Fréttablaðið - 26.09.2015, Blaðsíða 18

Aðkoma almennings að ákvörðunum um eigin mál, gagnsæ stjórnsýsla, ný
stjórnarskrá og endalok spillingar
eru samfélagsbreytingar sem stór
hluti kjósenda vill sjá og telur Pírata
líklegasta til að koma á.
Ekki þarf að efast um góðan vilja,
en það eru margar gildrur á langri
leið. Og ekki er auðvelt að sjá til
botns í gruggugum málum, frekar en
í vatnsmikilli jökulá eins og Þjórsá. Í
vor samþykkti Alþingi að setja í nýt-
ingarflokk virkjun sem færir á kaf
mynni náttúruperlunnar Þjórsár-
dals og eykur líkur á því að öll Þjórsá
í byggð verði virkjuð í andstöðu við
íbúa svæðisins og marga sem því
tengjast.
Píratar misstu þar af tækifæri til
að standa með almenningi gegn
ofurefli og ógagnsærri stjórnsýslu.
Þingmenn Vinstri grænna og einn
frá Bjartri framtíð, voru þeir einu
sem greiddu atkvæði gegn virkjun.
Aðrir studdu nýtinguna eða sátu
hjá og báru jafnan við fagmennsku
rammaáætlunar. En fyrst og fremst
var Hvammsvirkjun fórnarkostnað-
ur til að losna undan öðrum frekju-
tillögum stóriðjuflokkanna – í bili.
Fátt faglegt og ekkert gagnsætt
Píratar mega vita að fátt er faglegt
og ekkert gagnsætt við aðdraganda
virkjana Þjórsár í byggð. Þar hefur
árum saman staðið stríð Lands-
virkjunar við fólk, sem ekki vildi
láta af hendi umhverfi og náttúru
sem er hluti af því sjálfu. Laun-
aðir starfsmenn orkugeirans stýrðu
umræðunni, en hinumegin borðs
var fólk sem þurfti að verjast ágangi
Landsvirkjunar í frítímanum og
kosta varnirnar sjálft. Fólk sem á
minni aðgang að fjölmiðlum, en
stjórnmálamenn, forstjórar stór-
fyrirtækja og oddvitar sem telja sig
geta grætt á virkjun.
Mótvægisaðgerðir voru ekki spar-
aðar. Sumir kölluðu þær mútur. Þar
gat Landsvirkjun, fyrirtæki í eigu
fólksins í landinu, notað almannafé
til að þagga niður gagnrýni, láta
vinna einhliða skýrslur, smyrja
sveitarstjórnir með liðkunarfé og
kaupa upp eða kæfa andstöðu sem
tafði fyrir.
Allt einkennist þetta af þeirri
pólitík sem Píratar segjast vilja
vinna gegn. Því er ástæða til að
biðja stjórn Pírata, kapteininn og
alla hina um að kynna sér atburða-
rásina sem leiddi okkur þangað
sem við stöndum nú. Að leyfisbréfi
Alþingis til að gera árás á náttúru og
fólk í fámennri byggð.
Nú er eina vonin að gert verði
nýtt umhverfismat sem tekur til
fleiri þátta en gamla matið frá því
fyrir tólf árum. Landsvirkjun finnst
nýtt mat óþarfi og vill virkja strax.
Og hefur keypt skýrslu til að styðja
þá skoðun. En hverjir eiga að borga
fyrir skýrslurnar sem styðja vernd-
un? Virkjanastefnan snýst nefnilega
um fleira en umhverfi og náttúru.
Hún er risavaxið lýðræðis-, samfé-
lags- og mannréttindamál, þar sem
reynir á flest helstu gildi sem þarf að
virða í góðu og opnu samfélagi.
