Heimsmynd - 15.01.1990, Blaðsíða 76

bréf frá manni sem ég þekki ekki neitt
þar sem hann sakar mig um galdra og
kennir mér um verki sem hann er
með.“
Vigdís hefur líka fengið annars kon-
ar bréf og óskemmtilegri, sérstaklega
eftir útkomu Ég heiti ísbjörg. Ég er
Ijón. „Það virðast vera margir sem lesa
eitthvert óskaplegt klám út úr ísbjörgu
og telja mig algjöran klámhund. Það
hefur verið mikið hringt hingað undan-
farið af einhverjum andara, þú veist
svona andardráttarsímtöl. Ég hef feng-
ið bréf með alls konar sóðaskap og
einn sendi mér klámmyndir sem búið
var að fróa sér yfir. Þetta er hræðilega
óhuggulegt og á tímabili var ég orðin
hrædd við að fara út í búð. Það er líka
alltaf verið að ráðast á bílinn minn
sparka hann sundur og saman og bijóta
af honum þurrkurnar. Ég veit ekki
hvort ég er sú eina sem verð fyrir þessu
en ég er þó nokkuð viss um að karl-
menn sem leyfa sér að skrifa um kynlíf
í bókum sínum verða ekki fyrir svona.
Það er eins og konur megi ekki skrifa
um neitt nema eitthvað snoturt. eins og
gagnrýnendurnir kalla það. Gömul
guðhrædd kona sem ég þekki vel, sagði
við mig eftir að hún las ísbjörgu: „Guð
gaf þér hæfileikann til að skrifa, Dísa
mín, og þú átt ekki að nota hann til að
skrifa svona óþverra." Ég skil ekki
hvernig fólk fær þetta út úr bókinni,
þetta er bara lífið eins og það er og ef
ég á að vera heiðarleg og sjálfri mér trú
í skrifunum get ég ekkert verið að
fegra það, eða horfa fram hjá svona
gildum þætti þess.“
Ég heiti ísbjörg. Ég er Ijón fjallar um
stúlku sem hefur framfleytt sér með
vændi og endar með því að drepa einn
fastakúnnann. „Það er ein hræsnin í
þessu þjóðfélagi okkar að hér þrífist
ekki vændi nema í sambandi við dóp
og óreglu. Ég talaði við margar konur
sem hafa stundað vændi tímabundið til
að sjá fyrir sér. Þær eru úr öllum stétt-
um og þar kemur ekkert dóp til. Stelp-
ur í gagnfræðaskóla og menntaskóla
grípa til þessa ráðs til að geta keypt sér
föt og háskólanemar úr öllum deildum
stunda þetta sem leið til að fjármagna
námið. Ég áfellist ekki þessar stelpur
og mér finnst furðulegt viðhorf að
dæma þær alltaf en minnast ekkert á þá
sem notfæra sér þessa þjónustu. Það er
sjúkleg mannfyrirlitning í því að geta
keypt afnot af annarri manneskju og
sýnir bara hversu rotið þetta þjóðfélag
okkar er að hér skuli vera svona mikill
markaður fyrir vændi.“
Erum við þá ekki komnar aft-
ur að viðhorfi þjóðfélagsins
til kvenna? „Jú, auðvitað.
Það er alveg sama hvað mað-
ur reynir, maður kemur alltaf
aftur að þessum vegg ef mað-
ur er kona. Konur eiga ekki
að geta þetta og ekki hitt. Ég
fór á tónleika um daginn þar
sem kona lék einleik á píanó á stór-
kostlegan hátt og túlkaði Myndir á sýn-
ingu eftir Musorgsley frábærlega vel.
Loftið í salnum fylltist af myndum þeg-
ar hún spilaði og það fundu það allir.
Svo kemur dómur eftir karlgagnrýn-
anda þar sem hann segir að konan hafi
jú spilað ágætlega en auðvitað sé engin
von til þess að svona lítil og veikbyggð
kona geti túlkað þær stórbrotnu tilfinn-
ingar sem felist í þessu verki. Eins og
túlkun tilfinninga hafi eitthvað með
líkamsstyrk að gera!“
Vigdís hefur oft lýst því yfir að þetta
eilífa kvenna, kvenna þegar talað er
um bókmenntir fari í taugarnar á sér
og hún er enn á þeirri skoðun: „Það
spurði mig einu sinni blaðamaður
hvort ekki væri öðruvísi að skrifa þegar
maður er kona. Ég var að hugsa um að
svara: „Jú, jú. Þetta gekk ekkert með-
an ég var karlmaður, en nú gengur
þetta miklu betur.“ Mér finnst óþol-
andi þessi árátta að vera alltaf að leita
að einhverju öðru í verkum kvenna en
karla. Það er eins og
karlarnir hafi um-
boð til að tala fyrir
hönd alls mannkyns-
ins en konur ein-
göngu fyrir hönd
kvenkynsins. Auð-
vitað hafa þessar
kvennarannsóknir
leitt ýmislegt gott af
sér, en við kvenrit-
höfundar búum ekki
á einhverri eyju þar
sem eingöngu eru
konur. Við erum afsprengi formsins í
bókmenntum og þar hafa karlar alltaf
haft tögl og hagldir eins og allir vita.
