Skessuhorn - 23.11.2016, Blaðsíða 58

MIÐVIKUDAGUR 23. NÓVEMBER 201658
En fyrst og fremst ákváðum við að
taka þetta skref vegna umhverfis-
ins.“
Skammaðist sín pínu
Elísabet segir viðbrögðin við
ákvörðuninni hafa verið svolít-
ið eins og vinkona hennar upp-
lifði stuttu áður. „Eins og þegar ég
sagði fjölskyldunni minni frá þessu
þá leið mér aðeins eins og ég væri
að svíkja þau og ég skammaðist mín
pínu, sem var svolítið undarleg til-
finning. En það er auðvitað ekkert
til að skammast sín fyrir, að ætla að
lifa eftir sinni eigin sannfæringu.“
Aðspurð um hvort hún hafi orð-
ið vör við neikvæða umræðu um þá
sem eru vegan segist hún alveg hafa
séð eitthvað um það á netinu. Það
virðist þó ekki koma frá fjölmenn-
um hópi. „En breytingar og önnur
umræða en fólk er vant tekur alltaf á
og hristir fólk svolítið. Ég hef samt
ekkert lent í neinu svona persónu-
lega þó ég hafi alveg fengið alls kon-
ar spurningar, bæði vegna forvitni
en stundum samt með smá fussi.“
Bældi samkenndina
Elísabet kemur úr sveit. Hún man
vel eftir einu atviki sem gerðist þegar
hún var 12 - 13 ára og var að borða
kvöldmat með fjölskyldunni. „Þá
kom til tals að við vorum að borða
tungu úr nautinu sem hafði verið í
fjósinu vikuna áður. Mér fannst það
ógeðslegt. Tengingin var sterk og ég
upplifði einhvers konar svik því mér
hafði þótt vænt um hann.“ Hún seg-
ist hafa áttað sig á því að með árun-
um hafi hún lært að bæla vissan hlut
innra með sér. „Þessa samkennd
með dýrunum sem er svo algeng hjá
börnum. Börn tengja við allt og eru
svo hrein og bein,“ segir hún. „Það
er bara viss hlutur sem gerist, mað-
ur einhvern veginn bælir niður þessa
samkennd með dýrunum. En sam-
kenndin er ekki neikvæð og er ekk-
ert til að skammast sín fyrir. Að tjá
tilfinningar og hafa tilfinningar.“
Hún segist í dag sjá matinn með
öðrum augum. Ef lambalæri er á
boðstólnum segist hún til dæmis
ekki sjá það sem mat, heldur meira
sem fót. „Við eigum hund og ég
myndi aldrei borða hund. Það er
samfélagslega rangt hér en í Asíu
eru hundar borðaðir. Sumum finnst
ógeðslegt að borða kanínur á meðan
öðrum finnst það ekki og svo fram-
vegis. Þetta opnaðist einhvern veg-
inn hjá mér. Í dag á þetta ekki bara
við um gæludýr heldur öll dýr. Ef ég
sé lambalæri í dag sé ég bara fótlegg,
sem gæti alveg eins verið fótleggur
af hundinum mínum.“
Missti lystina
Elísabet segir að gott aðgengi sé að
matvöru sem inniheldur ekki dýra-
afurðir. Hún upplifði sig engu að
síður svolítið týnda þegar hún tók
fyrstu vegan-skrefin. „Eftir að ég
tók ákvörðunina um þetta þá ein-
hvern veginn missti ég alla lyst á því
sem ég átti til. Ég ætlaði upphaflega
að klára allt sem við áttum til í fryst-
inum og í ísskápnum en missti lyst-
ina á því og stóð eftir svolítið týnd.
En þá opnaði ég internetið og fór að
skoða uppskriftir.“ Hún segir veg-
anfæði ekki krefjast meiri undirbún-
ings en þegar matur er eldaður frá
grunni. „Ég var byrjuð að elda flest
allt frá grunni og finn því ekki mik-
inn mun.“ Elísabet segist hafa far-
ið aðeins á undan eiginmanninum í
þessum efnum, en í dag sé hann veg-
an líka. Sonur þeirra veit hins veg-
ar ekkert hvað það er. „Hann borð-
ar allt sem er í boði þar sem hann er
og við erum svo einstaklega heppin
með það að hann borðar allt, nema
eldaða sveppi og súpur,“ segir hún.
Viðkvæmt að
breyta hefðum
Aðspurð um hefðbundinn dag
út frá mataræðinu segist hún
geta borðað ansi margt sem aðrir
borða. Í morgunverð borðar fjöl-
skyldan yfirleitt hafragraut, morg-
unkorn með haframjólk eða soja-
jógúrt með múslí, sem er svona
spari. „Svo kaupum við bara brauð
úti í búð eins og aðrir og vegan ost.
