Morgunblaðið - 19.12.2019, Qupperneq 12

12 DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. DESEMBER 2019
6999 kr.kg
Lambahryggur
með hvítlauksfyllingu
10980kr.kg
Nautalund miðja Chateaubriand
með rósmarín og trufflu marineringu
4999 kr.kg
Lambalæri með
villisveppafyllingu
Afgreiðslutímar á www.kronan.is
Öll verð eru birt með fyrirvara um prentvillur og/eða myndabrengl.
Hátíðarsteikur
frá Kjötkompaní
Kristín Heiða Kristinsdóttir
khk@mbl.is
Við getum sagt í grófum dráttum aðníutíu prósent hafi verið mjög sáttvið sumardvöl sína. Það þýðir þóekki að dvölin hafi alltaf verið létt,
að það hafi ekki verið áskoranir og erfiðleikar.
Um tíu prósent eru ósátt við sveitadvölina og
við fjöllum líka um ofbeldi, enda vissum við
þegar við fórum af stað að siðurinn að senda
börn í sveit hafði frekar
neikvæða mynd á sér. Við
vorum ekki að leita eftir
ljótum sögum eða góðum,
heldur öllum sögum. Við er-
um hvorki að segja að þetta
hafi verið algóður siður eða
eitt allsherjarofbeldi, held-
ur að þetta hafi verið marg-
brotið,“ segir Jónína
Einarsdóttir en hún er ein
þeirra sem stóðu að rann-
sókn sem gerð var á þeim
íslenska sið að senda börn í sveit. Í kjölfarið
voru gefnar út tvær bækur, önnur heitir Send
í sveit þetta var í þjóðarsálinni, og geymir hún
frásagnir fyrrverandi sumardvalarbarna,
sveitafólks og foreldra, en hin heitir Send í
sveit súrt, saltað og heimabakað, en sú bók er
með miklu og skemmtilegu myndefni og þar
eru helstu niðurstöður rannsóknarinnar
dregnar saman.
„Við gerðum spurningalistakönnun til að
reyna að átta okkur á heildinni. Við vitum að
fjöldi fólks á mjög góðar minningar frá sumar-
dvöl í sveit, en við vitum líka að ekki leið öllum
vel og sumir struku. Eftir viðtöl við fólk þar
sem við báðum það að horfa til baka og segja
okkur hvað það lærði af sveitadvölinni, eða
hvernig það breytti því, þá voru ótrúlega
margir sem sögðu að þeir væru ekki það sem
þeir eru í dag ef þeir hefðu ekki farið í sveit. Í
sveitinni var tekið meira mark á þeim og talað
við þau eins og þau væru fullorðið fólk. Þau
fengu mikla ábyrgð og lærðu að vera sjálf-
stæð, fengu verkefni sem þau áttu að klára.
Sumir sögðust hafa orðið að mönnum í sveit-
inni, lært að vinna, en aðrir segja dvöl sína
hreinlega hafa verið þrælkun. Sumir krakkar
fengu verkefni í sveitinni sem þau réðu ekki
við, sem getur verið mjög niðurbrjótandi. Það
var allur gangur á þessu.“
Engin börn voru á götum borgarinnar
Jónína segir að elsta heimildin um að
senda börn í sveit sem hún fann á timarit.is sé
frá 1892.
„Um leið og þéttbýli fór að myndast á Ís-
landi byrjaði þessi hefð og var enn mjög al-
geng allt fram til 1980, jafnvel lengur, en eftir
það dró mikið úr því að börn væru send í sveit.