Til Pírata um gagnsæi
og stjórnsýslu
Stór hluti aldraðra nú, 67 ára og eldri, er fullfrískur og vinnufær og það er ekki gáfulegt að kasta
vinnuframlagi hans fyrir róða. Það
er verðmætasóun fólgin í því að
nýta ekki starfskrafta fólks með því
að líta á alla aldraða sem óvinnu-
færa og gagnslausa. Afskráður
ónýtur var sagt um bíla þegar ég
var að vinna hjá Sjóvá áður en þeir
fóru á haugana. Afstaðan til gamals
fólks minnir stundum á þetta. Það
heyrir til undantekninga að talað sé
við gamalt fólk í fjölmiðlum (nema
þá til að tala um gamla daga, helst
í sveitinni) og það þótti til skamms
tíma ekki taka því að hafa fólk yfir
sextugu með í skoðanakönnunum.
Það er ekki skynsamlegt að loka fólk
inni í hólfum – þvert á móti á að
opna samfélagið fyrir öllum burtséð
frá því á hvaða aldri þau eru.
Aldraðir, þ.e. fólk á aldrinum 67
til 85 eða 100 ára, er ekki einsleitur
hópur, ekki frekar en fólk milli 47 og
70 ára eða 27 og 50 ára. Við eigum
það eitt sameiginlegt að við höfum
náð ákveðnum aldri sem er skil-
greint í lögum sem öldrun. Annað er
það ekki. Hópurinn er margbreyti-
legur hvað varðar afkomu (sumt
efnaðasta fólk landsins er í þessum
hópi), heilbrigði: andlegt og líkam-
legt og félagslegt.
Vinnuframlagið sést ekki
Vinnuframlag eldra fólks sést
ekki sem heild eftir að það hefur
yfirgefið vinnumarkaðinn. Hvað
ætli standi í hagtölum um aldr-
aða sem eru að þeytast um með
barnabörnin sín í tónlistartíma
og íþróttir, að passa á kvöldin
eða um helgar, eða þegar þau eru
veik? Þetta vinnuframlag er oft for-
senda þess að yngra fólk geti skilað
vinnuframlagi sínu. Vinnuframlag
yngra fólksins er metið á hagtölum
samfélagsins, vinnuframlag eldra
fólksins er hvergi metið á heildar-
skalana sem allir eru alltaf að horfa
á – en börnin meta vissulega störf
okkar að ekki sé minnst á barna-
börnin.
Hópur aldraðra er líka mismun-
andi eftir búsetu. Hvernig er búið
að öldruðum utan höfuðborgar-
svæðisins? Hvernig líður einstæðu
fólki, konum og körlum? Allt þetta
þarf að skoða og rannsaka og ekki
að afgreiða aldraða eins og þeir séu
einhver óskiljanlegur klumpur sem
er baggi á samfélaginu.
Við höfum oft tekið málin í
okkar hendur. Við erum virk í
samfélaginu, þótt við séum ekki
endilega eftirsótt á vinnumarkaði,
margir eldri borgarar hreyfa sig
markvisst, vitandi að það hefur
jákvæð áhrif á heilsuna, öll nám-
skeið eru yfirfull af gráhærðu fólki
í endurmenntun. Og gamalt fólk er
menningarneytendur á háu stigi,
það sést svo ekki verður um villst
á tónleikum og leikhúsum – já, og
myndlistarsýningum.
Við viljum bæta lífi við árin, ekki
bara árum við lífið. Það er sagt að
annað hvert barn sem fæðist á
þessari öld geti búist við því að
verða 100 ára! Þessi viðbótarár vilj-
um við nota með því að vera með í
samfélaginu með virkri þátttöku og
ábyrgð á okkur og umhverfi okkar.
Eins og aðrir. Aldraðir vilja ekki
vera byrði.
Aldraðir vilja
ekki vera byrði
Hvernig deyja tungumál?“ spurði Linda Björk Mark-úsardóttir í titli greinar
hér í Fréttablaðinu fyrir um tveim-
ur vikum. Þeim fjölgar dag frá degi
sem átta sig á því að nýrrar hugs-
unar, rannsókna og nýsköpunar
er þörf, en umfram allt ákveðinna
fjárfestinga, ef við ætlum að gera
íslenskunni kleift að spjara sig í
þeirri tæknibyltingu sem við nú
lifum.
