Morgunblaðið - 06.12.2019, Blaðsíða 18

Atvinna
18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. DESEMBER 2019
Á Íslandi státum
við af þvílíkum fjölda
eftirlitsstofnana að
við erum orðin uppi-
skroppa með nöfn á
þær. Nýverið þeystu
fram vígreifir frétta-
framleiðendur í nafni
Kveiks, þáttar á
RÚV, með sína nýj-
ustu uppfinningu og
létu með hana eins og
þeir sem telja sig hafa fundið upp
hjólið. Hér er að sjálfsögðu verið
að vísa í hvernig Samherji hefur
farið ránshendi í Namibíu. Lítið
hef ég séð umfjöllun sömu aðila
um þá rányrkju sem stunduð hefur
verið undan ströndum Marokkó,
Máritaníu og Vestur-Sahara af
sama fyrirtæki en á undan þeim
höfðu Sjólaafkomendur verið með
sams konar rekstur þar.
Ekki eru það bara Íslendingar
sem hafa séð tækifæri í rekstri í
Afríku. Hollendingar og Rússar
hafa verið mjög fyrirferðarmiklir í
rekstri ryksugutogara undan
ströndum Afríku og þar er beitt
þeim meðulum sem þarf til að fá
að taka þátt. Kínverjar eiga senni-
lega heimsmet í útflutningi bænda
til Afríku í því augnamiði að ná
efnahagslegum yfirráðum þar.
Þessir hlutir gerast ekki á annan
hátt en að þegnar þessara ríkja
eru arðrændir og þeir einu sem
hagnast eru embættismenn og
þeirra vinir í þeim löndum þar sem
arðránið fer fram. Þegnar þessara
landa líða sára fátækt og eiga vart
til hnífs og skeiðar meðan embætt-
ismennirnir strjúka ofalda vömb-
ina sem er á mörkum þess að
springa úr velmegun. Þessir hlutir
gerast með nákvæmlega sama
hætti á Íslandi þar sem spillingin
er bara grófari vegna þess að
hagsmunaaðilar koma sínu fólki
inn í löggjafarsamkunduna og þá
er arðránið einfaldlega lögleitt.
Þetta gerist allt fyrir opnum tjöld-
um.
Kveiksmenn kölluðu umfjöllun
sína um starfsemi Samherja í Afr-
íku uppljóstrun en hvernig má það
vera þar sem þetta hefur gerst
fyrir opnum tjöldum? Það vita það
allir sem hafa augu í hausnum og
eitthvað á milli eyrnanna að við-
skipti í Afríku og reyndar víða
annars staðar gerast bara með
þessum hætti og alls ekki á nokk-
urn annan hátt. Fyrir rúmum 40
árum kom ég sem unglingur til
Nígeríu á skipi sem flutti skreið-
arfarm þangað. Það sem áhöfnin
varð vitni að þarna var eitthvað
sem engin mannleg vera ætti að
þurfa að upplifa en virðingin fyrir
mannslífi þarna var ekki meiri en
kakkalakka. Það var altalað og öll-
um augljóst að til þess að af þess-
um viðskiptum hefði getað orðið þá
þurfti að smyrja í hina ýmsu koppa
með óvenjulegum aðferðum og í
þessari smurþjónustu tóku stjórn-
völd á Íslandi þátt. Þetta við-
skiptamódel í Afríku hefur ekkert
breyst síðan nema að vera kann að
það sé orðið þróaðra. Embætt-
ismönnum á Íslandi hefur síður en
svo farið aftur í þessari leikni sinni
en hins vegar virðist græðgi þeirra
í að skara eld að eigin köku áger-
ast og svo svæsið er þetta orðið að
þeir sjá núorðið ekkert að því að
mylja undir sjálfa sig fyrir opnum
augum almennings
enda viðspyrnan orðin
nánast engin. Í störf-
um mínum erlendis,
m.a. á Kýpur og í
austurhluta Rúss-
lands, varð ég vitni að
og þátttakandi í sams
konar viðskiptamódeli
og ég hafði kynnst í
Afríkuviðskiptum. Ef
ekki er smurt í koppa
með þeim hætti sem
hér um ræðir þá verð-
ur einfaldlega ekkert af neinum
viðskiptum. Svona viðskipti þrífast
eingöngu vegna spillingar í því
landi þar sem viðskiptin eiga sér
stað. Þegar viðskipti eiga sér stað
með þessum hætti er opin leið til
að stinga undan sköttum hluta
þess sem greiða á skatta af.
Á Íslandi erum við með alls kyns
eftirlitsstofnanir eins og Fjármála-
eftirlit, Seðlabanka, Ríkisskatt-
stjóra, Skattrannsóknarstjóra o.fl.
Þrátt fyrir að starfsmenn á laun-
um í þessum stofnunum séu fleiri
hundruð þá virðist ekki einn ein-
asti þar vera vakandi í vinnunni.