Ég nota mikið hummus, hnetu-
smjör og sultu og þegar við förum
til Reykjavíkur kaupum við stund-
um kjötlíkisálegg. Það er gaman að
prufa það til dæmis ofan á pítsur. Í
kvöldmat borðum við svo yfirleitt
allskonar grænmetisrétti og ba-
unarétti.“ Eins segist Elísabet geta
bakað nánast hvað sem er, þrátt
fyrir að nota ekki egg eða kúa-
mjólk í baksturinn. Annað kemur
í staðinn. „Ég get bakað nákvæm-
lega það sem mig langar að baka.
Það eru svo margar leiðir hægt að
fara og ýmislegt hægt að gera. Og
varðandi matreiðsluna þá snýst
hún auðvitað mikið um krydd,
hráefni og bragð. Ég hef náð að
kalla fram það bragð sem bragð-
laukarnir hafa sóst eftir.“ Hún seg-
ir að á vissan hátt þurfi þó að læra
að elda upp á nýtt. „Það er helst
að vera tilbúinn að prófa eitthvað
nýtt. Þetta er ferli og partur af því
er að vera opinn fyrir nýjungum,“
bætir hún við.
Um jólin eldar Elísabet græn-
metis wellington með sósu, brún-
uðum kartöflum og hefðbundnu
jólameðlæti. Hún segir fólk ein-
blína mikið á matinn og að við-
kvæmt sé að breyta hefðum. „Fólk
hefur vanist á að borða þetta eða
hitt um jólin og finnst erfitt að
breyta því. En hefðir geta breyst
og mega breytast. Stundum er
bara vafasamt að festast í einhverj-
um hefðum.“ Sjálf segist hún ekki
sakna neinnar fæðutegundar eftir
að hún gerðist vegan og þau hjón-
in hlakka mikið til að gæða sér á
jólamatnum.
Betri heilsa
Elísabet segir allar þessar pæling-
ar um umhverfismál og mataræði
hafa haft áhrif á heimilinu. Hjón-
unum líður báðum betur heilsu-
farslega séð og finnst þessi hugsun
hafa hægt á þeim, til dæmis í inn-
kaupum. „Við erum nægjusamari.
Ef okkur vantar eitthvað, þá
auðvitað kaupum við það. En við
spyrjum okkur að því hvort okk-
ur langi til að eiga þetta eftir til
dæmis tvö ár. Við líðum eng-
an skort og okkur líður ekki illa,“
segir hún. Það vill oft vera þannig
að þegar umhverfisvitundin vakn-
ar, þá vindur það upp á sig líkt og
það gerð í tilfelli Elísabetar. Hún
segir fólk geta gert ýmislegt í um-
hverfismálum og til að axla sam-
félagslega ábyrgð en erfitt sé að
ætla að gera allt. „Það er eiginlega
ekki hægt að gera allt en allir geta
gert eitthvað,“ bendir hún á. Sjálf
segist hún reikna með því að hún
verði vegan það sem eftir er af líf-
inu. „Þetta er skref sem ég get ekki
stigið til baka. Maður fer í siðferð-
ispælingar, kjöt er bara vöðvi. Ég
get ekki hugsað mér að neyta dýra-
afurða í dag og held að það muni
ekki breytast.“
Elísabet tók við heimasíðunni
veganlifid.is ásamt nokkrum vin-
konum fyrir stuttu. Þar stendur til
að birta ýmsan fróðleik um vegan
lífið, ásamt uppskriftum. „Þetta er
áhugamál hjá okkur og við viljum
deila uppskriftum á svona bloggi en
við höfum eiginlega ekki haft tíma
til að sinna síðunni eins og til stóð.
