Fréttablaðið - 26.09.2015, Blaðsíða 96

Illugi Jökulsson veltir fyrir sér
þeirri aðkallandi spurningu
hvernig geimverum myndi
lítast á nýjasta dýrling kaþólsku
kirkjunnar.
Flækjusaga
E inhvers staðar las ég á netinu að nú þætti vísindamönnum fara að kortast líkurnar á að finnast mundi önnur viti borin tæknimenn­
ing í alheiminum en okkar. Þeir
sögðu sem svo að ef tæknivæddar
geimverur væru um allt, þá hlytum
við nú þegar að vera búin að sjá ein­
hver merki um þá miklu orkunotk­
un þeirra sem tæknimenning krefst.
Að ekki sé nú minnst á að við ættum
að vera löngu búin að ná sjónvarps­
sendingum geimveranna en á ein­
hverjum tímapunkti í þróun sinni
hlytu þær að hafa sent frá sér sjón­
varpsbylgjur. En í mínu sjónvarpi
er semsé hvergi að finna AlienTV.
Niðurstaðan getur því aðeins orðið
sú að við séum einu lífverurnar í
alheiminum sem höfum þróað með
okkur tæknimenningu.
Nú var það svo að málsmetandi
menn hafa, þrátt fyrir sjónvarps­
leysið utan úr geimnum, enn mikla
trú á að þar sé eitthvað að finna.
Nú er að minnsta kosti nýhafin
umfangsmesta geimveruleit okkar
hingað til. Svo ég vona það besta.
Forvitnin í mér hefur nefnilega allt­
af krafist þess að geimverur séu til
og helst að ég fái að kynnast þeim
eitthvað áður en ég dey. En um leið
hefur mér reyndar upp á síðkastið
farið að blöskra svolítið tilhugsunin
um hvernig geimverunum litist á
blikuna ef þær rækjust nú hingað
sem gestir yfir óravíðáttu geimsins.
Hvað myndu gestirnir sjá? Myndu
þeir ganga glaðir inn í hús tegundar
sem vissulega getur unnið saman
og reist og þróað ýmislegt snoturt,
en er öðrum stundum sjálfri sér svo
sundurþykk að það stappar brjálæði
næst? Geimverur, sem ná því stigi
að ferðast milli stjarnanna, hljóta
eiginlega að vera búnar að losa sig
við mesta glóruleysið úr menningu
sinni og hugsun, og hvernig gæti þá
sómakær háþróuð geimvera annað
en fyllst hryllingi og vonleysi þegar
hún stæði andspænis meintum vits­
munaverum, sem hefðu vissulega
náð fágætum árangri í vísindum og
tækni á örskömmum tíma, en væru
líka tilbúnar til að drepa hver aðra í
hrönnum og ganga sjálfar í dauðann
í þrotlausu þrefi um hver ætti flott­
asta ósýnilega vininn – eins og ein­
hver orðaði það.
Frumbyggi húðstrýktur
Og nú víkur sögunni eins og hendi
sé veifað utan úr víðáttum geimsins
og niður í sólbakaða rykuga trú­
boðsstöð í Kaliforníu og þar er kufl­
klæddur maður tæplega sjötugur
að lúberja ungan frumbyggja með
hnútasvipu sem aðrir munkar hafa
bundið við staur. Munkurinn leggur
sig allan fram við barsmíðarnar þótt
hann sé bersýnilega sárþjáður sjálf­
ur af fótarmeini og ýmsum kvillum,
og hann lætur sig einu gilda þján­
ingarópin frá unga frumbyggjanum
sem hangir í böndunum, nema
hvað þegar munkurinn hefur lokið
sér af, þá gerir hann krossmark í
bak og fyrir og fullvissar hinn húð­
strýkta um að þetta hafi verið guði
til dýrðar og nú hafi hann færst nær
himnaríki og eilífri sælu.
Þessi mynd af guðsmanninum að
lúskra á manni sem hafði
á einhvern hátt gengið
gegn smámunasemi
munkareglunnar,
sem hélt úti trú­
boðsstöðinni,
hún var því
miður ekki
s j a l d g æ f .
Munkurinn
var af reglu
Fransiskana
og þeim hafði
verið fengið
það verkefni
a f s p æ n s k a
kónginum að
útbreiða kristin
gildi í Kaliforníu, og
það gerðu þeir svona
– með hörku og ofbeldi
þegar svo bar undir. Frumbyggj­
arnir eða hinir svonefndu Indíánar
á svæðinu fengu ekkert val um hvort
þeir vildu undirgangast kristindóm­
inn, kærleika Krists var troðið ofan í
þá með offorsi og munkarnir lögðu
sig meðvitað fram um að uppræta
siði, tungumál og menningu frum­
byggjanna, svo þeir yrðu móttæki­
legri fyrir bænakvakinu og synda­
talinu. Munkurinn sem mundaði
hnútasvipuna var æðsti yfirmaður
Fransiskana á allmörgum trúboðs­
stöðvum þar um slóðir og hann var
með einhverjum undarlegum hætti
ekki talinn vondur maður. Hann
hét Junípero Serra og fæddist af
fátæku bændafólki á Mæjorka 1713.
