Tímarit Máls og menningar - 01.09.2013, Blaðsíða 139

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2013 · 3 139
sé ruggað, að siglt sé í átt til skugga og
svo framvegis. Það er greinilegt að hér
er verið að takast á um sjálfa frásögnina:
Ég er hætt að botna í þessu. Vildirðu vera
svo væn að segja mér hvert við stefnum?
Ekki nokkur leið að átta sig á því. Það
er hlaupið úr einu í annað. Ræðarinn er
hreint ekki eins góður og hann ætti að
vera, stundum fæ ég á tilfinninguna að
hann stýri ekki bátnum heldur láti hann
reka. (55)
Siglingin um síkin er því myndhverfing
fyrir framvindu frásagnarinnar, en jafn-
framt birtist í henni hugarheimur sögu-
konunnar. Sá hugarheimur er einmitt
gruggugur, bæði vegna þeirra áhrifa
sem tíminn hefur á minningar og þeirra
áhrifa sem áfallið hefur haft á þær, en í
ljós kemur að Gyða hefur átt erfitt and-
lega og áfallið tengist því. Eins og
Gunnþórunn bendir á fjallar sagan því
öðrum þræði um leit að sjálfsmynd, eða
sjálfsverund, í róti gleymsku og minn-
inga. Inn í þetta kemur svo tilfinning
Gyðu fyrir tímanum, en undir lok sög-
unnar reynir hún að sætta sig við
„svartholin í minninu“ (219). Þessar
sættir hefjast með því að Gyða viður-
kennir hvarf dótturinnar; í stað þess að
skrifa henni enn eitt bréfið sem aldrei
verður sent þá kuðlar hún blaðið og
hendir því: „Þá uppgötva ég þögnina í
höfðinu á mér. Raddirnar tvær eru
þagnaðar“ (181). Þó ekki með öllu því
önnur röddin heldur áfram:
Hún er farin, lét loksins verða af því og
ég sit alein í þessum asnalega gondól
og verð að ljúka ferðinni. Komast á
leiðarenda hvernig sem ég fer að því. Það
er þoka allt um kring og ég treysti ekki
ræðaranum. Ég vona að henni létti sem
fyrst, svo að ég þurfi ekki að sjá eftir að
hafa lagt upp í þessa ferð um síkin. (181)
Hvaða rödd er þetta? Eins og Ingi Björn
Guðnason bendir á fellur Gyða sem
sögukona verksins undir það sem kallað
hefur verið ‚óáreiðanlegur sögumaður‘.5
Gleymskan er augljós orsök og birt-
ingar myndin eru raddirnar tvær sem
ræða frásögnina. Um miðbik verksins
áttar Gyða sig á því að hugur hennar er
umsetinn, bæði gleymsku og hagræð-
ingu minninga: „Tvær konur takast á
um hug minn, og þótt furðulegt megi
teljast hef ég ekki hugmynd um hverjar
þær eru. En þær tala í höfðinu á mér
hvor gegn annarri og hafa gert lengi.
Togstreita ræður alls staðar ríkjum, ekki
bara í samskiptum við aðra, hún er
uppistaðan í okkur sjálfum. Tvígirnið
sem við erum gerð úr“ (111–112). Það
má hugsa sér að þessar tvær raddir séu
annarsvegar rödd sögukonunnar og
hinsvegar rödd söguhöfundar sem
mætti ímynda sér að sögukonan hafi að
lokum snúið niður. Innan frásagnar-
fræða er algengt að skilja á milli höf-
undar og söguhöfundar, höfundurinn er
nafnið sem stendur utan á bókinni, sá
sem skráður með höfundarrétt, en sögu-
höfundur starfar á bak við sögumann-
inn við að setja verkið saman og þarf
alls ekki að vera sama persóna og höf-
undurinn. En raddirnar eru marg-
slungnari en þetta, því ennfremur má
sjá í þeim móta fyrir hinum innbyggða
lesanda, sem einnig er hugtak úr frá-
sagnarfræðum og má ekki rugla saman
við hinn efnislega lesanda sem hefur
bókina í höndunum. Segja má að samtal
raddanna tveggja hafi frá upphafi vísað
til þessara þriggja fyrirbæra úr heimi
bóklesturs. Og þó hinn innbyggði les-
andi hafi ‚horfið‘ þegar ‚hin‘ röddin
þagnaði (rödd sem greinilega tengist
dótturinni og samviskubiti / söknuði)
þá er hann jafnframt ávarpaður, næst-
um í hálfkæringi: hvar endar þetta allt-
saman? Hverskonar saga er þetta?