi til að
geta starfað innan þess samhengis. Hugmyndir um skipulag bæj-
anna og fyrirkomulag komu frá Danmörku, þar sem kaupstaðir
höfðu þróast um aldir og áttu margir hverjir rætur á miðöldum. Það
var þetta fyrirkomulag sem verið var að innleiða á Íslandi í lok 18.
aldar og átti lítið skylt við sjávarútvegsþorpin undir lok 19. aldar,
þótt sum þeirra hafi sprottið upp á sömu stöðum. Fimm af þessum
sex kaupstöðum misstu kaupstaðarréttindi sín eftir fá ár og var það
eingöngu Reykjavík sem lifði áfram óslitið frá 1786. Dönsku kaup -
staðirnir héldu því áfram að framleiða varning fyrir Ísland.
Grunnur í gamla samfélaginu
Grunnstefið í niðurstöðum rannsóknar á handiðnaði og eflingu ull-
arvinnslu á Íslandi á 18. öld er að gamla samfélagið hafi haldið
stöðu sinni og tilgangur vefsmiðjuvinnslu í ullariðnaði, þar sem
nýjar afurðir voru framleiddar, hafi verið að styrkja það. Saman -
burðarrannsókn á hagrænum textum frá síðari hluta 18. aldar í
íslensku og dönsku samhengi var afgerandi þáttur í þessari niður -
stöðu þegar hagstjórnarstefna og umræða um landshagi var skoðuð.
Til að leggja mat á gildi þeirra hugmynda sem þar komu fram voru
þær kannaðar í ljósi niðurstaðna úr tveimur úrtaksrannsóknum á
Norðausturlandi og Suðvesturlandi á tímum kon ungsverslunar -
innar fyrri (1759–1763) og konungsverslunarinnar síðari (1774–
samfélag átjándu aldar 101
124 Sjá m.a. Sigfús Haukur Andrésson, „eignir einokunarverzlunar konungs á
Íslandi og sala þeirra árin 1788–89“, Skírnir 133 (1959), bls. 148–163.
125 Sjá bréf stiftamtmanns til sýslumanns vegna sölunnar: ÞÍ. Sýsl. Gull-kjós. II
a. Innkomin bréf 1767–1803. Bréf Levetzow stiftamtmanns, 13/9 1787, og Bréf
Levetzow stiftamtmanns, 9/10 1787.
1-SagaVOR2011—NOTAGreinar_Sagahaust2004-NOTA5/4/111:12PMPage101