Það þurfti einhverja starfsmenn
RÚV sem eru verulega uppteknir
við að verja tilverurétt sinn til að
benda eftirlitsaðilum sem virðast
allir vera uppteknir við eigin
svefnrannsóknir á hið augljósa.
Ekki verður annað séð en að
Þyrnirós sofi víða vært á kostnað
skattgreiðenda. Kveiksfólk ber sér
svo á brjóst yfir þessari nýjustu
uppfinningu sinni. Þetta sama fólk
misnotar svo RÚV til að auglýsa
bók sína um sama efni og vænt-
anlega greiða þessir aðilar ekkert
fyrir þær auglýsingar, eða gera
þeir það? Hver greiddi svo ferða-
kostnað þessara aðila til Afríku?
Við skulum hafa í huga að í þess-
um ferðum var verið að viða að sér
efni sem ekki var bara notað í
þáttum á RÚV heldur einnig í um-
rædda bók. Hvernig er skatt-
skilum af ferðakostnaði þeim sem
ekki var nýttur sem slíkur háttað
hjá þessum aðilum? Víst er það
mannlegt að nýta sér tækifæri sem
bjóðast og jafnvel ásælast hluti
sem tilheyra öðrum. Eðli slíks er
að ásælast sífellt meira enda er
græðgi ekkert skárri fíkn en hver
önnur.
Afríkuviðskiptin eru ógeðsleg en
þau gerast hvort sem Íslendingar
taka þátt eða ekki. Stjórn-
málamenn og embættismenn á Ís-
landi ættu kannski að byrja á að
grisja sinn eigin garð áður en þeir
hendast til Afríku. Það gera þeir
m.a. með því að láta af óstjórnlegri
sjálftöku í eigin þágu. Þá er löngu
tímabært að innkalla allan fisk-
veiðikvóta og úthluta honum til
hæstbjóðenda til eins árs í einu. Á
Íslandi drýpur smjör af hverju
strái en smjörið er bara ætlað
fáum útvöldum á meðan almenn-
ingur hámar í sig smjörlíki.
Vært sefur Þyrnirós
Eftir Örn
Gunnlaugsson
» Á Íslandi drýpur
smjör af hverju strái
en smjörið er bara ætlað
fáum útvöldum á meðan
almenningur hámar í sig
smjörlíki.
Örn Gunnlaugsson
Höfundur er fyrrverandi
atvinnurekandi.
orng05@simnet.is
Bjarni Benediktsson
fjármálaráðherra sakn-
aði þess í viðtali við
Morgunblaðið 20. nóv-
ember sl. að almennt
væri tekin dýpri um-
ræða um hvernig farið
væri með fjármuni sem
í Landspítalann væru
settir. Vísaði hann m.a.
til samnings um fram-
leiðslutengda fjármögnun, sem átti
að tryggja að eftir því sem afköst á
spítalanum ykjust færi meira fjár-
magn til hans. Átti þetta að verða
leiðandi kerfi í fjármögnun spítalans,
að sögn Bjarna, en hefði aldrei orðið
almennilega virkt.
Samningurinn sem um ræðir er
frá júní 2016 á milli Sjúkratrygginga
Íslands og Landspítala. Gerir samn-
ingurinn ráð fyrir kostnaðargrein-
ingu þjónustunnar sem Landspít-
alinn veitir og að spítalinn fái
endurgjald fyrir hana sem taki mið
af aldri, kyni, sjúkdómsgreiningu, að-
gerðum og útskrift sjúklinganna.
M.a. átti samningurinn að verða und-
irstaða sanngjarnari og sveigjanlegri
fjármögnunar spítalans sem tæki
mið af afköstum hans.
Þetta eru allt fróm markmið að
okkar mati. Eru þau nauðsynlegur
þáttur í að gera meðferð fjármuna
skilvirkari eins og fjármálaráðherr-
ann telur mikilvægt. Markmiðið er
s.s. það að leggja mælistiku á kostn-
að við aðföng sjúkrahússins og
mannaflaþörf, tengja það ákveðnum
úrlausnarefnum varðandi vanda
hinna sjúkratryggðu og endurgjalda
hvert verk eftir þeim mæli. Spítalinn
sundurliðar kostnaðinn og metur til
fjár og verðmerkir það sem lagt er í.
En í stað þess að skila þeim ár-
angri sem til er ætlast býr fjár-
málaráðherrann við hallarekstur
Landspítalans ár eftir ár „án þess að
viðunandi skýring fáist“ svo vitnað sé
til orða Bjarna Benediktssonar í
fyrrgreindu viðtali.
Til þess að gera langa sögu stutta
þá eru á þessu augljósar skýringar.
