Heimsmynd - 15.01.1990, Blaðsíða 14

STOÐ 2 SAGAN OLL
JAFNINGI GYLLENHAMMERS OG CARLSSONS
Þegar Jóni Óttari Ragnarssyni var skipað á bekk með þeim
Per Gyllenhammer forstjóra Volvós og Carlsson forstjóra
SAS með veitingu verðlauna og titilsins Markaðsmaður Norð-
urlanda var þegar svo komið að þeim sem til þekktu hér
heima fannst útnefningin heldur hjákátleg, ef ekki beinlínis
fáránleg. Dagblöðin létu nægja stutta eindálksfrétt án mynda
og voru mjög spör á lýsingarorð. Þegar betur er að gáð má^þó
segja, að enginn íslendingur sé betur kominn að slíkum verð-
launum en Jón Óttar: Með fimm milljón króna hlutafé - þar
af þremur innborguðum - hafði honum tekist á undraskömm-
um tíma - þremur árum - að byggja upp stórveldi með yfir 50
prósent markaðshlutdeild á hinum þrönga íslenska markaði -
og nær 1500 milljóna króna skuldsetningu. Með öðrum orðum
höfðu tapast 1,2 milljónir á dag þá 1200 daga sem Stöðin hafði
starfað. Geri aðrir betur. Allt byggist þetta á markaðssetn-
ingu. Varla er hægt að gera betur á því sviði en að ryðja hug-
mynd braut nánast án eigin fjármagns, án skipulags og stjórn-
unar; sannfæringarkrafturinn
hefur verið slíkur að allt hefur
orðið undan að láta; inn-
byggðri tregðu stjórnsýslu- og
fjármálakerfa hefur verið sóp-
að burt, ríkisstjórnir og borg-
arstjórnir dansað eftir pípu
ljósvakaguðsins. Síðustu dag-
ana fyrir áramót vöktu aðstoð-
armenn ráðherra heilu næturn-
ar við að fara yfir dæmi Stöðv-
ar 2 og reyna að finna leiðir
fyrir ríkisvaldið til að koma inn
til bjargar Stöðinni, annað-
hvort með ríkisábyrgð á skuld-
um eða inngripi eins eða fleiri
sjóða. Á sama tíma var borgar-
stjórinn í Reykjavík önnum
kafinn að búa til 150 milljón
króna veð í jörðinni Vatnsenda
- fasteignamat rúmar 12 millj-
ónir - sem eigendur Stöðvar-
innar höfðu nýlega fengið ítök
í - og fengið alla andstæðinga
sína í borgarstjórn með í púkk-
ið.
í dæmi Stöðvar 2 kemur ís-
lenska samfélagið fram í hnot-
skurn, tengsl og átök fjármálaklíkna, stjórnmálahópa og ráða-
manna, sem eru reiðubúnir að beita almannafé í harðvítugri
valda- og hagsmunabaráttu um aðstöðu til að móta skoðanir
almennings á mönnum og málefnum.
HIÐ FULLKOMNA BANKARÁN
Þann 13. desember 1985 skrifar lágt launaður dósent við há-
skólann, Jón Óttar Ragnarsson, grein í DV undir fyrirsögn-
inni “Hið fullkomna bankarán“. Nokkru áður höfðu nokkrir
ungir menn ætlað að sigra heiminn með þátttöku í alþjóðasigl-
ingum undir merki kaupskipafyrirtækisins Hafskips. Endalok
þeirrar útgerðar voru á allra vörum. Jón Óttar var heldur ekki
myrkur í máli í texta sínum: „Eg held að ekki sé ofmælt, að Is-
lendingar, ekki síst þeir yngri, séu þrumu lostnir yfir síðustu
atburðum í þjóðlífinu. Að einkafyrirtæki skyldi lánast það
sem alla bankaræningja dreymir um, og það sennilega á lög-
legan hátt, hljómar eins og reyfari í jólabókaflóðinu. Ekki að-
eins tókst fyrirtækinu að ryksjúga innstæður þúsunda íslenskra
erfiðismanna, heldur er obbinn af eigin fé bankans horfinn í
þessa hít. Þetta mál er vitaskuld þannig vaxið að ekki kemur
annað til greina en allir angar þess séu rannsakaðir til þrautar
undanbragða- og tafarlaust.“
Síðar segir hann: „Orsökin liggur að sjálfsögðu í því kerfi
sem við höfum komið okkur upp: ríkisreknum fyrirgreiðslust-
ofnunum, þar sem enginn er ábyrgur gerða sinna. . „Mest
er hættan þar sem er snertiflötur einka- og ríkisfyrirtækja, því
að þar skapast meðal annars sú hætta að einkaaðilar komist
yfir almannafé. Hlutverk einkafyrirtækja er að skila arði og
þeirra skylda gagnvart hluthöfum er auðvitað að draga sem
mest úr áhættunni, sem af því leiðir. Hvaða leið er betri til
þess en að komast í þægilega aðstöðu gagnvart ríkinu sem
borgar oft vel og á réttum tíma og gerir litlar gæðakröfur.
