Hugur og hönd - 01.06.1981, Blaðsíða 52

um káfíur og fleira
VinsælasUi lcikril þjóðskáldsins Matthíasar Jockumsonar,
„Skugga - Svcinn”, var fyrst lcikinn 1862 og hét þá „Uti-
lcgumcnnirnii Það hcfur síðan oft vcrið lcikið um land
allt og pcrsónur cins og Skugga - Sveinn og Ketill, Asta
og Haraldur, Gtasa Gudda og Gvcndur smali, hafa orðið
góðir kunningjar landsmanna. En það er einmitt setning,
sem Gvendur scgir þcgar sýslumaðurinn kemur í heim-
sókn og svar Guddu, scm cr tilefni þessa greinakorns.
Gvendur smali: „Hús- sýslu- Húsbóndi góður, maðurinn
cr kominní grænu golíati”.
Grasa Gudda: „Það lá að þú skilaðir því svona Guðmund-
ur. Hann átti að scgja, að sýslumaðurinn væri kominn og
væri að fara úr burunni cða káfíunni”.
Nú fer manni líkt og Gvcndi, káfía nafnið stendur í
manni cnda ókunnugt, hvers konar flík var þetta?
1 Islcnskum þjóðháttum séra Jónasar á Hrafnagili er
hcnnai' hvcrgi getið. En í orðabók Menningarsjóðs stend-
ur: „Kafía = slagkápa, kápa með stórum kraga, einkurn
notuð til ferðalaga”.
Klæðaburður er háður tísku og berst hún örfljótt landa
milli nú á tímum. Ekki er mikill munur á klæðnaði fólks í
Rcykjavík og stórborgum Evrópu eða N-Ameríku. Tísku-
straumar hafa líka borist hingað áður fyrr, þó það tæki
lengri tíma. Eflaust hefur fatnaður hér alltaf tekið
brcytingum samkvæmt ríkjandi tísku í Evrópu þá og þá,
þó þær brcytingar hafí ekki alltaf verið stórvægilegar.
Ef litið cr á ritaðar heimildir, sent minnast á fatnað fyrri
tíma, fáum við nánari lysingar á káfíu og [tá koma fyrir
flciri nöfn á fötum, sem við könnumst ekki við.
„Margir höfðu hálfskyrtu (kragi er náði út á axlir) en háls-
klútar tókust þá upp utan yfir hálfskyrtu”. ( 1. bls 32 ) „hér
með fóru heldri bændur að búa sér til kafíur með þreföld-
um kraga, er náði ofan undir mitti og sá ysti á axlir. Náðu
þær vel á miðjan legg. Þær voru úr dökkbláu vaðmáli,
hlífðu vel í rigningum en óþægar í hvassviðrum og
hríðum, en ermalausu kragarnir fóru að leggjast af, sem
voru þó bezt lagaðir til ferðalaga”. ( 1, bls 126 ). „Kafíur
manna fjölguðu og vinnufólk sumt kostaði meira til klæðn-
aðar en efnafólk á góðbæjum”. ( 1, bls. 141 ).
Árið 1921 birtist í „Hlín” kafli úr endurminningum Ingi-
bjargar Jónsdóttur frá Djúpadal en þar er líka minnst á
þessar flíkur. „Einu sinni man ég það, að mamma og Guð-
rún systir voru að pukra með það, að föður minn vantaði
Kafíu ( ekki veit ég hvað það nafn er, því síður vissi ég
hverskyns fat þetta var ), en það þurfti að komast fljótt í
verk, því það þurfti að vera til fyrir Kollabúðarfundinn:
að fara þangað var næstum eins og að fara á Alþingi. Allir
helstu menn í Vestfirðingafjórðungi mættu á þessum
fundi, og þurfti því vcl að vanda klæðnað sem annað. - Svo
settust þær við. Móðir mín spann þráðinn, en Guðrún syst-
ir ívafið og faðir minn óf, strax var svo litað og saumað,
náttúrlega í höndunum. 14 álnir fóru í þessa flík og gekk
ótrúlega fljótt að koma því af og náði sínum tilgangi. Þessi
yfirhöfn var nákvæmlega eins og ég heyti nú á tímum
nefnd Havelock. - Það lá við að við værum hreykin af, að
faðir okkar var fullt eins vel búinn og presturinn, þegar
hann reið á fundinn i nýju yfirhöfninni með háan hatt á
höfði. Reiðbuxurnar voru nteð hárauðri leggingu utan-
lærs, en skinnfóðruð setan, en ekki voru stígvél til, heldur
notaðir svartir sauðskinnsskór, með hvítum þvengjum,
óbryddir. Fínni fótabúnaðúr þekktist ekki í sveitum. - Allt
öðruvísi var búningur afa míns. Hann var hversdagslega
á prjónapeysu og stuttbuxum með röndótta húfu á höfði.
Þegar hann hafði rneira við, voru fötin dökkblá, og peysan
tvíhneppt með silfurhnöppum, húfan útprjónuð með
marglitu skotti og sokkaböndin rósótt með allavega litum
skúfum. Þessi klæðnaður líktist mjög Eæreyingabúningi nú
á tímum. Þegar afi minn fór til kirkju, hafði hann kraga,
sem náði niður fyrir olnboga, mjög þægilegt fat að kasta
yfír sig ( mun nú vera nefnt slá )”.
Ingibjörg var dóttir Jóns Jónssonar bónda í Djúpadal, en
hann var fæddur 1822 og dáinn 1862.
Sú lýsing sent hér fer á eftir á við fatnað um 1850 og
er hún ýtarlegust.
„Reiðföt karlmanna voru „kafeia” eða reiðkragi og reið-
buxur. Síðhempur heyrði ég nefndar en sá ekki. Mér var
sagt, að þær hafi verið líkastar prestshempum nema með
klauf að aftan. Kafeiur eða slagkápur voru nærri skósíðar
kápur með ermurn, klauf að aftan, hnepptu bandi um
mittið og stóru slagi, er náði niður fyrir mjaðmir. Var það
saumað við hálsmáliðundir útáliggjandi kraga. Kápur þess-
ar voru fóðraðar ofan að mitti. Þær voru flestar úr vað-
máli, en slagkápur sumra heldri manna voru úr útlendu
efni, ljósbláu klæði eða öðru. Reiðkragar voru ermalaus
einföld slög, er náðu allt ofan á læri. Þeir voru sumir
kræktir sarnan með málmplötum í hálsmálinu.
Reiðbuxur voru skósíðar sem aðrar utanyfirbuxur.
Innanfótar vOru þær allar skinnaðar með görfuðu sauð-
skinni og ísetan einnig. Þær voru hnepptar utanfótar ofan
frá streng og niður í fald. Yfir hnappagötunum, sem voru
á fremra borðinu utanfótar lá nteira en þumlungsbreiður
listi úr rauðu, bláu eða grænu klæði. Oft var seinlegt að
52
HUGUR OG HÖND