Sveitirnar fengu það uppeldishlutverk að taka
á móti kaupstaðarbörnum yfir sumartímann
og foreldrar vildu senda börn sín í sveit af alls-
konar ástæðum. Alla tíð var þó skortur á al-
vörusveitabæjum sem gátu tekið við öllum
þessum börnum, það er eitt af því sem kom
mér mest á óvart. Þegar mest var þá voru
fleiri drengir en stúlkur sendir í sveit og
drengir dvöldu líka lengur hvert sumar og
fóru í fleiri sumur. Ætla má að sextíu til sjötíu
prósent barna hafi farið í sveit þegar siðurinn
var hvað algengastur, enda voru engin börn á
götunum í ákveðnum hverfum í Reykjavík á
sumrin, nema stúlkur að passa lítil börn. Við
erum með frásagnir af stelpum sem voru
orðnar þreyttar á að passa börn í bænum og
vildu frekar fara í sveit, þeim fannst meira
spennandi að fá að keyra dráttarvél og djöfl-
ast í útiverkum. Börnum var treyst fyrir
dráttarvélum og við gerðum okkur far um að
taka viðtöl við fólk sem ók dráttarvélum á
barns- og unglingsaldri og fyrir flesta var það
spennandi ævintýri og það var mikil ásókn í
það. Ótrúlega ungir krakkar voru settir undir
stýri og það voru deilur á Alþingi um það mál
á sínum tíma, enda urðu hræðileg dráttar-
vélaslys. Sumar frásagnir af því eru mjög
átakanlegar.“
Einnig sjónarhorn sveitafólksins
Jónína segir samspil margra þátta hafa
orðið til þess að siðurinn að senda börn í sveit
hafi að mestu lagst af.
„Að hluta til er það vegna hinnar miklu
vélvæðingar í landbúnaði, þá þurfti minni
mannskap til að vinna verkin. Einnig hafa
áhrif breyttar hugmyndir um vinnu barna og
um vinnuvernd, sem og umræðan um dráttar-
vélaslys. Þegar ofbeldisumræðan fór af stað
upp úr 1990 varð fólk hrætt við að senda börn
í sveit. Í fjölmiðlum og bókum var fjallað um
ofbeldi sem börn urðu fyrir. Þórunn Hrefna
Sigurjónsdóttir bókmenntafræðingur var með
okkur í þessum rannsóknum og hún hefur
skoðað bókmenntir þar sem fólk segir frá
sveitadvöl sinni. Ljóð og barnabókmenntir
varpa gjarnan ljóma á sveitadvöl barna í sveit
en í ævisögum má oft finna ljótar lýsingar á
meðferð á börnum sem fóru í sveit, sem að
sumu leyti endurspegla umræðuna almennt í
samfélaginu og sumir viðmælenda okkar
sögðu að fólk hafi í framhaldinu hætt að
treysta ókunnugum,“ segir Jónína og bætir
við að henni þyki mjög áhugvert hversu stór
hluti barna fór til vandalausra í fyrsta sinn
sem þau fóru í sveit.
„Ég tek fram að við gerðum okkar far um
að sjónarhorn heimafólks, sveitafólksins og
sveitabarnanna kæmi líka fram. Til dæmis var
sveitafólkið stundum í stökustu vandræðum
því það var endalaust verið að biðja það að
taka börn í sveit og krökkunum í sveitinni
fannst stundum að þau börn réðust inn í
þeirra líf, þau voru misskemmtileg eins og
gengur og gerist. Aftur á móti myndaðist oft
vinskapur fyrir lífstíð.“
Góðir vinir Börn um 1940-1950 í Gautlöndum 1 í Mývatnssveit. Bú Að Felli í Dýrafirði 1962, bæði heimabörn og börn í sveit. Rakað Stúlka að störfum í Melbreið í Fljótum fyrir 1985.
Oft myndaðist vinskapur fyrir lífstíð
Nánast alla 20. öldina kynntist stór hluti íslenskrar æsku þeim sið að vera send í sveit. Jónína Einarsdóttir og samstarfsfólk hennar hafa
rannsakað þessa íslensku venju og gefið út bækur með frásögnum fyrrverandi sumardvalarbarna, sveitafólks, foreldra og annarra. Langflestir
sem horfa til baka eru ánægðir, en um tíu prósent eiga slæmar minningar, þar sem m.a. heimþrá, erfiðisvinna og ofbeldi koma við sögu.
Gaman Börn á Skriðnesenni á Ströndum 1990 gefa heimalningum að drekka úr pelum.
Jónína
Einarsdóttir