Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2018, Qupperneq 90

Niðurstöður
Titill rannsóknarinnar „Eins og að fara niður svarta brekku og
koma svo upp græna hlíðina“ er tilvitnun í einn þátttakanda og
lýsir vel þeirri lífsreynslu að verða fyrir sálrænu áfalli og ná
meiri þroska í kjölfar þess. Það lýsir þeirri erfiðu vegferð sem
áfallið var upphafið að.
Að missa fótanna: Áfallið og áhrif þess
Þau sálrænu áföll sem þátttakendur urðu fyrir voru af mismun-
andi toga og tengdust ýmist ástvinum, starfi eða heilsufari við -
komandi, s.s. slys, alvarleg veikindi barns, sjálfsvíg ástvinar,
ofbeldi, einelti, atvinnumissir, heilsubrestur, skilnaður, andleg
veikindi ástvinar, framhjáhald maka, alvarlegur fjárhagsvandi
og missir húsnæðis. Þátttakendum bar saman um að áfallið
hefði haft þau áhrif að þau voru sem slegin niður, misstu fótanna
og áttu erfitt með að rísa upp aftur. María lýsti þessu mjög vel:
Sko, ég gjörsamlega steinlá … lá alveg kylliflöt..og ég leyfði mér
bara að liggja. Málið er að stundum þarf maður bara að fá að
liggja … svo eftir ákveðinn tíma lyftir maður upp höfðinu …
maður sest upp og horfir í kringum sig svolitla stund … og svo
leggst maður kannski aftur … til að fá aðeins meiri orku … þegar
maður er tilbúinn sest maður upp, situr svolitla stund til að ná
áttum áður en maður stendur á fætur … og fikrar sig af stað út í
lífið aftur. Þetta er eitthvað sem fólk gerir sér oft ekki grein fyrir,
það er að maður þarf stundum að fá tíma til að jafna sig … og
fólk þarf bara mislangan tíma í það … þetta þarf allt að vera á
forsendum hvers og eins … það segir þér enginn að jafna þig og
þú bara jafnar þig … þú þarft að finna fyrir lönguninni sjálf …
og tilganginum.
flestir upplifðu almenna vanlíðan og framtaksleysi og margir
höfðu fjárhagsáhyggjur. ingi orðaði það þannig:
Ég eeee var alveg bara handónýtur, ég gat ekkert farið, ég gat ekki
einu sinni, þótt ég feginn hefði viljað, bara bera út póstinn eða
eitthvað skilurðu til þess að reyna að fá einhvern pening … þetta
var bara þannig ástand. andlega hliðin fór alveg (þögn í 4 sek) í
rusl.
Tímabilinu í kjölfar áfallsins fylgdu oft á tíðum mikil innri átök
og vanlíðan sem hafði slæm áhrif á sjálfsmynd viðkomandi og
samskipti við aðra. Margir þátttakenda sýndu sterk einkenni
áfallastreitu eftir áfallið og hluti þeirra fékk læknisfræðilega
greiningu áfallastreitu eftir lífsreynslu sína. María lýsti einkenn-
unum svo:
Í rauninni mætti líkja einkennunum sem ég upplifði við það að
vera andlegur brunasjúklingur … það verður allt vont … allir
skynjarar eru svo galopnir … þú ert svo galopin tilfinningalega
að minnsta áreiti verður vont … allt verður svo svakalega ýkt og
þú ert með varnirnar uppi eins og þú mögulega getur til að verja
þig.
