Morgunblaðið - 06.12.2019, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. DESEMBER 2019
Það er ávallt efni til
að hugleiða hvers
vegna fjármálafyr-
irtæki eru „kerfislega
mikilvægar stofnanir“
og hvers vegna einstök
fjármálafyrirtæki eru
kerfislega mikilvæg.
Með fjármálafyr-
irtækjum er átt við
banka, tryggingafélög
og lífeyrissjóði. Til
hliðar við starfsemi þessara fyr-
irtækja eru verðbréfasjóðir og
greiðslumiðlunar- og færsluhirðing-
arfyrirtæki.
Það er athyglisvert að lesa eft-
irfarandi í íslensku blaði á nítjándu
öld: „Meðan að hús vor eru ábyrgð-
arlaus vill enginn voga að lána oss
mikið fé til bygginga þeirra gegn
veði í þeim sjálfum, það verður því
ekki að búast við nema smákofa-
byggingum meðan svona stendur.“
Þetta birtist árið 1879, áður en
Landsbanki Íslands var stofnaður.
Þá þegar gerðu framsýnir menn á
Íslandi sér gein fyrir samspili lána-
starfsemi og vátrygginga.
Mikilvæg fyrir hvern?
Nærtækast er að spyrja: fyrir
hvern eru þessi fyrirtæki kerfislega
mikilvæg? Fyrir eigandann, starfs-
fólkið eða samfélagið sem þau starfa
í? Eða eru þessi fyrirtæki aðeins
mikilvæg fyrir ríkissjóð þess sam-
félags sem þau starfa í? Með því er
átt við hvort fjármálafyrirtæki séu
fyrst og fremst uppspretta fjár til
skattheimtu. Fjármálafyrirtæki eru
kerfislega mikilvæg fyrir sam-
félagið. Annars væru þau ekki kerf-
islega mikilvæg!
Fjármálafyrirtæki eru ekki til
fyrir starfsfólk fyrirtækjanna.
Fjármálastarfsemi
Það er alltaf gaman
að horfa til þess sem
„Svarta bókin“ segir
um lánastarfsemi.
Ákvæði um lána-
viðskipti og vexti er að
finna í 5. Mósesbók.
Þar segir: „Þú skalt
ekki taka vexti af bróð-
ur þínum, hvorki vexti
af fé, matvælum né
neinu sem lánað er. Þú
mátt taka vexti af út-
lendingi en ekki af bróður þínum
svo að Drottinn, Guð þinn, blessi þig
í öllu sem þú tekur þér fyrir hendur
í landinu sem þú heldur nú inn í til
að taka það til eignar.“ Í eldri þýð-
ingum er talað um að okra eða taka
fjárleigu í stað þess að taka vexti.
Gyðingar fundu leið til að taka
ígildi vaxta af „bræðrum sínum“
með affallaviðskiptum. Ávöxtur þess
er víxill. Víxill ber ekki vexti en í
viðskiptum með slíka fjármálagjörn-
inga er reiknað með ákveðinni
ávöxtun í afföllum.
Íslömsk bankastarfsemi hafnar
„vöxtum“ á sama veg og frum-
kirkjan og Gyðingar. Íslömsk
bankastarfsemi byggist á leigu-
greiðslum með fólgnum vöxtum.
Fjármálastarfsemi nútímans
Fjármálastarfsemi nútímans
byggist á fjölmörgum þáttum, allt
frá einfaldri greiðslumiðlun til
áhættustýringar í flóknum fyrir-
tækjaviðskiptum. Þar á milli er upp-
bygging lífeyrissparnaðar fyrir
venjulegt fólk. Venjulegt fólk á að
geta byggt upp frjálsan lífeyris-
sparnað án þess að sá sparnaður sé
fyrst og fremst andlag til skattlagn-
ingar.
Meirihluti alþingismanna lítur á
fjármálakerfið sem skattþúfu þar
sem enginn endir er á uppsprettu.
Mestur hluti sparnaðar í flestum
löndum er lífeyrissparnaður og í
flestum löndum eru sjóðir til styrkt-
ar vísindum og mannúðarmálum.
Skattlagning í fjármálakerfi
Skattlagning á fjármálafyrirtæki
er af tvennum toga. Annars vegar
er það skattur á skuldir banka. Sá
skattur er 0,376% af skuldum fjár-
málafyrirtækja, þó með frískulda-
marki. Skatturinn var lagður á í
góðmennskukasti þingmanna.
Þegar skatturinn var lagður á var
aðeins einn þingmaður sem greiddi
atkvæði gegn þessari skattlagningu
með þeim rökum að fjármálafyr-
irtæki greiða ekki þennan skatt
heldur viðskiptavinir fjármálafyr-
irtækjanna, og þá sennilega lántak-
endur hjá fjármálafyrirtækjunum
fremur en innistæðueigendur.
Skatturinn kemur fram í vaxtamun
hjá fjármálafyrirtækjunum.
Þannig verða íslensk fjármálafyr-
irtæki ekki samkeppnishæf við er-
lend fjármálafyrirtæki þegar stór
og velmegandi fyrirtæki þurfa á
lánaviðskiptum að halda.
