Tímarit Máls og menningar - 01.09.2013, Page 124

Á r n i Þ ó r S i g u r ð s s o n
124 TMM 2013 · 3
almennt er býsna kunn hér á landi en sama máli gegnir ekki um sjónarmið
Rússlands. Það er því áhugavert að reyna að skilja afstöðu Rússa á alþjóða-
vettvangi. Í utanríkisstefnu Rússlands er lögð áhersla á gott samstarf við
öll ríki Miðausturlanda.29 Þetta hefur verið undirstrikað af rússneskum
ráðamönnum en vissulega má halda því fram að þær yfirlýsingar hafi ekki
borið árangur, hafi yfirleitt hugur fylgt máli.
Um langt skeið hefur Sýrland verið eitt helsta stuðningsríki Rússlands fyrir
botni Miðjarðarhafs og hagsmunir Rússa eru ríkir. Þeir eru efnahags- og
viðskiptalegir, pólitískir, hernaðarlegir, geopólitískir o.s.frv. Þessum hags-
munum er brýnt að átta sig á, vilji maður yfirleitt skilja stöðu Rússa á svæðinu
og tregðu þeirra til að styðja viðleitni Vesturlanda og Arababandalagsins til
að stöðva blóðbaðið í Sýrlandi.
Í hafnarborginni Tartus er síðasta flotahöfn Rússa utan þess svæðis sem
áður tilheyrði Sovétríkjunum. Rússar hafa reynt að koma sér upp svipaðri
aðstöðu víðar, t.d. í Líbíu og Jemen, en árangurslaust. Flotahöfnin í Tartus
skiptir máli fyrir möguleika Rússa til að taka þátt í her- og vopnaflutningum
vegna baráttu gegn hryðjuverkum og sjóræningjum í Miðjarðarhafi og við
strendur Afríku. En slík þátttaka er þeim nauðsynleg til að undirstrika vægi
sitt sem stórveldis á alþjóðavettvangi. Þó verður að varast að ofmeta mikil-
vægi Tartushafnar, hún er þeim góð viðbót en ekki lífsnauðsynleg.
Rússar hafa ævinlega sterkar skoðanir þegar kemur að túlkun á alþjóða-
lögum og þjóðarétti. Þeir halda gjarnan fram viðteknum skilningi á þjóðarétti
hvað varðar íhlutunarrétt og virðingu fyrir fullveldi30 og „svæðisyfirráðum“
(territorial integrity) og hafa þess vegna verulegar áhyggjur af því, eftir
reynsluna af Líbíuleiðangrinum, að mannúðarsjónarmið verði í vaxandi
mæli notuð sem skálkaskjól til að réttlæta hernaðaríhlutun og að allt þetta
skapi fordæmi sem gæti komið sér illa, einkum m.t.t. krafna um sjálfs-
ákvörðunarrétt og jafnvel sjálfstæði í Norður-Kákasus. Það er viðtekin
skoðun Rússa að NATO hafi misfarið með umboð SÞ í ályktun nr. 1973, í
stað þess að verja óbreytta borgara hafi þau ríki sem tóku þátt í flugbanninu
tekið afstöðu milli deiluaðila í borgarastyrjöldinni og þannig brotið gegn
samþykkt SÞ. Rússar ætla sér ekki að falla í sömu gryfjuna gagnvart Sýrlandi
og þess vegna hafa þeir beitt neitunarvaldi í Öryggisráðinu, en í Líbíumálinu
sátu þeir hjá og hleyptu málinu þannig í gegn.
Sýrland er mikilvægur markaður fyrir Rússland, ekki síst með vopn en
þó ekki eingöngu (um 900 milljónir evra árið 2010). Þó er hann alls ekki
sá stærsti, Tyrkland, Íran, Ísrael og Egyptaland eru allt stærri útflutnings-
markaðir fyrir Rússland. Eftir sem áður er Sýrland mikilvægt, bæði varðandi
vopnaviðskipti og orkuviðskipti. Rússland hefur afskrifað stærsta hluta skulda
Sýrlands, um 73% af 10,5 milljarða evra skuld. Vissulega fengu Rússar, ekki
síst rússnesk fyrirtæki, mikla viðskiptasamninga fyrir vikið, en vitaskuld var
það ekki meining þeirra að missa ítök á svæðinu eftir þá miklu skuldaeftirgjöf.