Bændablaðið - 25.02.2016, Blaðsíða 44

44 Bændablaðið | Fimmtudagur 25. febrúar 2016
Helstu nytjadýr heimsins
Hænsni – stærsti fuglastofninn í heimi
Áætluð heimsframleiðsla á
kjúklingakjöti árið 2015 er
rúmlega hundrað milljón tonn
og samkvæmt einni áætlun verpa
hænur heimsins 1,1 trilljón eggjum
á ári. Rómverjar töldu hænsn vera
spádómsfugla og fólk klæðir sig
upp þegar því er boðið í hanastél.
Ómögulegt er að gera sér grein
fyrir því hversu mörg hænsni finnast
í heiminum. Áætlaður fjöldi þeirra
er allt frá því að teljast þrjár hænur
á mann eða rúmlega 22 miljarðar,
miðað við 7,4 milljarða af fólki, upp
í 50 milljarða. Af húsdýrum í heimin-
um er fjöldi hænsnfugla langmestur
og hænsni eru stærsti fuglastofninn
í heimi.
Kjötframleiðsla
Heimsframleiðsla kjúklingakjöts
árið 2015 er áætluð rúm 100 millj-
ón tonn. Mest var framleiðsla í
Bandaríkjunum, rúm 18,3 milljón
tonn og næstmest í Brasilíu, tæp
13,5 milljón tonn. Í Kína, sem er í
þriðja sæti yfir stærstu framleiðend-
ur kjúklingakjöts í heiminum, nam
framleiðslan 13,1 milljón tonna.
Sameiginleg framleiðsla í löndum
Evrópusambandsins var rúm 10,8
milljón tonn og á Indlandi var hún
um 4,2 milljón tonn árið 2015. Lönd
í sjötta til tíunda sæti voru Rússland,
Mexíkó, Argentína, Tyrkland og
Taíland, þar sem framleiðslan var
frá rúmlega 3,6 milljón tonn niður í
rúmlega 1,6 milljón tonn.
Brasilía er stærsti útflytjandi
kjúklingakjöts í heiminum og flytur út
tæplega 3,9 milljón tonn, Bandaríkin
eru í öðru sæti með útflutning upp
á rúm 3,2 milljón tonn, samanlagt
flytja lönd Evrópusambandsins út
rétt tæp 1,2 milljón tonn. Því næst
koma Kína og Taíland með 377 og
360 þúsund tonn.
Japan er stærsti innflytjandi
kjúklingakjöts, um 875 þúsund tonn
á ári, Sádi-Arabía er annar stærsti
innflytjandinn með 850 þúsund tonn
og Mexíkó er þriðji stærsti innflytj-
andi kjúklingakjöts í heiminum, 770
þúsund tonn. Því næst koma lönd
Evrópusambandsins undir einum
hatti með 720 þúsund tonn og Írak
sem flytur inn rúm 700 þúsund tonn
af kjúklingakjöti á ári.
Framleiðsla á kjúklingakjöti á
Íslandi árið 2015 var tæp 7, 7 þúsund
tonn og sama ár voru flutt til landsins
560 tonn af frystu kjúklingakjöti en í
þeirri tölu er ekki talið kjúklingakjöt
sem flutt er inn í unninni kjötvöru og
tilbúnum réttum.
Eggjaframleiðsla
Hænur verpa eggjum sem eru gríðar-
lega mikilvæg fæða um allan heim.
Egg eru gerð úr skurn sem er yst.
Undir skurninu er himna sem kallast
skjall. Innan við skjallið er hvíta og í
henni rauða. Hænur hefja varp fjór-
um mánuðum eftir að þær klekjast
úr eggi.
Áætlaður fjöldi varphæna í heim-
inum er tæplega 5 milljarður. Mestur
er fjöldi þeirra í Kína, tæplega einn
milljarður, næstflestar varphænur
finnast í Bandaríkjunum, um 300
milljón, um 290 milljón í löndum
Evrópusambandsins, 133 milljón á
Indlandi og 115 milljón varppúddur
eru sagðar vera í Mexíkó.
Framleiðsla á eggjum á Íslandi
árið 2014 var 3.617 tonn.
Þýskaland flytur inn mest af
eggjum en Bandaríkin eru stærsti
útflytjandinn. Íbúar í Mexíkó neyta
allra þjóða mest af eggjum eða um
321 egg á mann á ári. Næstmest
er neyslan í Bandaríkjunum, 255,
Frakkar borða tæp 250 egg á mann
á ári, Portúgalar 186 og Indverjar 40.
Framræktaðar varphænur geta orpið
hátt í 300 eggjum á ári. Samkvæmt
einni áætlun verpa hænur heimsins
1,1 trilljón eggjum á ári. Trilljón er
einn með tólf núllum á eftir.
Auk þess sem hænsni gefa af sér
kjöt og egg eru fjaðrirnar notaðar
í sessur og sængur og þurrkaður
hænsnaskítur er góður áburður.
Hænsn eru skyld grameðlum
Rannsóknir á þróun fugla sýna
að þeir eru skyldir forneðlum.
Samanburður á erfðaefni sýnir tals-
verðan skyldleika hænsna og gram-
eðlna, eða Tyrannosaurus Rex, sem
dóu út fyrir 68 milljón árum.
Tannlausar alætur
Hænsni eru hópdýr og teljast vera
miðlungs eða stórir fuglar, 1,5 til 2
kíló að þyngd. Vængir þeirra eru litlir
miðað við stærð búksins og hænsni
eru ófleyg. Fái hænur í hópum að
unga út eggjum skiptast þær á að sitja
á og ala ungana upp í sameiningu.
Útungunartími frjórra hænueggja er
21 dagur.
Goggunarröð í hænsnahópum er
mikil og dýr ofar í goggunarröðinni
hafa forgang að æti. Finni ríkjandi
hani fæðu kallar hann oft á hænurn-
ar sínar og leyfir þeim að éta fyrst.
Hænur sýna sömu hegðun gagnvart
ungum.
Valdabarátta lausagöngu hæna í
eldi þar sem pláss er takmarkað getur
leitt til kannibalisma innan hópa.
Þegar hanar stíga í vængi við
hænur dansa þeir tignarlegan dans
hjá eða í kringum hænuna þar sem
þeir sýna og lækka vængina frammi
fyrir henni.
Í náttúrunni róta hænsn eftir fæðu
á jörðinni. Þau eru tannlausar alætur
sem aðallega lifa á fræjum og smá-
dýrum. Hænsn gleypa matinn heilan
með goggnum og þaðan fer hann
í svonefndan sarp þar sem fæðan
mýkist. Melting fæðunnar á sér stað
í þremur stigum. Úr sarpinum fer
fæðan í kirtilmaga þar sem eiginleg
melting hans á sér stað og að lokum
er hann mulinn í fóarninu.
Karldýr hænsna kallast hanar,
kvendýrin hænur og ungarnir
Vilmundur Hansen
vilmundur@bondi.is
Í náttúrunni róta hænsn eftir fæðu á jörðinni. Þau eru tannlausar alætur sem aðallega lifa á fræjum og smádýrum.
Samanburður á erfðaefni sýnir talsverðan skyldleika hænsna og grameðlna,
eða Tyrannosaurus Rex, sem dóu út fyrir 68 milljón árum.
Íslenska landnámshænan.
Að vera eins og reytt hæna á vel við
í þessu tilfelli.