Það stendur þó til að virkja hana í
framtíðinni og setja til dæmis inn
fleiri uppskriftir,“ segir Elísabet að
endingu. grþ
Elísabet Ósk Jónsdóttir er ung
kona búsett á Akranesi ásamt eig-
inmanni sínum og þriggja ára syni
þeirra. Hún er nemi í iðjuþjálfun-
arfræði og hefur alla tíð verið um-
hugað um umhverfisvernd. Eft-
ir að hún komst á fullorðins ár
urðu skoðanir hennar á umhverf-
ismálum enn sterkari og þegar hún
gekk með barn sitt ákvað hún að
taka skref í áttina að því að reyna
að minnka sitt umhverfisspor. „Ég
horfði þá á umhverfisverndar-
myndband sem kveikti á einhverju
hjá mér. Mér fannst eitthvað öm-
urleg tilhugsun að eignast barn og
þurfa að kaupa mörg þúsund blei-
ur, sem allar myndu enda á rusla-
haugunum og vera þar enn þegar
sonur minn myndi sjálfur eignast
börn. Ég datt því í taubleyjurn-
ar þá,“ segir Elísabet sem saumaði
margar af taubleyjunum sjálf, auk
þess sem hún seldi taubleyjur und-
ir eigin merki á tímabili. Hún segir
að í framhaldinu hafi hún farið að
hugsa aðeins meira út í þessa hluti,
svo sem um hreinsiefni, snyrti-
vörur og fleira ásamt því að flokka
rusl. Elísabet stoppaði þó ekki þar
og í dag er hún vegan, sem þýð-
ir að hún neytir ekki dýraafurða í
neinu formi.
Þrjár ástæður
„Þetta byrjaði í raun bara þann-
ig að á þeim tíma sem strákurinn
minn var um eins árs þá tókum við
okkur til og fórum að elda allt frá
grunni. Við vildum gefa barninu
okkar hreinar afurðir. Við minnk-
uðum sykurinn og fórum að verja
meiri tíma í eldhúsinu,“ útskýr-
ir Elísabet. Hún segir vegan um-
ræðuna ekki hafa verið mjög há-
væra fyrir einu og hálfu ári síðan.
„Allavega ekki eins og í dag. En í
fyrrahaust þá kom ein vinkona mín
svolítið út úr skápnum og sagði
okkur að hún væri búin að vera
vegan í nokkra mánuði en hafði
ekki þorað að segja frá því. Þá fór
maður að ræða um þetta,“ útskýr-
ir Elísabet. Í framhaldinu horfði
hún á heimildarmyndina „Cowspi-
racy“ en þar eru áhrif landbúnað-
ar á umhverfið sýnd. Elísabet seg-
ir myndina hafa verið áhrifamikla.
„Í myndinni er fyrst og fremst ver-
ið að skoða landbúnað út frá um-
hverfissjónarhornum, ekki sið-
ferðismálum. Þetta var grunnur-
inn sem ég þurfti til þess að spá í
þessu.“ Elísabet segir þessar um-
hverfispælingar fyrst og fremst hafa
verið ástæðan fyrir því að hún tók
þá ákvörðun að gerast vegan enda
telur hún það ekki endilega vera
óhollt að borða kjöt af og til. Hún
segist verða mjög ástríðufull þegar
hún tekur sér eitthvað fyrir hendur
og þannig hafi það verið með þessa
ákvörðun. Hún las því mikið um
efnið áður en hún tók skrefið. „Það
var eiginlega þrennt sem lá að baki
ákvörðuninni; umhverfissjónarmið,
siðferði og heilsufarsástæður. Það
er mikið um ristilkrabbamein í ætt-
inni minni og eftir lesturinn komst
ég til dæmis að því að tíðni ristil-
krabba er mun minni hjá þeim sem
neyta ekki dýraafurða en þeirra sem
neyta þeirra, þó það sé í litlu mæli.
Ákvað að gerast vegan
vegna umhverfisins
Rætt við umhverfissinnaða unga konu sem velur að
neyta ekki dýraafurða
Elísabet Ósk Jónsdóttir gerðist vegan fyrir 14 mánuðum. Hún finnur mikinn mun á
sér heilsufarslega séð eftir að hafa tekið dýraafurðir út af matseðlinum.
10 msk. baunavatn
320 gr hvítur sykur
1 tsk vínsteinslyftiduft
60 gr saxaðar salthnetur
100 gr saxað suðusúkkulaði
Aðferð
Galdurinn er að þeyta vel og
þeyta mikið. Vatnið af baununum
er þeytt eitt og sér í hreinni skál,
á fullum hraða í 15 mínútur þar
til góðir toppar myndast. Sykri
og vínsteinslyftidufti er blandað
saman í skál og bætt út í hrærivé-
laskálina, 1 msk í einu. Síðan en
þeytt meira, eða 10-15 mínútur í
viðbót. Á meðan er gott að saxa
niður salthnetur og suðusúkku-
laði. Því er að lokum bætt varlega
við með sleif. Að lokum er bland-
an sett á bökunarpappír með te-
skeið og inn í heitan ofn. Mikil-
vægt er að leyfa marengstoppun-
um að kólna alveg áður en þeim
er lyft af pappírnum.
Bakað í 15-20 mín á 160 gráð-
um.
Vegan marengstoppar