Tímarit Máls og menningar - 01.09.2013, Page 88

88 TMM 2013 · 3
Can Xue
Lóðrétt hreyfing
Þýðing: Garðar Baldvinsson
Can Xue er kínverskur rithöfundur, bókmenntagagnrýnandi og klæðskeri, fædd árið
1953 í Hunan-héraði í Kína. Æska hennar var mörkuð af miklu harðræði og pólitískum
ofsóknum, og voru foreldrar hennar, menntafólk, sökuð um að grafa undan kommún-
isma. Fjölskylda hennar var send í vinnubúðir en sökum heilsuveilu slapp Can Xue
undan því. Í æviminningum hennar kemur fram að fjölskyldan var oft nær dauða en
lífi af hungri á þessum tíma og erfitt var að draga fram lífið. Sökum alls þessa fékk Can
Xue ekki hefðbundna skólagöngu sem unglingur en hins vegar sökkti hún sér í lestur
skáldsagna á unglingsárum og notaði hverja lausa stund til bóklesturs.
Can Xue hefur skrifað þrjár skáldsögur, 50 nóvellur og um það bil 120 smásögur, auk
greina um bókmenntir. Hún vakti athygli í byrjun tíunda áratugarins fyrir afar sér-
stakan stíl og óhefðbunda frásagnaraðferð. Nokkur smásagnasöfn hafa verið þýdd á
ensku, nú síðast Vertical Moon (Open Letter Press, 2011) og Can Xue hefur verið orðuð
við Nóbelsverðlaunin í bókmenntum allnokkrum sinnum. Hún byrjaði að skrifa árið
1983 og gaf út sína fyrstu smásögu árið 1985. Greinar hennar um bókmenntir fjalla
m.a. um Kafka, Borges og Dante.
***
Við erum litlar verur og búum í svartri jörðinni undir eyðimörkinni. Fólkið
á Móður Jörð getur ekki ímyndað sér svo víðáttumikla og gróðursæla mold
nokkra tugi metra undir endalausri eyðimörkinni. Kynstofn okkar hefur
búið hér kynslóð fram af kynslóð. Við höfum hvorki sjón né lyktarskyn af
nokkru tagi. Í þessari stóru gróðrarstöð er ekkert gagn að slíkum búnaði. Líf
okkar er einfalt, því við notum bara langan gogg okkar til að grafa í jörðinni,
éta næringarríka moldina og losa okkur við hana. Við lifum í sátt og sam-
lyndi því við höfum nóg til alls heima hjá okkur og höfum öll nóg að bíta
og brenna án þess að ágreiningur rísi. Að minnsta kosti hef ég aldrei heyrt
um slíkt.
Í tómstundum söfnumst við saman til að rifja upp sögur af áum okkar.
Við byrjum á að minnast elsta forföðurins og síðan allra hinna hvers fram
af öðrum. Minningarnar eru ánægjulegar, fullar af annarlega söltu og sætu
bragði en einnig einhverju stökku rafi – barrviðarvökvanum frá ómunatíð.
Í minni okkar er auður kafli sem erfitt er að lýsa. Satt að segja var einn af
öldungum okkar (sá með lengsta gogginn) að grafa í jörðinni þegar hann