Tímarit Máls og menningar - 01.09.2013, Síða 79

„ … h v e Í s l a n d s a u ð n e r s t ó r“
TMM 2013 · 3 79
fágætis sem óspjölluð náttúra er orðin. En það er líka ástæða til að við sýnum
hinni ósnortnu náttúru virðingu, hennar sjálfrar vegna.
Fögur náttúra er verðmæt í sjálfri sér. Þegar við njótum vel heppnaðra
listaverka, hvort sem um er að ræða myndir, tónverk eða texta, njótum við
þeirra að nokkru leyti sem hugsandi verur.
Náttúrufegurð er hins vegar af öðrum toga. Fögur náttúra höfðar beint til
skynjunar okkar og tilfinninga, án þess að hugsunin þurfi að hjálpa til. Þessi
beina, tilfinningalega nautn er okkur mönnunum mikils virði. Hún veitir
okkur unað sem er bæði fyllri og dýpri en önnur vellíðan.
Það er þessi dýrmæta upplifun sem varð kveikjan að ljóðaperlum skáld-
anna um Dettifoss. Mitt í allri sókninni eftir efnislegum gæðum og dálæti á
þeim verðmætum sem mölur og ryð fá grandað megum við ekki missa sjónar
á þeim verðmætum sem auðga sálina og andann.
Okkur er hollt að minnast þess að sjálfsbjargarviðleitnina, fullnægingu
efnislegra þarfa, eigum við sameiginlega með öðrum lífverum. Það sem
skilur okkur frá dýrum merkurinnar er hugsunin, hæfileikinn til að hefja
okkur yfir lífsbaráttuna, amstrið sem fylgir því að viðhalda efnislegri tilvist
okkar.
Þá fyrst þegar við lyftum okkur upp af þessu lægsta sviði tilverunnar og
sköpum eða njótum þeirra verðmæta sem oft eru kölluð „andleg“, erum við
að rækta hið mannlega, mennskuna í okkur sjálfum. Þá fyrst erum við að
raungera það dýrasta og dýpsta sem í okkur býr.
Og fátt er betur til þess fallið að rækta þessa mennsku en sá unaður sem
fylgir því að njóta ósnortinnar náttúru. Þess vegna verðum við að gæta þess
að ganga ekki of hart að þessum verðmætum, því þar með værum við að
ganga á hlut sjálfrar mennskunnar, þess sem gefur okkar eigin lífi gildi.