Spillingin felst í því, að kerfi sem lætur stjórnmálamenn deila
út almannafé kippir á skömmum tíma öllum stoðum undan
siðferðisvitund þeirra.“ En dósentinn lætur sér ekki nægja að
fordæma spillingu samtíðarinnar. Hann dregur upp bjarta
mynd af þeirri kynslóð sem nú sé að hasla sér völl: „Maður
framtíðarinnar er nefnilega ekki sá iðjusami kerfisþræll, eða
áhyggjulausi bírókrat sem sósíalisminn hefur galdrað fram í
stórum stíl. Maður framtíðarinnar er þvert á móti náskyldur
kapítalista nútíðar og fortíðar. Maður sem tekur áhættu með
eigið fé í stað þess að vera sníkjudýr á öðrum. Islenskt samfé-
lag hefur hins vegar kallað
fram afar óheppilegt fyrir-
brigði af kapítalisma: sem
hættir til, ekki eigin fé, heldur
almannafé. . „I staðinn eig-
um við að stefna að samhentu
þjóðfélagi frjálshuga einstakl-
inga sem taka frelsi fram yfir
forsjá, áhættu fram yfir öryggi,
en taka þá áhættu á eigin
ábyrgð - ekki almennings í
landinu. . . að minnsta kosti
ekki án þess að spyrja hann að
því fyrst!“
Hvert orð í þessari grein er
áreiðanlega eins og talað út úr
hjarta allra þeirra kaupsýslu-
manna, sem fjórum árum síðar
voru reiðubúnir til að taka á
sig þær 1500 milljón króna
skuldir, sem saman höfðu safn-
ast í millitíðinni til að komast
yfir veldi hans: Stöð 2 með
rúmlega 40 þúsund áskrifend-
um að læstri dagskrá. En þá
var dósentinn ungi róinn á
önnur mið: Hann stóð sólar-
hringum saman í viðræðum við ríkisvaldið um að beita al-
mannafé til að koma í veg fyrir að kúltúrsnauðir „menn fram-
tíðarinnar“ sölsuðu undir sig þetta óskabarn hans og tækju að
reka það á hreinum gróðaforsendum.
HÖMLULAUS FRUMKRAFTUR
Hvað hafði gerst í millitíðinni? Það var ekkert smáræði sem
dósentinn hjartahreini hafði komið í verk. Stærsta fjölmiðla-
fyrirtæki í einkaeigu á íslandi hafði orðið að veruleika, með
yfir 100 manns í föstum störfum og annan eins fjölda í lausa-
mennsku, með sambærilega dagskrárlengd og sjálft ríkissjón-
varpið og náði til meira en helmings þjóðarinnar. Öllum ber
saman um að frumstæður drifkraftur Jóns Óttars hafi verið
lykilatriði að kraftaverkinu. Hann einhenti sér að því að gera
drauminn að veruleika, hrífa með sér sína nánusíu samstarfs-
menn, varfærna bankastjóra, forstjóra erlendra stórfyrirtækja
sem seldu búnaðinn til stöðvarinnar, setja markið æ hærra áð-
ur en næsta áfanga var náð, stækka, auka, færa út kvíarnar.
Það var aldrei neitt dok eða hik. Fyrst voru 5000 áskrifendur
taldir nægja til að Stöðin bæri sig, þá 7000, 14000. 23000. En
til þess að ná fleiri áskrifendum þurfti að auka við búnað og
tæki, bæta við mannskap. Nú, jsegar áskrifendurnir eru 43
þúsund, grillir þó varla enn í ljósið í endanum á göngunum.
Sífelldar sögur gengu um að Jón Óttar hefði reist stöðinni
Frumherjarnir Hans Kristján Árnason og Jón Óttar Ragnarsson í sam-
kvæmi vorið 1986, þegar þeir voru á kafi í að gera draum sinn að veru-
leika.
14 HEIMSMYND