Hugur og hönd - 01.06.1981, Blaðsíða 7

hesputré
Myndirnar eru af gömlu hesputré í
eigu Sigrúnar Stefánsdóttur fyrrv.
verslunarstjóra Islensks Heiniilisiðnað-
ar. Hún er frá Eyjadalsá í Bárðardal og
segir að þar hafi verið svipað tré, en
þetta keypti hún gamalt og ekki vitum
við hver smíðaði það, þó komið frá
Norður eða Suður-Þingeyjarsýslu.
Eg spurði hana um notkun trésins:
Hesputréð var ómissandi hjálpartæki á
hverju heimili þar sem tóskapur var um
hönd hafður fyrr á árum og það var í
raun og veru unnið að ullariðnaði á
hverju býli til sjávar og sveita. Hlýr fatn-
aður var nauðsynlegur. Spunakonan
sat við rokkinn og teygði lopann, snæld-
an fylltist fljótt af bandi eða þræði ef um
vefnað var að ræða, og þegar þar kom
að meira komst ekki á snælduna var hún
lekin úr rokknum og sctt í snældustól og
þá kom þetta nauðsynlega hesputré til
notkunar. Stærð hesputrésins var
ákveðin að ummáli 165 cm, vafningar
44 í skreppu og venjulega 11 skreppur í
hespu. Þræði er brugðið á milli skrepp-
anna og taldi þær. Þessi þráður var
sterkur og kanski heldur grófari og var
kallaður skreppuspotti. Þessi sami
spotti var notaður aftur og aftur og
geymdur í skál við vefstólinn eða
krónuna þegar undið var af hesputrénu
og balbínað sem kallað var fyrir vefínn.
Þannig var hægt að reikna hve mikið var
fyrir hendi af þærði og sérstaklega létti
það útreikninginn þegar um vefnað var
að ræða.
Hesputréð er lóðréttur standur upp-
úr því sem kallað er blokk, ýmist þrí-eða
fjórfættur sökkull, framan á trénu eru
fjórar álmur, svonefndur kross; ás sem
gengur í gegnum krossinn snýr litlu
tannhjóli, sem aftur hreyfir stærra hjól,
ekki ólíkt og í klukku. Ejöður er á stand-
inum og tyttur á hjólinu sem fjöðrin
smellur á við ákveðinn vafningafjölda,
þess vegna er það kallað skreppa þegar
þannig skreppur í. Handfang er á einni
álmu krossins sem haldið var um þegar
snúið var.
Meðan gömlu inálin voru notuð var
talað um að hver hespa væri 2 álnir og
2 kvartél og þrír þumlúngar og 8 lóð á
þyngd sem eru 120 gr. Ein umferð á
krossinum var líka kallaður þráður,
þannig að 11 skreppur voru 484
þræðir.