Frá blautu barnsbeini þráði hann
að ganga í þjónustu kirkjunnar og
breiða út trú á Jesú Krist. Hann varð
doktor í guðfræði og hefði getað
setið á hægum sessi á Mæjorka en
reri að því öllum árum að komast
til Mexíkó og gerast trúboði á slóð­
um þeirra Indíána sem enn voru
heiðnir. Tæplega fertugur komst
hann vestur um haf og var þar til
æviloka. Hann var atorkumaður
og brennandi í
andanum svo
honum voru
brátt falin
á b y r g ð a r ­
v e r k . T i l
dæmis var
h a n n u m
skeið útsend­
a r i r a n n ­
sóknarréttarins
illræmda í hér­
aði einu og sendi
skýrslur til yfir­
boðara sinna um ægi­
legar galdrakindur meðal
héraðsbúa. Hann hafði þá látið
handtaka nokkra, einkum konur,
sem hann sakaði um viðurstyggi­
lega glæpi eins og ákalla andskot­
ann í líki kiðlinga og fljúga um
loftið á kústsköftum. Serra krafðist
harðrar refsingar yfir þeim djöfla­
dýrkendum, ella myndi viðbjóður
þessi breiðast út til frumbyggjanna.
Því miður hefur mér ekki tekist að
afla upplýsinga um hvaða refsingu
þessar galdrakindur fengu, en rann­
sóknarrétturinn var náttúrlega ekki
þekktur fyrir hálfkák eða miskunn.
Sjálfspíslir
Serra var þá líka orðinn frægur fyrir
sjálfspíslir þær sem hann lagði á
sig. Þær áttu að hreinsa sálu hans af
syndum. Innan á kuflum Serra voru
því ýmist þyrnar eða vírbútar sem
rifu sífellt hörundið til blóðs, hann
barði sig grjóti við hvert tækifæri,
húðstrýkti sig með hárbeittum
járnstöngum og hnútasvipum, og
neitaði að láta gera að vondu sári
á fæti svo hann varð æ haltari með
árunum. Af einhverjum ástæðum
hneigðust trúmenn í þá daga og
stundum síðar til að telja eitt­
hvað göfugt og kristilegt við slíkan
masókisma ef yfirbragð hans var
trúarlegt en ekki einungis kynferðis­
legt, en jafnvel þá þótti Serra ganga
helstil langt í blóðþorsta sínum.
Hins vegar þótti yfirboðurum
hans framganga hans gegn frum­
byggjum í Kaliforníu til stakrar
fyrirmyndar. Sú stóra Kalifornía
sem Serra átti að annast tilheyrir
reyndar nú bæði Mexíkó og Banda­
ríkjunum. Þangað var hann skip­
aður 1768 og gekk afar rösklega
fram allt til æviloka 1784. Það eru
til mörg dæmi um að Serra hafi sýnt
einstökum frumbyggjum góðvild og
jafnvel hlýju. En á þeim sama tíma
létu líka þúsundir frumbyggja lífið
þegar lifnaðarháttum þeirra var ger­
bylt, menning þeirra svívirt, margir
drepnir sem hreyfðu mótbárum,
öðrum refsað harðlega fyrir það
sem þeim fannst óskiljanleg brot á
dogmatískum siðareglum Spánverj­
anna. Og frumbyggjum var í fyrsta
sinn kennt að berja börnin sín, það
höfðu þeir aldrei látið sér detta í hug
áður en var nú tjáð að það væri guði
þóknanlegt og í samræmi við kristin
gildi.
Lítill vafi er á að Serra trúði því
í einlægni að þær ruddalegu trú­
boðsaðferðir sem hann og aðrir
Fransiskanar notuðu, og þær
ströngu refsingar sem hann og fleiri
beittu, væru mikil sáluhjálp frum­
byggjunum og eina ráðið til að forða
þeim frá helvíti. En bætir einlægnin
orðspor hans? Er nokkuð hættu­
legra en hugsjónamenn sem telja
sig hafa höndlað hinn eina sann­
leika og þeir hafi umboð frá guði til
að ráða lífi og dauða annars fólks?
Prúðmennið Frans páfi
En hvað? Ég sagði sjálfur áðan að
þetta væri ekki óalgeng saga. Hvað
er þá merkilegt við hana? Og hvað
kemur hún geimverum við?
Jú, ef við fengjum nú gesti og þeir
kæmust að því að andlegur leiðtogi
stórs hluta mannkynsins – hið ann­
álaða prúðmenni Frans páfi – hefði
rétt í þessu tekið Junípero Serra,
mann sem er persónulega ábyrgur
fyrir dauða og þjáningum þúsunda,
að páfi hefði tekið hann í dýrlinga­
tölu sakir guðhræðslu hans – sem
þýðir í raun að Serra telst nú sérlega
guði þóknanlegur, hann er talinn
fyrirmynd annars fólks og sérstakt
göfugmenni og eiginlega kominn í
stöðu hálfguðs því það má nú biðja
til hans eins og guðs – hvernig ættu
gestirnir að skilja það?
Nei, það varla hægt að bjóða
gestum upp á svoleiðis furður. Svo
kannski er þrátt fyrir allt best að
það komi engir gestir, já, það séu
bara alls engir gestir til, við séum
ein hér í húsinu, kannski að smíða
undursamleg tæki á efri hæðunum
en að murka lífið hvert úr öðru í
kjallaranum, og tilbiðjum ofstopa­
menn eins og Serra á miðhæðinni,
og umhverfis húsið sé ekkert. Já,
kannski er það bara best.
Dýrlingurinn
eð hnútasvipuna
JUNÍPERO SERRA. ÓVINUR
DJÖFULSINS, VINUR
SVIPUNNAR
Frumbyggjar skemmta sér. Svona fjör kvað Serra í kútinn.
ER NOKKUÐ HÆTTULEGRA
EN HUGSJÓNAMENN SEM
TELJA SIG HAFA HÖNDLAÐ
HINN EINA SANNLEIKA
OG ÞEIR HAFI UMBOÐ FRÁ
GUÐI TIL AÐ RÁÐA LÍFI OG
DAUÐA ANNARS FÓLKS?
2 6 . S E P T E M B E R 2 0 1 5 L A U G A R D A G U R40 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð