Heimsmynd - 01.12.1993, Blaðsíða 26

AUÐA
Mig hafði alltaf langað til að jarðtengja meira
siðfræðilega og heimspekilega umræðu. Ég hafði
áður fjallað nokkuð um það fræðilega hvemig
hægt væri að tengja siðfræðilega umræðu
reynslu okkar og aðstæðum en þama blasti við
mér raunverulegur vandi sem snerti líf allra og
bauð upp á gott tækifæri til að hugsa þessi mál í
gegn.
Stöndum við ekki á upphafsreit í því að velta
þessum málum fyrir okkur? Ég minnist þess
ekki að nein grundvallar-umræða um heil-
brigðismál hati farið hér fram?
„Nei, umræðan um heilbrigðismál hefur aldrei
verið sterk. Ég er búinn að vera hér heima í tíu ár
og fyrir utan erlendar bækur um efnið hef ég
ekki haft á miklu öðm að byggja en umræðum
sem ég hef tekið þátt í, í tengslum við allskonar
fræðslufundi hjá heilbrigðisstéttunum. Fyrir
tveimur árum komu þó út þrjár bækur sem því
miður hefur farið ákaflega lítið fyrir.
Læknablaðið hefur líka stundum verið helgað
þessum málurn en það hefur ekki skilað sér út í
almenna umræðu.“
Það hefur ekki mikið verið rætt um fóstur-
eyðingar hér á síðustu árum. Þú veltir því
fyrir þér hvort þær séu réttlætanlegar. Hver
er niðurstaðan?
„Það eru aðallega tvenn rök sem takast á í
fóstureyðingarumræðunni, lífsverndarrökin og
líkamsréttarrökin. Það er rangt að svipta saklausa
mannveru lífi og það er réttmæt krafa konu að
ráða yfir líkama sínum. Þegar þungun krefst
óvenjumikilla fóma af konunni er réttlætanlegt
að skyldur hennar við fóstrið víki. Fóstureyðing
snertir í öllum tiifellum aðra en konuna. Þar ber
fyrst að nefna fóstrið, sem er mennskt líf sem
yrði að manneskju, ef konan ákvæði ekki annað.
Líf og hagsmunir fóstursins gera ákvörðunina
svo alvarlega að hún verður að þola það að reynt
sé á rökin fyrir henni. I mörgum tilfellum er það
líka réttmæt krafa föðurs að konan ræði þær
ástæður sem gætu verið fyrir fóstureyðingu og
beri hana saman við önnur úrræði. Þetta breytir
því ekki að ákvörðunin er konunnar.“
Áður var fólk ekki úrskurðað látið fyrr en
það var hætt að anda og hjartað hætt að slá.
Nú telst maður dauður þegar heilinn er
hættur að starfa. Ekki er langt síðan að
Islendingar breyttu skilgreiningunni á
dánarstundinni. Þegar það sama átti sér stað í
nágrannalöndunum olli það mikilli umræðu á
opinberum vettvangi. Hér gerðist þetta
þegjandi og hljóðalaust. Hvað finnst þér um
þennan mun?
Vilhjálmur Árnason dó-
sent í heimspeki við
Háskóla íslands sendi
nýlega frá sér bókina
Siðfræði lífs og dauða, þar
sem hann tekst á við
siðferðilegan vanda heil-
brigðisþjónustunnar,
spurningar eins og hvort
tæknin ógni mannúðlegri
heilbrigðisþjónustu. Þetta
er eitthvað metnaðar-
fyllsta heimspekirit sem
hefur verið skrifað á
íslensku. Vilhjálmur leitar
meðal annars svara við
því hvort alltaf eigi að
halda þagnarskyldu.
Hvort rangt sé að flytja
líffæri og hvort stytta
megi sjúklingum aldur.
Hvort fóstureyðingar séu
réttlætanlegar og síðast
en ekki síst, hvað sé
réttlát heilbrigðisstefna.
En hver var kveikjan að
verkinu; spyr Ágúst Þór
Árnason?
J
„Þetta er mjög gott dæmi og málið stendur mér
nærri, því ég var í nefnd sem var beðin að gefa á
þessu álit. Það var athyglisvert að sjá muninn á
viðbrögðum í svona viðkvæmu og mikilvægu
máli. Það olli mikilli umræðu erlendis og hér
sýndi fólk þessu áhuga, en það voru engar deilur
og engar sterkar skoðanir. Innan nefndarinnar
voru líka ákaflega litlar deilur, við vorum
ótrúlega sammála. Ég veit að sumir voru
ósammála niðurstöðunni en þeir lögðu ekki fram
nein rök í málinu. Sennilega er það veikburða
umræðuhefð sem veldur þessum skorti á
faglegum skoðanaskiptum. Fólk er oft að nöldra
eitthvað og tauta. Eins og í þessu tilfelli voru
sumir með einhverjar athugasemdir um það
hverjir séu í nefndinni en menn hafa einfaldlega
ekki burði til að blanda sér í alvöru umræðu eða
hafa ekki vanið sig á að ræða svona mál með
einhverjum rökum.“
Nú hefur heyrst sú gagnrýni að hlutur
siðfræði í íslenskri heimspeki sé óeðlilega stór.
„Já, það er rétt. Það er áberandi, þó að við sem
leggjum stund á heimspeki hér heima séum
menntaðir frá ólíkum stöðum í heiminum og oft
ósammála um grundvallaratriði heimspeki, að þá
virðast menn sameinast í þessum siðfræðiáhuga.
Það kann að vera eitthvað í sögu okkar eða
frekar eitthvað í aðstæðum okkar í dag sem
veldur þessum áhuga og kallar á siðfræðilega
rökræðu. Við verðum líka að athuga að það er
rnjög sérstakt að stunda heimspeki á íslandi.
Maður er alltaf að skrifa og tala til fólks sem er
sjálft ekki menntað í faginu. Tilhneigingin er því
óneitanlega sú að fjalla um efni sem snertir
marga og siðferðileg vandamál snerta alla. Með
því að vera á Islandi er maður að velja sér ólíkan
feril því að maður væri í mjög hvetjandi
akademísku umhverfi erlendis, þar sem að lægi
beinast við að sérhæfa sig í einhverju þröngu
heimspekilegu efni. Héma er maður í hálfgerðri
þegnskylduvinnu en um leið er maður að svara
kröfum samfélagsins. Maður er alltaf að bregðast
við og það sem mér finnst vera aðalatriðið, er að
reyna að treysta einhvem umræðugrundvöll."
íslendingar einir fárra þjóða hafa sloppið við
að fremja siðferðileg voðaverk á eigin fólki.
Það sést oft á „umræðunni“ erlendis að þjóðir
hafa þurft að takast á við mjög erfið slík
siðferðileg vandamál. Við virðumst hafa
sloppið þangað til núna þegar þarf að fara að
skera niður fyrirbæri eins og heilbrigðiskerfið
sem menn hafa verið nokkuð sammála um
hvernig ætti að vera. Erum við komnir að
glæpnum?
„Við komum að glæpnum ef þjóðin lætur það