Þetta stagl um reynsluheim kvenna og
kvenvitund fer óskaplega í taugarnar á
mér. Ég held að til sé ein sammannleg
vitund sem raunar er í eðli sínu kven-
leg, en hún er ekkert sterkari hjá kon-
um en körlum. Og ef til er sérstök
kvenvitund hlýtur líka að vera til sér-
stök karlvitund og hvernig er hún þá?
Vitund er undarlegt hugtak og ekki
auðskýrt. Ef þú slítur orðið í sundur
kemur út vit og und og það held ég segi
nokkuð mikið. Til þess að komast að
vitundinni þarftu að fara djúpt niður, í
gegnum vitið, og það er sárt. Það er
vitund í öllu í kringum okkur, trjánum,
fuglunum, guði. Og það hlýtur sam-
kvæmt norminu að vera karlvitund.
Kvenvitund er því ekki til, eða að
minnsta kosti ósýnileg."
Eitthvað í tali Vigdísar sannfærir mig
um að hún sé trúuð, en hún harðneitar
því: „Nei, ég er ekki trúuð, ekki kristin
að minnsta kosti. Kristinn rétttrúnaður
finnst mér allt of hamlandi og strangur.
En ég trúi því að til sé eitthvað æðra
manneskjunni. Eitthvað sem hefur há-
leitari hugsjónir en við og fer eftir
þeim. Kannski er það grafið djúpt ofan
í manneskjunni sjálfri, en við bara ná-
um svo litlu sambandi við það. Gamla
vísan Trúðu á tvennt í heimi segir held
ég meira um almættið en flestar guð-
spekikenningar. Guð í alheims geimi
og Guð í sjálfum þér, það trúi ég á.
Guðið eins og Laxness kallar það í
Atómstöðinni. Einhvem kynlausan
kraft sem er í öllu og alls staðar. Og
þegar maður hefur nýlega staðið svona
nálægt dauðanum, eins og ég þegar
pabbi dó, er maður alveg viss um að
það er til eitthvað meira. Þetta líf er
ekki upphaf og endir alls og þetta hylki
sem við höfum til afnota hér á jörðinni
er ekki manneskjan sjálf.“
Það er erfitt fyrir Vigdísi að tala um
dauða föður síns og augu hennar fyllast
tárum. Hún bölvar sjálfri sér fyrir aum-
ingjaskapinn, en kemst svo að þeirri
niðurstöðu að það sé ekkert lítilsvirð-
andi að gráta: „Hetjuskapur hefur allt-
af verið vitlaust rnældur," segir hún,
„það er allt úr honum Bjarna gamla
Thor. Fjör kenni oss eldurinn/frostið
oss herði og allt það. Tilfinningar eru
svo lítils metnar, nánast fyrirlitnar. Til-
finningasemi er eitthvert mesta
skammaryrði sem hægt er að nota um
skáldskap til dæmis. Og allir herða sig
og herða. Verða ein brynja út í gegn.
Einlægni og sannar tilfinningar eru
bannvara, svo ekki sé talað um hug-
sjónir. Þær eru nú það hallærislegasta
sem til er í dag. Þetta eru svo ótrúlega
náttúrulausir tímar. Maður safnar í
kringum sig alls kyns drasli og hefur
engan tíma til að vera. Svo stendur
maður frammi fyrir því að horfa upp á
náinn ástvin deyja og uppgötvar að allt
þetta drasl skiptir engu máli, ekki frek-
ar en þetta hylki sem við höfum til af-
nota. Þessi líkami sem við leggjum svo
mikið á okkur til að fegra. Það er allt
annað sem skiptir máli í lífinu. Eitt-
hvað innra með okkur sjálfum, en ég
get ekki ennþá fest hendur á því hvað
það nákvæmlega er.“
í Ég heiti Isbjörg. Ég er Ijón lýsir
Vigdís tilfinningum Isbjargar og við-
brögðum við dauða föður hennar, er
ekki undarlegt að upplifa það sama svo
stuttu seinna? „Jú, það er svolítið
óhuggulegt. Annars hef ég oft skrifað
eitthvað sem seinna hefur komið fram.
Ég er samt enginn spámaður. Það hafa
margir sagt mér að þeir hafi lent í því
sama. Að skrifa framtíðina. Þetta er
eitthvað í undirmeðvitundinni sem
vinnur með okkur. Við þekkjum svo
„Það er ein hræsnin í þessu
þjóðfélagi okkar að hér þrífist ekki
vændi nema í sambandi við dóp
og óreglu.“
76 HEIMSMYND