Fréttablaðið - 12.03.2016, Síða 94

Þýski stjörnufræðingur-inn Jóhannes Kepler varði ævi sinni í bóklest-ur og aðra nákvæmnis-vinnu. Heill áratugur hvarf ofan í ítarlega
gagnaskrá Týchó Brahe um ferðir
Mars. Kepler ályktaði árið 1609 að
braut reikistjörnunnar væri ekki
hringur, heldur sporbraut. En þessi
mikla gjöf Keplers var ekki án fórna.
„Þeir sem stunda mikla nærvinnu
verða nærsýnir,“ ritaði Kepler árið
1611 í bókinni Dioptrics. Segja má
að Kepler, sem lést sjóndapur, hafi
óafvitandi fórnað sjón sinni svo
við hin gætum gætum séð heiminn
betur. Hann var sannfærður um að
nærsýni væri afleiðing nærvinnu og
fjórum öldum síðar eru vísindamenn
enn að deila um orsök hennar.
Tíðni nærsýni hefur aukist gríðar-
lega á síðustu árum. Sumir ganga svo
langt að tala um heimsfaraldur nær-
sýni. Erfiðlega hefur gengið að henda
reiður á umfangi vandans, enda er
tíðni nærsýni afar breytileg milli
landsvæða og kynstofna. Vísinda-
menn á vegum Brien Holden-sjón-
setursins í Sydney freistuðu þess
á dögunum að varpa ljósi á þetta
umfang og áætla tíðni nærsýni til árs-
ins 2050. Niðurstöðurnar voru birtar
í vísindatímaritinu Ophthalmology
en þar eru teknar saman niðurstöður
4.288 greina um nærsýni og ljós-
brotsgalla.
Heimur í nærmynd
Vísindamennirnir áætla að árið 2020
verði rúmlega 2,6 milljarðar manna
með nærsýni, samanborið við 1,4
milljarða um aldamót. Aukningin
heldur áfram næstu áratugi, þangað
til árið 2050 þegar vel yfir 4,7 millj-
arðar manna verða með nærsýni.
Fólksfjöldaspá Sameinuðu þjóðanna
gerir ráð fyrir því að fólksfjöldi verði
rúmlega 9,7 milljarðar árið 2050.
Þetta þýðir að tæplega helmingur
mannkyns verður með nærsýni um
miðja öld (49,8%).
Vísindamennirnir skoðuðu einnig
tíðni nærsýni á háu stigi. Mikilli nær-
sýni geta fylgt alvarlegir fylgikvillar.
Aukin hætta á sjónhimnulosi og
skemmdum á augnbotnum, gláka
o.fl. Alvarleg nærsýni getur valdið
sjónskerðingu og í versta falli blindu.
Árið 2000 voru 163 milljónir með
nærsýni á háu stigi (-5). Það mun
fjölga jafnt og þétt í þessum hópi
þangað til árið 2050 þegar tæpur
milljarður manna glímir við alvar-
lega nærsýni.
„Af þeim rannsóknum sem til
eru þá er nærsýni að aukast eigin-
lega um allan heim, en þó mishratt,“
segir Einar Stefánsson, prófessor
við læknadeild Háskóla Íslands og
forstöðumaður fræðasviðs í augn-
læknisfræði. „Helst er aukningin
hröðust í Austur-Asíu. Kína og Asíu-
löndin skera sig úr þar sem tíðnin er
gríðarlega há.“
Í fangelsi nærsýni
Í raun gera vísindamennirnir ráð fyrir
að aukningin í Austur-Asíu verði svo
mikil að árið 2050 verði 65,3 prósent
fólks þar með nærsýni. Á öðrum
landsvæðum verður aukningin
svipuð. 58,4 prósent í Norður-Amer-
íku og 56,2 prósent í Vestur-Evrópu,
svo dæmi séu tekin. Kostnaðurinn
5000
4000
3000
2000
1000
0
2000 2010 2020 2030 2040 2050
Fjöldi nærsýnna og áætluð fjölgun þeirra sam-
kvæmt rannsókninni.
