Jökull - 01.06.2000, Blaðsíða 76

Jökulhlaup úr Sólheimajökli 18. júlí 1999
Oddur Sigurðsson, Snorri Zóphóníasson og Erlingur Ísleifsson
Orkustofnun, Grensásvegi 9, IS-108 Reykjavík
Skyndilegt hlaup varð í Jökulsá á Sólheimasandi þann
18. júlí 1999. Þar sem ekki varð komið við mælitækj-
um til að skrá hlaupið fyrr en það var nærri afstað-
ið hefur verið reynt að draga saman atburðarás svo
nákvæmlega sem unnt er eftir upplýsingum sjónar-
votta og skýrslum sem tiltækar eru (Reynir Ragnars-
son 1999, Páll Einarsson 1999 og Oddur Sigurðsson
1999).
Til þess var tekið af mönnum, sem eru eða hafa
verið búsettir í Mýrdal, að Jökulsá hafi verið óvenju-
lega dökk á lit nokkra daga fyrir hlaupið. Engum
þeirra þótti vatnsmagnið samt svo mikið að ástæða
væri til viðvörunar. Laugardaginn 17. júlí kl. 19 var
lögreglunni í Vík tilkynnt um mjög óvenjulegan lit á
Jökulsá sem líkist helst hlaupvatni. Við athugun kom
í ljós að áin var mjög dökk þar sem hún kom undan
jöklinum næst Litlafjalli en með eðlilegum lit þar sem
hún kom út sunnar undan jökulsporðinum. Lykt var
óvenjuleg, meira eins og af merkaptan en venjulegri
jöklafýlu (brennisteinsvetni). Kunnugir menn voru á
ferðinni um brúna alveg fram undir miðnætti aðfara-
nætur þess 18. júlí og eru vissir um að tiltakanlegir
vatnavextir hafi ekki verið í ánni.
Samkvæmt upplýsingum frá Veðurstofunni og
Raunvísindastofnun kom væg óróahviða fram á
skjálftamælum kl. 17 þann 17. júlí og stóð í 20 mínút-
ur. Önnur hviða og öflugri hófst kl. 22:18 og næstu 5
klukkustundirnar var viðvarandi órói á mælum eða til
kl. rúmlega 3 aðfaranótt þess 18. júlí. Ekki er unnt að
staðsetja upptök óróans með nokkurri nákvæmni.
Rafmagnið fór af kl. 2:00 aðfaranótt þess 18. júlí
samkvæmt bókum Rafmagnsveitna ríkisins á Hvols-
velli. Mýrdælingur fór austur yfir ána kl. 2:25-2:30
þá um nóttina. Sýndist honum þá vanta um 1 m á að
vatnið næði upp í brúarbitana og stóð það hæst undir
brúnni miðri eins og bunga væri á ánni. Pusaðist frá
brúarstólpa upp á brúna. Jakahrafl var í ánni en eng-
ir stórir jakar. Lón verður vestan við ána þegar hátt
stendur í henni og var þá ekki kominn litur á þetta
lón en kom á það seinna (sjá 1. mynd). Hlaupið hefur
því verið mjög vaxandi þær mínúturnar. Lögreglan í
Vík kom á vettvang kl. 3:15. Þá var um 1,5 m undir
brúarbitana og megn, stingandi lykt. Eftir það lækkaði
stöðugt í ánni en ekki hratt.
Verkstjóri Vegagerðarinnar í Vík kom á vettvang
kl. 4 um nóttina. Hann mat það svo að 1-1,5 m hafi
verið upp í brúarbita er hæst stóð hlaupið. Er hann
kom að hafði lækkað í ánni um 1 m frá hámarkinu.
Kl. 7 að morgni kom verkfræðingur frá Vegagerðinni
á vettvang. Þá hafði lækkað í ánni um 2 m frá hámarki
hlaups. Er flugvél Flugmálastjórnar var yfir Jökulsá
um kl. 11:30 var áin á tveimur og hálfu stöplabili
eða undir rúmlega helmingi af lengd brúarinnar (sjá
1. mynd).
Vatnamælingar Orkustofnunar tóku sýni af aur-
burði árinnar upp úr kl. 12 og rennsli árinnar var mælt
kl. rúmlega 16 og reyndist vera 92 m

/sek.
Raflínustaurinn sem féll í hlaupinu svo að raf-
straumur rofnaði getur ekki hafa staðist flóðölduna
nema örskamma stund. Hlaupið hefur því verið mjög
snöggt. Þannig verður að ætla að flóðbylgjan hafi farið
fram sandinn rétt fyrir klukkan 2 aðfaranótt 18. júlí.
Þann 21. júlí voru settir upp síritandi vatnshæðar-
og rafleiðnimælar í Jökulsá á Sólheimasandi og Múla-
kvísl og hafa þeir sýnt tíð smáhlaup, einkum í Jökulsá.
Vatnsmagn var lítið í þessum hlaupum en þau þekkj-
ast af því að rafleiðnin í vatninu eykst til muna meðan
á þeim stendur.
Við skoðun úr lofti á hlaupsvæðinu að morgni þess
18. júlí sást að hlaupvatnið hafði sprottið upp úr jökl-
JÖKULL No. 49 75