Úlfar Erlingsson frá Google tal-
aði skorinort að þessu leyti í við-
tali á Rás 2 í Helgarútgáfunni þann
13. september. Það gerðu einnig
margir frummælendur um málið
á ársfundi Árnastofnunar í maí
síðastliðnum, eins og m.a. Ólafur
Sólimann hjá Apple, og nú nýverið
heyrði ég Orra Hauksson, forstjóra
Símans, lýsa því yfir að breyting-
arnar gerðust á slíkum ógnarhraða
að glugginn sem enn væri opinn
fyrir íslenskuna til að smokra sér
inn í framtíðina og nettengdu
heimilistækin myndi einfaldlega
lokast eftir um fimm ár.
Þegar við ræðum íslenska tungu
örlar stundum á verndarhyggju
og oflæti. En ekkert er jafn fjarri
sjálfu móðurmálinu. Íslensk-
an hefur aldrei dafnað innan
verndar múra; hún hefur breyst
með okkur sjálfum og í samræðu
við önnur tungumál. Hún er ein-
faldlega okkar daglega mál, eins
og Guðmundur Andri Thorsson
lýsti svo vel í mánudagsgrein sinni
þann 21. september. Þegar við
lesum og notum orðin sem hafa
slípast í okkar eigin munni tengj-
umst við sögu og minningu kyn-
slóðanna, landinu sjálfu, veðrinu,
gleði og sút – en hún flytur okkur
ekki síður til annarra landa. Hún
var í farangri vesturfaranna og á
hverjum degi fangar hún sköpun
okkar og reynslu.
Nú lifum við hinsvegar alveg
nýja tíma. Íslensk tunga þarf vængi
til að fljúga inn í heim tækninnar.
Sá heimur krefst þess að við tölum
við snjallsímana, bílana okkar,
ísskápa og kaffivélar – ekki síður
en við hvert annað í tölvunum
sjálfum; en hann opnar málinu
líka ónumin lönd. Viljum við þá
tala íslensku? Eða verður til ný
stéttaskipting í þessu landi þegar
þeir sem kunna ensku ekki nægi-
lega vel verða málstola frammi
fyrir heimilistækjunum sínum?
Við höfum fimm ár
Verkefnið sem við nú stöndum
frammi fyrir snýst ekki um mál-
vernd, það snýst um landnám.
Aðrar þjóðir hafa staðið í svipuð-
um sporum og brugðist við á einn
veg; með því að fjárfesta í eigin
móðurmáli, í þróaðri máltækni,
talgervlum og alls kyns þýðinga-
tólum sem opna móðurmál þeirra
jafnt fyrir ensku sem og öðrum
tungum.
Það er í hendi okkar kynslóðar,
þeirra sem nú sitja á þingi og bera
ábyrgð á fé almennings, hvort
okkur takist að gera íslenska
tungu fleyga um himinhvolf tækn-
innar. Við höfum fimm ár. Við
vitum nákvæmlega hvað þarf að
gera. Nefnd um notkun íslensku í
stafrænni upplýsingatækni skilaði
mennta- og menningarmálaráð-
herra greinargerð í lok síðasta árs
sem birt er á vef ráðuneytisins. Þar
eru verkefnin rakin, hve langan
tíma þau taka ásamt drögum að
kostnaðaráætlun. Við þurfum að
fjárfesta um hálfan annan milljarð
til að gera íslenskuna fullfleyga
í þessum nýja heimi. Það svarar
um 300 milljónum á ári næstu
fimm árin. Í fjárlagafrumvarpinu
sem nú liggur fyrir er lagt til að 30
milljónum verði varið í svokölluð
máltækniverkefni.
Nú spyr ég okkar ágætu þing-
menn og ráðherra: höfum við efni
á því gera ekki betur? Tíminn er
að renna frá okkur. Höfum við efni
á því að glata tungunni og þeirri
menningarlegu fjölbreytni sem
hún geymir?
Það getur verið gæfumunur á 30
og 300 milljónum.
Gæfumunurinn:
30 eða 300 milljónir?
