Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2018, Qupperneq 92

Þá var alls staðar … sama svarið sko, nei þú ert ekki fyrir okkur
það er of mikil sjúkrasaga og … þar sem maður fékk svör það er
að segja … sums staðar fékk ég engin svör … ömurlegt náttúru-
lega bara að fá ekki svar einu sinni. (Egill)
jónas kallaði eftir meiri stuðningi frá heilbrigðisþjónustunni
fyrir þolendur áfalla:
Þegar fólk lendir í áföllum sem eru sannarlega áföll, að það sé
einhver til staðar þarna fyrir þig innan heilbrigðiskerfisins …
sem að taki í hendina á þér og leiðbeini þér fyrstu vikuna eða
tvær, komi þér af stað og svo sé einhver sem að hringir bara til
þess að fylgja þessu eftir … þetta er ótrúlega lítil viðbót við heil-
brigðisþjónustuna en ég held hún skipti sköpum fyrir fólk sem
lendir í áföllum og erfiðleikum.
Á krossgötum: Upphafið að auknum þroska
Persónubundið var hvenær hvert og eitt byrjaði að finna fyrir
meiri þroska, jafnvel meðal þeirra sem orðið höfðu fyrir áföll -
um af svipuðum toga. allir sögðust hafa þroskast vegna sinnar
eigin innri þarfar fyrir breytingar. hvert og eitt skilgreindi sinn
útgangspunkt og hvert þau vildu stefna. Þá og ekki fyrr gátu
þau þroskast. hjá mörgum þátttakendum voru það börnin
og/eða nánasta fjölskylda sem urðu til þess að þau áttuðu sig á
að breytinga var þörf. hjá sumum kviknaði þessi þörf fyrir
breytingar hjá meðferðaraðilum, fyrir tilstuðlan ættingja og/eða
vina eða í námi. hjá öðrum voru það persónulegir innri þættir
og metnaður sem urðu kveikjan að breytingum í átt að auknum
þroska.
Stór hluti þátttakenda tjáði sig um hverjar forsendur meiri
þroska væru að þeirra mati. rætt var um gagnsemi ytri þátta á
borð við utanaðkomandi aðstoð, utanumhald og eftirfylgni en
almennt töldu þátttakendur persónulega eiginleika sína hafa
skipt mestu máli. aðrir þættir sem þátttakendum fannst hafa
jákvæð áhrif á þroska í kjölfar áfallsins var t.d. að upplifa getu
til náms, réttlætiskennd, þrá eftir hamingju, mátulegt kæru-
leysi, þakklæti, stolt, þekkingu á og notkun bjargráða, sjálfs -
skoðun, að vera sterk, standa sig, sjá um sig og sína, hafa reglu
á hlutunum og í lífinu, að axla ábyrgð, samviskusemi, að tjá sig
mikið, hafa vilja til að læra og trúa á guð. Þættir sem höfðu
neikvæð áhrif voru t.d. lágt sjálfsmat, andleg vanlíðan, sektar-
kennd, vantraust, viðkvæmni, vanmáttur, reiði, pirringur, höfn-
unartilfinning, þöggun, kvíði, óöryggi, skömm, niðurbrot,
ósætti við breytt líf (t.d. skilnað), að tjá sig lítið, sektarkennd,
verkir og skert starfsgeta.
Frá hinu ytra yfir í hið innra: Aukinn vöxtur í kjöl -
far áfalls
Mikill meirihluti þátttakenda taldi sig vera betri manneskjur
eftir áfallið og sagðist upplifa jákvæðar tilfinningar og ham-
ingju í meira mæli en áður þar sem áherslan hafði færst frá hinu
ytra yfir í hið innra. Sum sögðust hafa fengið tækifæri til að
endurskoða líf sitt, öðlast meiri sjálfsþekkingu og gera breyt-
ingar á sjálfu sér. Öll lýstu þau betri samskiptum og tilfinninga-
tengslum við sína nánustu. Mikill meirihluti þátttakenda taldi
sig vera sterkari einstaklinga og dýpri, þroskaðri og betri mann-
eskjur en áður. Þau nutu lífsins hér og nú og lærðu að meta og
gleðjast yfir „litlu hlutunum“ sem lífið færði þeim. Mörg fundu
fyrir meira þakklæti, æðruleysi, gleði og hamingju almennt.
