Jökull - 01.01.2016, Page 109

Flugvélaleit á Grænlandsjökli
Í leiðangrinum voru einnig sex tveggja hreyfla
(1.300 hestafla) eins manns orustuflugvélar (P-38F
Lockheed Lightning, Elding, 2. mynd). Þær höfðu
fjórar hríðskotabyssur (50 caliber) og eina fall-
byssu, 20 mm. Orustuvélarnar náðu allt að 650
km/klst. hraða, gátu risið í 4.000 m hæð á fimm mín-
útum og steypt sér snögglega niður til árása. Búk-
ur þeirra var tvískiptur. Þjóðverjar kölluðu þær Der
Gabelschwanz Teufel, Fork-Tailed Devel, Tvíbúks-
djöfla eða Gaffalskottu eftir fiðrildategund. Laskað-
ar komust þessar vélar heim á einum hreyfli. Þær
náðu að fljúga í 6 klst. (alls 4.000 km leið), ef létt var
á þeim með því að sleppa tómum eldsneytistönkum.
Orustuvélarnar gátu því fylgt sprengivélunum langar
leiðir, varið þær og leiðbeint þeim um skotmörk. Nú
eru einnig einungis fimm flughæfar vélar til af þessari
tegund, en upphaflega voru smíðaðar nær tíu þúsund
slíkar vélar.
Hópflugið gekk vel til Syðri-Straumsfjarðar (þá
nefnt Bluie West 8, BW-8), og 15. júlí var haldið
áfram austur yfir 3.000 m háan Grænlandsjökul til Ís-
lands. B-17 vélarnar sáu um fjarskipti og leiðsögn.
Flogið var í 3.600 m hæð, en þegar um 1½ klst. flug
var eftir til Reykjavíkur, lentu vélarnar í skýjum og
snjókomu. Ísing hlóðst á vængina, og hækkuðu flug-
menn þá flugið um 600 m. Þar var 20 ◦C frost, loft-
þrýstimælar frusu, og mikill kuldi sótti að mönnum.
Hálftíma síðar komu vélarnar að snörpum veðraskil-
um. Flugmennirnir freistuðu þess að komast upp fyrir
þétt bólstraskýin, svo að lá við, að vélarnar ofrisu, nú
í um 5.000 m hæð. Í 15 mínútur reyndu þeir að sneiða
til suðurs framhjá þessu óveðri, sem fór versnandi.
Flugmennirnir á B-17 vélunum reyndu ítrekað að ná
fjarskiptasambandi við Reykjavík og tvær herstöðvar
Bandaríkjamanna á Grænlandi (BW-8 og BW-1). En
þá fengu þeir dulmálsskeyti um að snúa við og fljúga
aftur til Grænlands. Um tvo lendingarstaði á Græn-
landi var að ræða, BW-8, þaðan sem þeir höfðu lagt
upp, og Narsarssuaq (Bluie West 1, BW-1), syðst á
Grænlandi.
Ferðin vestur sóttist seint gegn sterkum mótvindi,
hratt gekk á eldsneyti, skyggni var lítið, og svo fór, að
flugleiðsögumennirnir á B-17 vélunum urðu ramm-
villtir. Jafnvel er talið, að þeir hafi ruglast á veður-
lýsingum frá BW-1 og BW-8 eða gleymt að skipta
um dulmálslykil, sem af öryggisástæðum skyldi gert
daglega. Flugmennirnir hafi túlkað veðurskeytið með
lykli gærdagsins.
Brátt varð þeim ljóst, að aðeins væri eftir eldsneyti
á P-38 vélum til 20 mínútna flugs, en það gæti tekið
tvær klst. að ná til næsta flugvallar. Fyrir alllöngu
hafði tómum eldsneytistönkum verið sleppt. Þeir yrðu
að lenda og fá bensíni varpað niður til þeirra, svo að
síðar mætti halda flugi áfram til Reykjavíkur. Flog-
ið var nú til austurstrandar Grænlands, þar sem bjart
hafði verið, þegar þeir fóru áður þar yfir. Flugið var
lækkað, leitað að götum í skýjabreiðunni og ákveð-
ið að lenda á móti vindi á jöklinum, sem þeim virtist
vera harður og sléttur. Það glitti af og til í sól. Fyrst
flaug ein orustuvélin með hjólin niðri og undan sólu,
svo að meta mætti hæð vélarinnar af skugga hennar
á jöklinum. Þegar skuggann bar undir vængina, lenti
vélin, og flugmaðurinn setti bremsurnar á hálfan styrk.
En eftir að vélin hafði runnið um 200 metra, stakkst
framhjól hennar niður í gegnum mjúkan snjóinn, svo
að vélin fór kollhnís; reyndar aðeins einn. Flugmaður-
inn (lieutenant Bradley McManus, 1918–2011) skreið
heill út (3. mynd). Nú drógu allar hinar vélarnar upp
hjólin, og þær lentu á búknum eins nálægt hver ann-
arri og hægt var. Síðast komu sprengivélarnar, önnur
kölluð Do-Do, hin Big Stoop, eftir að hafa sveimað í
hálftíma yfir jöklinum og eytt eldsneyti. Nauðlending
þeirra tókst vel (3. mynd). Aðeins einn maður slas-
aðist og það lítillega (fyrrn. McManus). Flugliðarnir
25 bjuggu nú um sig í annarri B-17 vélinni og deildu
matarbirgðum, sem gætu enst í tvær vikur, ef sparlega
væri farið með þær. Átta flugvélar urðu þarna úr leik,
án þess að skoti væri hleypt af. Þessi flugsveit fékk
nafnið „Týnda flugsveitin“ (The Lost Squadron).
Mikið ósamræmi er í frásögnum um aðdraganda
þess, að flugmennirnir neyddust til þess að lenda á
Grænlandsjökli eins og áður sagði. Sagt hefur ver-
ið, að í dulmálsskeytinu, sem flugmennirnir fengu um
að snúa við, hafi þeim verið skipað að fara til Syðri-
Straumsfjarðar (BW-8), því að flugvellirnir í Reykja-
vík og í Narsarssuaq (BW-1, Bluie West) væru báðir
lokaðir. Önnur heimild (viðtal við Norman Vaughan,
Mbl., 14. ág. 1983) greinir frá því, að flugmönnunum
hafi verið sagt að fara til BW-1, en þeir hefðu þá lent
í enn verra veðri en fyrr, og þegar þangað kom, hafi
JÖKULL No. 66, 2016 109