Dagblaðið Vísir - DV - 05.10.2018, Blaðsíða 10

10 5. oktober 2018FRÉTTIR
H
runið og búsáhalda-
byltingin eru einhverjir
mestu örlagatímar á Ís-
landi undanfarna áratugi.
Þjóðfélagið lék á reiðiskjálfi og litlu
mátti muna að illa færi á köflum.
Upp úr þessum jarðvegi spruttu
upp persónur sem urðu áberandi í
þjóðfélaginu af ýmsum ástæðum.
DV tók saman nokkrar af þeim
helstu og hvað varð um þær.
Telur lögregluna hafa gengið of
hart fram
Fyrir hrunið var Birgitta Jónsdóttir
þekkt sem skáldkona og aktívísti.
Þegar búsáhaldabyltingin skall á
varð hún áberandi talskona þeirra
sem vildu knýja breytingar í gegn
og var viðstödd flestallar samkom-
ur sem haldnar voru. Síðar var hún
kjörin á þing fyrir Borgarahreyf-
inguna og árið 2012 tók hún þátt í
að stofna flokk Pírata.
Birgitta segir að fólk hafi mætt
til að mótmæla á Austurvelli af
ýmsum ástæðum en flestir hafi
óttast um afkomu sína og sinna.
„Um tíma leit út fyrir að matar-
og lyfjaöryggi landsins væri í
hættu,“ segir Birgitta í samtali við
DV. „Ég var að vinna í matvöru-
verslun í gamla daga þegar alls-
herjarverkfall stóð yfir og hillurnar
byrjuðu að tæmast. Þegar hrunið
skall á sá ég að það var farið að
raða í hillurnar á svipaðan hátt. Þá
fór ég að hugsa um hvort ég ætti
að birgja mig upp af hveiti og öðru
slíku, hvort maturinn í landinu
væri að klárast. Þetta voru ógn-
vekjandi tímar. Ég þekkti líka fólk
sem var í námi erlendis og gat
ekki tekið út neina peninga. Ís-
lendingar voru allt í einu orðn-
ir þriðja flokks þegnar en þetta er
að gleymast í öllum hvítþvottin-
um um hrunið. Fólki fannst ekki
einungis að fjármálakerfið hefði
hrunið, heldur allar þær undir-
stöður sem tryggja að samfélagið
sé heilbrigt.“
Eina af þessum undirstöðum
segir Birgitta hafa verið fjölmiðl-
ana og því hafi hún og fleiri tekið
það að sér að taka upp og skrifa um
mótmælin. Nefnir hún sérstaklega
umfjöllun 365 um „kryddsíldar-
mótmælin“ þar sem sagt var að
mótmælendur hefðu verið reiðir
og ágengir.
„Ég tók myndbönd frá þessum
degi og þetta var algjört kjaftæði.
Fólk var jú reitt en ekki þannig
að neinum stæði ógn af. Stemn-
ingin almennt var ekki ágeng
eða ofbeldisfull. Það var eitthvert
fólk sem var að reyna að nýta sér
ástandið, góðkunningjar lög-
reglunnar, en þá stóðu mótmæl-
endur vörð um lögregluna.“
Hvernig fannst þér lögreglan
bregðast við?
„Misjafnlega. Þetta var
langverst þegar þeir klæddu sig
í óeirðagallana, því að þá hættu
þeir að vera manneskjur. Í janúar
gengu þeir fram með miklu offorsi
og settu fólk til dæmis niður í bíla-
kjallara þinghússins. Þetta varð
ógnvekjandi á tímabili, þegar þeir
voru byrjaðir að beita táragasi
og til tals kom að flytja inn ein-
hverjar óeirðagræjur frá Dan-
mörku. Lögreglan gerði fjölda
mistaka í þessu ferli en hún hafði
aldrei lent í neinu svona áður.“
Birgitta sat á þingi til ársins
2017 og var virk í ýmsum verkefn-
um, bæði hér heima og á erlend-
um vettvangi. Til dæmis í kringum
uppljóstrunarvefinn Wikileaks. Í
dag situr hún við skriftir á ævisögu
móður sinnar, Bergþóru Árna-
dóttur söngvaskálds, og stefnir á
útgáfu á næsta ári. Einnig vinn-
ur hún að ýmsum verkefnum
erlendis í tengslum við mann-
réttindi í hinum stafræna heimi.
„Ég hef verið að ganga í gegn-
um mikla kulnun undanfarið. Ég
held að ég hafi ofgert mér í þessari
vinnu sem ég valdi mér.“
Húsbrjóturinn dæmdur
í fangelsi
Í kjölfar hrunsins misstu fjöl-
margir Íslendingar skuldsett
heimili sín enda ruku lán upp úr
öllu valdi. Samtök heimilanna
voru stofnuð til að aðstoða þetta
fólk og margar skrautlegar uppá-
komur urðu. Á þjóðhátíðardaginn
árið 2009 barst sú frétt að maður
hefði eyðilagt hús sitt á Álftanesi
og fögnuðu margir dirfsku hans.
Hann var talinn hetja fyrir að láta
ekki bankann fá að taka húsið en
síðar kom í ljós að maðkur var í
mysunni.
Mál húsbrjótsins, Björns Braga
Mikkaelssonar, nær fram fyrir
hrunið. Til ársins 2007 þegar
hann, við sölu einingahúss, notaði
fjármuni frá viðskiptavinum sín-
um til að greiða niður lán á heim-
ili hans við Hólmatún á Álftanesi.