Tilveran var jákvæðari þótt hún væri ekki gallalaus en þeim
fannst mikilvægt að horfa björtum augum til framtíðar. Þátt-
takendur urðu meðvitaðri um bæði andlega og líkamlega heilsu
sína. Þau stóðu með sjálfum sér, fóru að passa betur upp á sig,
fundu hvar mörk þeirra lágu og hvaða bjargráð hentuðu þeim
best. flest þátttakenda sögðust búa yfir meira sjálfstrausti og
sjálfsvirðingu en áður og lýstu auknu umburðarlyndi gagnvart
sjálfum sér og öðrum. Mörg sögðust vera á sífelldri uppleið.
Sum sögðust hafa öðlast skýrari framtíðarsýn, voru virkari í
samfélaginu, jákvæðari, þolinmóðari, stoltari, upplifðu sigur,
fjárhagslegt öryggi, frelsi, kraft, orku, upplifðu minni streitu,
voru ástfangin eða tilbúin til að leita að ástinni, unnu meðvitað
að styrk sínum og fundu ekki fyrir eftirsjá. Þrátt fyrir mikla
undangengna erfiðleika voru þátttakendur sammála um að sá
þroski sem fylgdi þessari lífsreynslu vægi þyngra en neikvæðu
þættirnir þegar upp var staðið, eins og Brynja sagði:
Ég segi það og skrifa það, veistu ég er heppnasta kona í öllum
heiminum … vegna þess að hafa gengið í gegnum þessi áföll …
gerir mig að þessari konu sem ég er í dag … og ég er fabulous.
„Þungir dagar“ þrátt fyrir aukinn þroska
Þátttakendur lýstu neikvæðum þáttum þrátt fyrir aukinn þroska.
Langflest áttu til dæmis enn sína „þungu daga“ eftir áfallið. Þau
gerðu sér grein fyrir líðan sinni og tókust á við ástandið með
eigin bjargráðum. Sum voru enn á lyfjum vegna andlegrar
vanlíðanar eftir áfallið og hluti þátttakenda var enn með skerta
líkamlega og andlega starfsgetu sem olli óvissu um framtíðina.
nokkur lýstu hvernig innra óöryggi var enn til staðar. Þá fundu
sum þeirra fyrir sektarkennd gagnvart öðrum og eftirsjá eftir
tímanum sem fór í þessa vegferð. Öðrum fannst erfitt að hor-
fast í augu við breytingar á högum á borð við skilnað og flestum
fannst ógnvænlegt að hafa verið komin á botninn.
Umræður
rannsóknin birtir reynslu fólks af þeirri vegferð að verða fyrir
sálrænu áfalli en öðlast meiri þroska í kjölfar þess. Þau sálrænu
áföll sem þátttakendur urðu fyrir voru neikvæð í sjálfu sér og
höfðu varanleg áhrif á líf þeirra. Þau ollu straumhvörfum í lífi
þátttakenda og afleiðingar áfallanna og þeirrar atburðarásar
sem fylgdi í kjölfarið voru alvarlegar og gengu nærri andlegu
og líkamlegu heilbrigði þeirra. Öll lýstu því hvernig þessi lífs-
reynsla hefði mótað þau sem persónu og haft áhrif á hvaða
augum þau líta lífið og tilveruna.
Þeir þættir sem ekki hafa komið fram áður í rannsóknum á
þroska í kjölfar áfalls og gætu því verið menningarbundnir eru
m.a. að meirihluti þátttakenda taldi að erfið reynsla í æsku hefði
verið góður undirbúningur fyrir áföll sem þau urðu fyrir síðar
á lífsleiðinni. Þetta væri vert að rannsaka nánar. nokkrir þátt-
takendur lýstu þó hvernig snjóboltáhrif fyrri áfalla urðu til þess
að þau misstu fótanna sem samrýmist rannsóknarniðurstöðum
hulda sædís bryngeirsdóttir, sigríður halldórsdóttir
92 tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 94. árg. 2018