Samningur spítalans og sjúkratrygg-
inganna lítur vel út svo langt sem
hann nær. Með honum er þó aðeins
hálf sagan sögð og einungis lagðar
forsendur fyrir því sem á eftir þarf
að koma. Allir hafa staðið frammi
fyrir þeirri kvöl að þurfa að velja á
milli vöru eða þjónustu eftir gæðum
og verði. Það sem liðkar til í þeirri
stöðu er oftast sú staðreynd að úr
einhverju er að velja. Kaupandinn á
völina eins og sagt er. Þó kemur það
fyrir að úr fáu er að velja og stund-
um aðeins einn kostur í stöðunni.
Það er afleitt og leiðir jafnan til lak-
ari kjara. Seljandinn hefur í hendi
sér verð og gæði og kaupandi á eng-
an kost nema að ganga að viðskipt-
unum eða hafna.
Fjármálaráðherrann er að kaupa
heilbrigðisþjónustu sem fagstéttir
hafa lagt á ráðin um hvernig hátta
skuli og Spítalinn eini hefur verðlagt.
Fjármálaráðherrann er lokaður inni í
blindgötu þessara viðskipta og má
sín einskis. Eina ráðið sem hann get-
ur gripið til er flatur niðurskurður
eins og reynslan hefur sýnt.
Það þarf að loka þessu dæmi með
fjármögnun Landspítalans. Sú að-
gerð hófst ekki með áðurgreindum
samningi frá 2016 heldur fyrir um
áratug þegar gerð var tilraun til að
aðskilja heilbrigðis- og velfarn-
aðarmál sitt í hvoru ráðuneytinu.
Með því sköpuðust skilyrði þess að í
stjórnarráðinu yrðu tvö ráðuneyti,
annars vegar rekandi heilbrigð-
isþjónustu og hins vegar kaupandi
hennar.
Því hefur verið haldið fram að
bestu evrópsku heilbrigðiskerfin, t.d.
í Hollandi og hjá öðrum þjóðum
Norðurlanda, séu þau þar sem tekist
hefur að blanda saman ríkisreknum
lausnum og einkalausnum. Kaupandi
heilbrigðisþjónustunnar, sem á Ís-
landi geta verið Sjúkratrygging-
arnar, á að reyna að ná sem bestum
samningum við veitendur þjónust-
unnar á grundvelli gæða og verðs.
Þjónustuveitandinn getur verið hvort
sem er einkarekinn eða rekinn af al-
mannafé. Hagsmunirnir sem þeim
ber að verja eru alltaf hagsmunir
sjúklinganna. Sá sem veitir bestu
þjónustuna fyrir besta verðið er val-
inn. Þetta veitir ríkinu fullkomið
frelsi til að ákveða sjálft hvaða þjón-
ustu það vill veita þegnum sínum.
Ríkið býr hins vegar alltaf við aðhald
frá einkageiranum þannig að ef
einkageirinn getur boðið jafngóða
eða betri þjónustu á lægra verði er
samið við hann.
Til þess að Bjarna Benediktssyni
verði að ósk sinni, þarf ríkissjóður að
eiga val við kaup á heilbrigðisþjón-
ustu. Þetta er grundvallaratriði.
Velferðarráðherrann þarf að eiga
annan valkost en Landspítalann
nema um þá fáu þætti þjónustunnar,
sem ekki er hægt að veita annars
staðar. Enda verður sú þjónusta ekki
fjármögnuð nema á föstum fjár-
lögum eða með aukafjárlögum. Vel-
ferðarráðherranum sé ekki skylt að
kaupa heilbrigðisþjónustu af heil-
brigðisráðherranum. Ekki ef annað
býðst sem sjálfsagt er að kaupa
vegna gæða og verðs. Allir sem veita
heilbrigðisþjónustu og vilja að
Sjúkratryggingar Íslands taki þátt í
kostnaðinum verða að leggja fram
verð sitt eftir sama mælikvarða,
hvort sem um er að ræða stofnanir
sem heyra undir heilbrigðisráðherr-
ann eða einkareknar heilbrigð-
isstofnanir.
Það er skoðun okkar að með þessu
móti geti fjármálaráðherrann tekið
gleði sína á ný og reitt fram þá fjár-
muni með góðri samvisku, sem hinn
sjúkratryggði Íslendingur þarfnast.
Svartipétur fjármálaráðherrans
Eftir Gunnar
Ármannsson og
Sigurbjörn Sveinsson
»Með samningi um
framleiðslutengda
fjármögnun Landspítala
er aðeins hálf sagan
sögð. Lagðar eru for-
sendur fyrir því sem á
eftir þarf að koma.
Gunnar Ármannsson
Gunnar er fv. framkvæmdastjóri
Læknafélags Íslands. Sigurbjörn er
fv. formaður Læknafélags Íslands.
beggja@simnet.is
Sigurbjörn Sveinsson