Öll lýstu líkamlegum einkennum í kjölfar áfallsins sem ollu
þeim verulegri skerðingu á lífsgæðum, s.s. örum hjartslætti og
mæði, hræðslu, spennu og svita, líkamlegri viðkvæmni, verkj -
um og vöðvabólgu, lömunartilfinningu, hnúti í maga og lystar -
leysi, höfuðverk og hvíldarlausum svefni.
nanna orðaði þetta þannig:
Ég var búin að missa algjörlega trúna á það að ég gæti gert nokk-
urn skapaðan hlut … ég var farin að finna fyrir líkamlegum ein-
kennum stöðugt, stöðugan verk í maga, stöðugan kvíðahnút fyrir
brjóstinu, það var bara … já stöðugur kvíði bara alltaf, ég vaknaði
með hann og ég sofnaði með hann.
helstu andlegu einkennin sem þátttakendur lýstu í kjölfar
áfallsins voru t.d. kvíði og reiði, andlegur doði og viljaleysi,
uppgjöf og missir framtíðarsýnar, hræðsla og áhyggjur, við -
kvæmni og höfnunartilfinning, uppgjöf og grátgirni, félags -
kvíði og erfiðleikar í samskiptum, skert skammtímaminni,
sektarkennd og skömm, félagsleg einangrun og einmanaleiki
og sjálfsvígshugsanir.
Tvíbent áhrif fyrri áfalla
Langflest þátttakenda sögðu óumbeðin frá æsku sinni þar sem
þau lýstu ýmist krefjandi heimilisaðstæðum, uppeldisaðferðum
og/eða sálrænum áföllum sem þau urðu fyrir sem börn. Þátt-
takendur tengdu persónugerð sína og varnarhætti á fullorðins-
árum upplifun sinni á barnsaldri en ekkert þeirra hafði sem
barn unnið úr upplifun sinni eða áföllum. gunnar sagði:
Ég er alinn upp þannig að maður á ekki að kvarta og kveina …
ég á að vera stór og sterkur og … og … ég hef alltaf verið þannig
… á endanum þá brotnaði ég bara, þá var eitthvað sem gaf sig.
Sumir þátttakendur sögðu frá því hvernig snjóboltaáhrif fyrri
áfalla urðu til þess að þau misstu fótanna við enn eitt sálræna
áfallið. Þó var meirihluti þátttakenda sem taldi erfiða reynslu í
æsku hafa verið góðan undirbúning fyrir áföll sem þau urðu
fyrir síðar á lífsleiðinni. Leifur sagði frá því að hann hefði strax
sem ungur maður verið kominn með skráp sem ekki var þægi-
legur en hann taldi hafa fleytt sér í gegnum áföllin í lífinu:
Ég held að strax svona þegar maður var ungur svona kominn
skrápur á mann … og þetta hefur einhvern veginn svona bara
fleytt mér áfram í lífinu … þessi skrápur … en samt ekki þægi-
legur.
Að hafa þrautseigju, seiglu og hugrekki: Áhrif innri
þátta á úrvinnslu áfallsins
Þátttakendur töldu sína persónulegu innri þætti ýmist hafa haft
jákvæð eða neikvæð áhrif á atburðarásina eftir áfallið, úr-
vinnslu þess og á leiðina að meiri þroska í kjölfarið. Ein af for-
sendum þess að vinna úr lífsreynslu sinni að þeirra mati var
hugrekki til að horfast í augu við líðan sína. Öll sögðust hafa
búið yfir þeim baráttuvilja sem þurfti til að vinna úr áfallinu.
… svolítið mikið bara viljinn til að læra og svona … ertu með
smá baráttu … harðjaxl í þér í grunninn? Þó að það sé kannski
djúpt á honum..því að þetta er djöfulsins barátta … maður þarf
að bíta helling á jaxlinn. [karen]
uppeldi og sjálfsskoðun voru meðal þeirra þátta sem þátttak-
endur töldu hafa jákvæð áhrif á úrvinnslu áfallsins en óvissa,
eigin fordómar og fjárhagsáhyggjur sterkir neikvæðir þættir.
Öll sögðust hafa búið yfir baráttuvilja til að komast í gegnum
hulda sædís bryngeirsdóttir, sigríður halldórsdóttir
90 tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 94. árg. 2018