Árið 1976 kom þýskur rann-sóknarlögreglumaður að nafni Karl Schütz til Íslands vegna
Geirfinnsmálsins. Skömmu seinna
birtist skopmynd af honum með
hakakrossi í Morgunblaðinu. Hann
sætti sig ekki við það og fór í mál
vegna þess að þetta þykir hin mesta
móðgun við Þjóðverja sem hægt er að
hugsa sér. Hæstiréttur dæmdi svo rit-
stjórnina til að greiða honum bætur
þó að teiknarinn sjálfur hafi verið
sýknaður.
Ég er Þjóðverji og hef búið á Íslandi
í 15 ár. Fyrstu árin gat ég verið mjög
sár yfir lélegum nasistabröndurum
og enn lélegri og óviðeigandi nas-
istasamlíkingum. Stundum var vísað
til meints húmorsleysis Þjóðverja
þegar ég hló ekki að slíkum brönd-
urum. Svona eins og svart fólk – eða
blámaður? – hlær ekki að niggara-
bröndurum þegar þeir eru sagðir af
hvítu fólki. Þetta er flókið og vand-
meðfarið mál. Langoftast hef ég þó
tamið mér með árunum að hugsa í
hljóði um vanþekkingu, ónærgætni
og áhugaleysi um sögu og framþróun
Þýskalands. Fyrir utan Suður-Afríku
hefur nefnilega ekkert land unnið
eins mikið í því að læra af sögu sinni
og Þýskaland, svo mikið, að ég ólst
upp með því hugarfari að það mætti
ekki vera gaman að vera Þjóðverji, að
saklaus þjóðernisvitund eins og við
upplifum hér 17. júní eða eftir sigur í
handboltanum var ekki í boði þá, þó
miklar breytingar hafi orðið á síðustu
árum.
Ímyndaðir nasistar
Sl. þriðjudag vísaði borgarfulltrú-
inn Áslaug María Friðriksdóttir til
ímyndaðra nasista í borgarstjórn í
umræðunni um tillögu meirihluta
borgarinnar um sniðgöngusam-
þykktina. Næsta dag kom víst hálf
afsökunarbeiðni á Facebook-síðu
hennar þar sem hún segist sjá eftir
að hafa sagt þetta, en segir samt að
í rauninni ætti hún ekki að þurfa að
biðjast afsökunar af því að hún gerði
eiginlega ekkert rangt. Það sem hún
virðist ekki gera sér grein fyrir er að
hún, og aðrir sem nota slíka orðræðu
svona léttvægt í engu samræmi við
tilefnið, er að hún sýnir ekki bara
mér persónulega og félögum mínum
vanvirðingu, heldur líka öllum þeim
6 milljónum gyðinga sem týndu lífi í
útrýmingarbúðum nasista.
Ég sat þennan fund og undir
þessum lítt dulbúna samanburði
minna starfa við nasista. Fundurinn
snerist í huga minnihlutans aðal-
lega um það hvaða verðmiða mætti
setja á mannréttindi. Af málflutningi
Áslaugar hefði mátt halda að Sjálf-
stæðisflokkurinn væri til í að selja
jafnvel Auschwitz ef einungis væri
nóg að græða á því. Ég er ekki þeirrar
skoðunar, einmitt af því að ég er í dag
stoltur Íslendingur af þýskum upp-
runa. Góða fólkið sem sagt.
Auschwitz til sölu
Sabine Leskopf
varaborgarfulltrúi
Guðrún Nordal
forstöðumaður
Árnastofnunar
Guðrún
Ágústsdóttir
formaður
öldungaráðs
Reykjavíkur
Björg Eva
Erlendsdóttir
í Sól á
Suðurlandi
Píratar mega vita að fátt er
faglegt og ekkert gagnsætt
við aðdraganda virkjana
Þjórsár í byggð.
Fyrstu árin gat ég verið mjög
sár yfir lélegum nasista-
bröndurum og enn lélegri
og óviðeigandi nasistasam-
líkingum.
Tíminn er að renna frá
okkur. Höfum við efni á því
að glata tungunni og þeirri
menningarlegu fjölbreytni
sem hún geymir?
2 6 . s e p t e m b e r 2 0 1 5 L A U G A r D A G U r18 s k o ð U n ∙ F r É t t A b L A ð i ð