Tímarit Máls og menningar - 01.09.2013, Side 115

TMM 2013 · 3 115
Árni Þór Sigurðsson
Er nýtt „kalt stríð“ í uppsiglingu?
Um utanríkisstefnu Rússlands og
sambúðina við Bandaríkin
Í gegnum söguna hafa skipst á skin og skúrir í sambúð stórþjóða. Hugtök
eins og „þíða“, „kuldi“ og „frost“ eru sótt í veðurfræðina og heimfærð upp
á alþjóðleg samskipti. Þannig er iðulega vísað til „kalda stríðsins“ sem
tímabilsins frá því skömmu eftir lok síðari heimsstyrjaldarinnar og fram að
falli Sovétríkjanna. Síðan hafi „þíðan“ tekið við. Óvarlegt er þó að líta svo á
að skilin séu svona skörp og einhlít.
Þegar vísað er til stórþjóða eða stórvelda í umræðu um alþjóðastjórnmál
er jafnan átt við Bandaríkin annars vegar og Sovétríkin/Rússland hins vegar.
Því fer þó fjarri að ekki séu aðrir leikmenn á hinu alþjóðlega skákborði.
Þessi tvö hafa hins vegar verið og eru fyrirferðarmest, enn sem komið er
að minnsta kosti. Þau leika þó hlutverk sín ekki án tillits til umhverfisins
og aðstæðna hverju sinni, þótt markmið þeirra sé að jafnaði að verja og/
eða styrkja valdastöðu sína ásamt því að gæta að innanríkispólitískum
viðhorfum og afleiðingum. Í þessari grein er ætlunin að beina sjónum sér-
staklega að utanríkisstefnu Rússlands frá falli Sovétríkjanna, einkum að því
er varðar sambúðina við Bandaríkin.
Hver vill vera raggeit?
Í fræðilegri umræðu á sviði alþjóðastjórnmála hafa margvíslegar kenningar
litið dagsins ljós um hegðun ríkja í samskiptum þeirra á milli. Leikjafræðin
er t.a.m. talin gagnleg til að skýra og skilja ákvarðanir og afstöðu ríkja til ein-
stakra viðfangsefna. Fræðimenn eins og Hermann Kahn, Thomas Schelling,
Anatol Rapoport, Philip Green og Steven Brams hafa lagt mikilsverðan skerf
af mörkum til þeirrar umræðu þótt nálgun þeirra og afstaða sé ólík.1 Í stuttu
og einföldu máli má segja að leikjafræðin lýsi samskiptum stórþjóðanna sem
eins konar „störukeppni“ eða „hugleysingjaleik“ sem gengur út á það að
vera eins staðfastur og ósveigjanlegur og frekast er unnt í þeirri von að hinn
aðilinn gefi eftir. Enginn vill jú verða stimplaður „hugleysingi“ eða „raggeit“.
Þó er það svo að sá sem gefur eftir getur verið að forða stórslysi, jafnvel kjarn-
orkuátökum. Kenningar leikjafræðinnar má heimfæra upp á mörg dæmi úr
raunveruleikanum. (Þess verður þó að geta að leikjafræðin er ekki óumdeild