Hjón um þrítugt greiddu um sjö
milljónir króna inn á reikning fé-
lags hans, Sun House Ísland, og
áttu greiðslurnar að fara til finnsks
framleiðanda.
Fyrirtækið var þá í miklum fjár-
hagsvandræðum og beiðni var
lögð fram um nauðungarsölu á
húsinu. Sú beiðni var afturkölluð
þegar Björn greiddi inn á lánið.
Afgangurinn fór beint í rekstur
Sun House, til Björns sjálfs og
fjölskyldumeðlima. Tæpu ári síð-
ar var félagið komið í sams konar
vanda og fjárnám gert í húsinu.
Þetta gerðist allt saman fyrir hrun.
Þann 17. júní árið 2009 komst
Björn í fréttirnar þegar hann braut
niður húsið á Álftanesi með belta-
gröfu. Húsið var þá í eigu Sun
House. Lét hann ekki þar við sitja
og eyðilagði Mercedes Benz-bif-
reið í eigu félagsins.
Björn var ákærður og játaði að
hafa skemmt húsið. Hann neitaði
hins vegar að hafa gerst sekur
um fjársvik og skilasvik. Þann 17.
janúar var hann í Héraðsdómi
Reykjaness sakfelldur í ákæru-
liðunum og ekki talinn eiga sér
neinar málsbætur. Hlaut hann
átján mánaða óskilorðsbundinn
fangelsisdóm.
Árið 2013 var Björn úrskurðað-
ur gjaldþrota og ekkert fékkst upp
í 115 milljóna króna kröfur í búið.
Gat hann því ekki greitt þær bætur
sem hann var dæmdur til að inna
af hendi. DV hefur ekki vitneskju
um hvar Björn er staddur í dag.
Varði þinghúsið og settist
svo á þing
Eftir að bankahrunið raungerðist
magnaðist hratt upp reiði í þjóð-
félaginu. Beindist hún bæði að
bankamönnum og stjórnvöldum
sem voru talin hafa brugðist. Vet-
urinn 2008 til 2009 einkenndist
af mótmælum sem stigmögnuð-
ust dag frá degi og stóð lögreglan
í ströngu við að verja Alþingishús-
ið við Austurvöll og aðrar ríkis-
stofnanir. Geir Jón Þórisson yfir-
lögregluþjónn stýrði aðgerðum
lögreglunnar við erfiðar aðstæður.
Geir segist í samtali við DV
hafa verið virkilega smeykur þegar
mestu lætin gengu yfir.
„Þetta var mjög tæpt á köflum.
Ég var smeykastur við að fólk
myndi slasast, bæði lögreglumenn
og mótmælendur, og einnig að
lögreglan myndi ekki ná að hafa
tök á þessu. Ég var mjög hræddur
við það.“
Hvenær var hættan mest?
„Ég man sérstaklega eftir mót-
mælunum 20. janúar og nóttina
þar á eftir. Síðan mótmælunum
við lögreglustöðina í nóvember,
sem voru mjög alvarleg. Það var
búið að brjóta allar rúður á fram-
hliðinni og hurðin var komin inn.
Það var ekki nokkur leið að róa
fólkið og við urðum að grípa til að-
gerða.“
Hvað með menn þína,
buguðust þeir einhvern tímann?
„Nei, en það var tæpt á því.
Menn voru orðnir mjög þreyttir
enda var þetta langvarandi staða.
En ég fann aldrei fyrir neinni upp-
gjöf. Margir af þeim voru í sömu
stöðu og mótmælendur og misstu
jafnvel heimili sín en þeir hugs-
uðu fyrst og fremst um að standa
sína plikt. Þetta bitnaði harðast á
lögreglunni því hún stóð í fremstu
víglínu fyrir hið opinbera og heim-
ili sem veist var að.“
Geir segir það hafa verið mjög
mismunandi hverju fólk var að
mótmæla.
„Við sáum það að fólk var að
láta reiði sína bitna á lögreglunni
vegna annarra mála, ótengdum
hruninu. Það notfærði sér tæki-
færið og það bakland sem mót-
mælin veittu.“
Lentu lögreglumenn í áreiti
utan vinnu?
„Já. Ekki ég persónulega en það
var sótt að heimilum lögreglu-
manna.“
Geir harmar að stjórnvöld hafi
ekki sýnt lögreglunni skilning og
að embættið hafi sjálft þurft að
standa straum af kostnaðinum.
Almennt séð hafi stjórnmálamenn
stutt lögregluna en fjárútlátin
fylgdu ekki, þvert á móti var skorið
niður þrátt fyrir álagið.
Árið 2012 hætti hann hjá lög-
reglunni og síðar fór hann inn á
þing fyrir Sjálfstæðisflokkinn
FÓLKIÐ Í HRUNINU
n Litlu munaði að illa færi n Ólík örlög þjóðþekktra persóna„Það var sótt
að heimilum
lögreglumanna
Kristinn Haukur Guðnason
kristinn@dv.is
Birgitta Jónsdóttir
„Þetta varð ógnvekj-
andi á tímabili, þegar
þeir voru byrjaðir að
beita táragasi og til
tals kom að flytja inn
einhverjar óeirðagræjur
frá Danmörku.“
Lögregluforinginn Óttaðist að lög-
reglan réði ekki við ástandið.
DV 24. nóvember 2008
Fagnaðarlæti þegar Hauki
var sleppt lausum.