HEIMILD/AAO
Mikil fjölgun nærsýnna
1406
1950
2620
3361
4089
4758
milljónir
HEIMILD/AAO
1000
800
600
400
200
0 163
277
399
517
696
938
Mikil fjölgun þeirra sem verða með nærsýni á háu stigi vekur sérstaka
athygli en talið er að sú þróun verði áberandi í fátækari löndum.
milljónir
2000 2010 2020 2030 2040 2050
Fjölgun fólks með nærsýni á háu stigi
Helmingur mannkyns
verður með nærsýni árið 2050
Af hverju erum við að verða nærsýn? Mögulega er tölvunni um að kenna, en svo gæti verið að maðurinn sé ein-
faldlega að aðlagast nýjum veruleika. Samkvæmt niðurstöðum nýrrar rannsóknar mun nærsýni aukast mikið.
verða nærsýn árið
2050 samkvæmt niður-
stöðum rannsóknar-
innar.
49,8%
af þeim rannsóknum
sem til eru þá er nær-
sýni að aukast eigin-
lega um allan heim.
það er ýmislegt sem
bendir til að mikil
nærvinna eins og
lestur og að nota
tölvu eða síma,
stuðli að nærsýni.
Kjartan Hreinn
Njálsson
kjartanh@365.is
sem fylgir þessu er síðan verulegur.
Þjóðir heims verja sem stendur 202
milljörðum Bandaríkjadala á ári í
meðferð við ómeðhöndluðum ljós-
brotsgalla (helsta orsök hans er
nærsýni). Einar bendir á að mesti
kostnaðurinn felist einmitt í ómeð-
höndluðum fylgikvillum. Þannig er
þetta sérstaklega alvarlegt vandamál
í fátækari löndum þar sem þjónusta
augnlækna er af skornum skammti.
Einar rifjar upp þegar öldruð kona
frá Kambódíu leitaði til hans þegar
hann starfaði í Bandaríkjunum. Þetta
var skömmu eftir Víetnamstríðið
og hún kom til Bandaríkjanna sem
flóttamaður. Hún hafði verið blind
alla sína ævi. Einar og samstarfsfólk
hans komust að því að konan var
ekki blind, heldur gríðarlega nær-
sýn. „Við mældum hana og þar með
sá hún í fyrsta sinn á ævinni,“ segir
Einar. „Þetta er ekkert einsdæmi í
fátækum löndum. Þar er verulega
nærsýnt fólk. Þau fá ekki hjálpartæki
og eru blind í framkvæmd. Þetta er
dýrasti þátturinn.“
„Farið út að leika ykkur!”
Hjá mönnum stjórnast allt af erfðum
og umhverfi en erfðir útskýra ekki
þessi miklu aukningu. „Það hlýtur
að vera umhverfið,“ segir Einar. „Það
er ýmislegt sem bendir til að mikil
nærvinna eins og lestur og að nota
tölvu eða síma, stuðli að nærsýni.
[…] Þetta er athyglisvert, því það er
hægt að líta á þetta að vissu leyti sem
aðlögun. Því ef maður er nærsýnn, þá
sér maður auðvitað betur það sem er
nær sér. En það er ekkert niðurneglt
í þessu.“
Það mun reynast erfitt að stemma
stigu við aukinni tíðni nærsýni.
Einar bendir á að þrátt fyrir tilraunir
með skurðaðgerðir og lyf er engin
fyrirbyggjandi aðferð til. „Það eru
vísindamenn um allan heim að rann-
saka nærsýni. Menn horfa á þessar
ógnvekjandi tölur og segja: „Hvernig
komum við í veg fyrir þessa þróun“?
Nokkrar rannsóknir gefa til kynna
að svarið sé nokkuð einfalt. Ungt
fólk þarf einfaldlega að leggja niður
bókina, tölvuna eða símann og fara
út. Ein slík rannsókn sýndi fram á að
ungmenni þurfa að vera utandyra í
þrjár klukkustundir á dag og í birtu
sem nemur 10.000 lux, sem er venju-
legur bjartur dagur. Birta í sæmi-
lega lýstri kennslustofu er 500 lux.
Þessi litla rannsókn mun ekki leysa
vandamálið. Kepler fann lausnina
í gleraugum sem hann þróaði fyrir
nærsýni. Snillingar eins og Kepler
eru þó ekki á hverju strái, það liggur
í augum uppi.
Einar Stefánsson prófessor.
1 2 . M a r s 2 0 1 6 L a U G a r D a G U r42 h e L G i n ∙ F r É T T a B L a ð i ð
Tækni