Sjávarútvegsfyrirtæki eru í við-
skiptum við norska banka. Skipa-
félög eru í viðskiptum við þýska
banka. Og flugfélög eru í við-
skiptum við japanska og kínverska
banka. Þau viðskipti skila sér í
ábata fyrir íslenska neytendur. Ís-
lendingar eru mikið fyrir að gera
útlendinga ríka.
Skattlagning á eignir eða skuldir
er í eðli sínu eins skiptis aðgerð og
minnkar skattstofninn í framtíðinni.
Hitt formið á skattlagningu fjár-
málafyrirtækja er 22% fjáreigna-
tekjuskattur af fjáreignatekjum ein-
staklinga og sjóða. Sú skattlagning
getur einnig komið illa við ýmsa.
Samkvæmt svari við fyrirspurn um
ávöxtun og skattlagningu sjóða í
vörslu Háskóla Íslands fer stór hluti
af raunávöxtun sjóðanna til greiðslu
á fjáreignatekjuskatti. Þannig verða
sjóðirnir ekki til styrktar vísindum
og mannúð, heldur til styrktar rík-
issjóði í eilífum vanda. Til þess voru
refirnir ekki skornir!
Það er mjög erfitt að ræða við
kjörna fulltrúa um mismuninn á
raunskattlagningu og nafnskatt-
lagningu. Þannig skiptir hugprúður
og dagfarsljúfur formaður Samfylk-
ingarinnar skapi þegar reynt er að
tala við hann um skattlagningu á
fjármálafyrirtæki og fjáreignir. Það
er nú fullreynt.
Fjármálafyrirtæki framtíðar
Fjármálafyrirtæki í nútíð eru
miðlarar milli sparenda og lántak-
enda. Svo hefur verið frá frumtíð
gyðingdómsins eins og lánastarf-
semi er lýst í Mósesbók. Esikel seg-
ir: „Hann heldur hendi sinni frá ill-
um verkum, tekur hvorki vexti né
stundar okur, framfylgir reglum
mínum og fer að lögum mínum.“
Kalvin er löngu búinn að fallast á
vexti en eftir stendur að okur er
ávallt í samhengi við nauðung.
Fjármálafræði nútímans eru að-
eins um 70 ára gömul. Bismarck
fann upp lífeyrissjóði. Íslendingar
skynjuðu nauðsyn þeirra fyrir 50
árum en það eru aðeins 40 ár frá því
menn fóru að skilja raunávöxtun.
Fram til þess var fjármálastarfsemi
til að flytja eignir frá sparendum til
lántakenda. Kalvin reiknaði alltaf
með eðlilegu endurgjaldi í formi
vaxta.
Snilld og árangur
Snilldin við íslenska lífeyriskerfið
er skattlagning lífeyris við útborgun
og ávöxtun umfram verðbólgu. Líf-
eyrisþegar þurfa þjónustu á lífeyr-
isaldri og eðlilegast að þeir greiði þá
fyrir hana með skatti af lífeyris-
greiðslum.
Árangursrík miðlun fjármagns á
markaði skapar ábata hjá þeim sem
njóta miðlunarinnar. Þeir sem njóta
eru annars vegar lánveitendur en
þeir fá í sinn hlut ávöxtun og dregið
er úr áhættu þeirra, og á hinn veg-
inn eru lántakar með því að fá að-
gang að fjármagni til ábata og
ávinnings í framtíðinni.
Ábatinn er ekki fyrir ríkisjóð,
nema að því leyti sem um eðlilega
skattlagningu á hagnaði er að ræða.
Af hverju kerfislega mikilvæg?
Það er von að spurt sé hvers
vegna sum fyrirtæki eru kerfislega
mikilvæg. Það er vegna þess að slík
fyrirtæki eru nauðsynlegir innviðir í
samfélagi sem við búum í. Í ljósi
sögunnar sést greinilega hvað haml-
aði þjóðfélagsþróun á nítjándu öld.
Það var skortur á peningum og
lánsfé, og miðlun peninga. Ekki
vegna þess að miðlunin sjálf væri
skattaandlag, heldur vegna þess að
ekki var hægt að ráðast í fram-
kvæmdir í atvinnumálum og upp-
byggingu íbúðarhúsnæðis vegna
skorts á miðlun og miðlun áhættu í
tryggingafélögum.
Það kann að vera að sá texti sem
að framan er sagður sé gagnslaus,
eins og ljóð.
Ljóðið er kastali háttvísinnar.
Eftir Vilhjálm
Bjarnason »Nærtækast er að
spyrja: fyrir hvern
eru þessi fyrirtæki
kerfislega mikilvæg?
Fyrir eigandann, starfs-
fólkið eða samfélagið
sem þau starfa í?
Vilhjálmur Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
„Kerfislega mikilvæg fyrirtæki“; fyrir hvern?
Fákar í fönn Loksins er orðið jólalegt um að litast eftir að fannhvítur snjór féll af himnum ofan, yfir fólk og fáka til hjólreiða. Kannski ekki bestu aðstæður til að hjóla – og þó.
Eggert