Bændablaðið - 16.11.2017, Blaðsíða 8

8 Bændablaðið | Fimmtudagur 16. nóvember 2017
FRÉTTIR
Bændasamtök Íslands:
Ábendingar um fjallskil
Eftir dómsuppkvaðningu í
Héraðsdómi Vesturlands þann 4.
júlí sl. (mál nr. E-15/2016), er sneri
að álagningu fjallskilakostnaðar,
hófu Bændasamtök Íslands vinnu
að samantekt um framkvæmd og
álagningu fjallskila samkvæmt
lögum um afréttarmálefni,
fjallskil o.fl. nr. 6/1986, með síðari
breytingum (hér eftir fjallskilalög).
Litið var til úrlausna dómstóla
og álits umboðsmanns Alþingis í
málum þar sem reynt hafði á lögmæti
álagningarinnar. Samkvæmt þeim
úrlausnum er algengt að menn
greini á um hvenær aðili teljist
fjallskilaskyldur skv. fyrri málslið
42. gr. laganna en einnig í hvaða
tilvikum sé heimilt að leggja á
landverð jarða skv. síðari málslið
sama ákvæðis.
Auk túlkunar á niðurstöðum í
þeim málum sem liggja fyrir töldu
Bændasamtökin brýnt að horfa
til framkvæmdar fjallskila við
breytilegar aðstæður í samræmi við
ákvæði fjallskilalaga og gildandi
fjallskilasamþykkta um land allt
sem eru nú 16 að tölu. Eru þau
ákvæði að mati samtakanna skýr að
flestu leyti. Helstu áhersluatriðin úr
samantekt um álagningu framkvæmd
fjallskila og álagningu skv. 42. gr.
fjallskilalaga verða tilgreind hér í
stuttu máli:
a. Fjallskilaframkvæmd tekur til
smölunar og sundurdráttar
alls fénaðar sem gengur
á beit í heimalöndum,
upprekstrarheimalöndum og
afréttum, a.m.k. tvisvar á hverju
hausti. Hún tekur einnig til
eftirleita eftir því sem þörf krefur
og aðstæður leyfa.
b. Fjallskilaskyldir aðilar skv. fyrri
málslið 42. gr. fjallskilalaga
eru umráðamenn alls lands
sem fjallskilaframkvæmd tekur
til, sbr. a-lið, þ.m.t. eigendur
eyðijarða og þeir sem nýta
þjóðlendur til beitar. Verði
t.d. vart við sauðfé á friðuðum
svæðum, svo sem í landgræðslu-
og skógræktargirðingum, ber að
smala því saman, eigi síðar en
á gangnatíma og koma því til
skilaréttar eða beint til eigenda,
eftir atvikum. Sama á við um
girðingar sem utanaðkomandi
fénaður hefur komist inn í.
c. Fjallskil skulu allir fjallskilaskyldir
aðilar inna af hendi. Það skal gert
annað hvort með dagsverkum eða
peningagreiðslum, í samræmi
við álagningu sem viðkomandi
sveitarstjórn eða fjallskilastjórn
í umboði hennar birtir í
fjallskilaseðli eða fjallskilaboði
með greinilegum hætti í tæka tíð
fyrir göngur og réttir á haustin.
Álagningaraðilar skulu taka tillit
til þess hvort fjallskilaskyldir
aðilar vilja greiða fjallskil með
dagsverkum eða peningum,
eftir aðstæðum. Aðeins má
sveitarstjórn/fjallskilastjórn
undanþiggja fjallskilum, að
einhverju eða öllu leyti, fénað
sem gengur eingöngu í eyjum
eða í gripheldum girðingum
(löggirðingum) í samræmi
við ákvæði girðingalaga,
girðingareglugerðar, sbr. 40. gr.
fjallskilalaga.
d. Fjallskilum á afréttum og upp-
rekstrarheimalöndum skal jafnað
niður á fjallskilaskylda aðila í
hlutfalli við tölu fjallskilaskylds
búpenings, skv. meginreglu í
fyrri málslið 42. gr. fjallskilalaga.
Ákvæðið felur í sér skyldu til
álagningar á fjallskilaskylda
aðila. Þó er heimilt að leggja
hluta fjallskilakostnaðar á
landverð jarða samkvæmt
fasteignamati, að frádregnu
verði ræktaðs lands og hlunninda,
enda séu um það ákvæði í
fjallskilasamþykkt, sbr. síðari
málsliður 42. gr. fjallskilalaga.
Venjulega er þetta lægra hlutfall
en búpeningshlutinn. Heimilt er
að leggja landverðshlutann bæði
á jarðir með fjallskilaskyldan
fénað og búfjárlausar jarðir, þ.m.t
á eyðijarðir.
e. Fjallskilasjóður skal standa straum
af öllum kostnaði við framkvæmd
fjallskila haust hvert, þ.e. við
smölun á venjulegum gangnatíma
svo og eftirleitir, vörslu safnsins
þangað til réttað er og allt
réttarhald auk hirðingar og
flutnings fénaðar úr útréttum.
Óljóst er um kostnað við vörslu
og flutning ómerkinga og
óskilafjár í sláturhús að kröfu
Matvælastofnunar en hann
hefur sums staðar fallið undir
fjallskilasjóð. Einnig fellur undir
fjallskilasjóð bygging og viðhald
rétta þeirra sem tilgreindar eru í
fjallskilasamþykktum (lögréttir),
hvort sem um aðal- eða aukaréttir
er að ræða, sbr. 51. og 42. gr.
fjallskilalaga. Þegar um er að
ræða meiriháttar framkvæmdir
á borð við réttarbyggingu er
sveitarstjórn því heimilt að jafna
niður á fjallskilskylda aðila
sérstöku gjaldi í fjallskilasjóð
vegna byggingarinnar. Þess eru
dæmi að a.m.k. hluti kostnaðar
við réttarbyggingu hafi verið
greiddur úr sveitarsjóði.
f. Sveitarstjórn er heimilt að ákveða
að sérstakir liðir fjallskilakostnaðar
greiðist úr sveitarsjóði fremur
en fjallskilasjóði, sbr. 46. gr.
fjallskilalaga. Slíkt gæti t.d.
átt við réttir sbr. e-lið), sbr. 51.
gr. fjallskilalaga, en þó öllu
frekar nýbyggingu og viðhald
afréttargirðinga. Þess eru þó
dæmi að slíkur kostnaður hafi
verið greiddur úr fjallskilasjóði en
um öflun fjár til að standa straum
af kostnaði við afréttargirðingar
eru ekki til skýr lagaákvæði.
g. Ekki er að finna nein lagaákvæði
um byggingu og viðhald
gangnaskála eða leitarmannakofa
sem eru víða nauðsynleg
mannvirki og nátengd framkvæmd
fjallskila. Eftir því sem best
er vitað er algengara að slíkur
kostnaður falli á fjallskilasjóð
fremur en sveitarsjóð. Sums
staðar hagar nú orðið þannig til
að mannvirki þessi eru einnig nýtt
við ferðaþjónustu og þá má reikna
með að kostnaður falli að verulegu
eða öllu leyti á sveitarsjóð og/eða
ferðaþjónustuaðila.
Ólafur Dýrmundsson
Guðrún V. Steingrímsdóttir
Fjallskilasjóður skal standa straum af öllum kostnaði við framkvæmd fjallskila
haust hvert, þ.e. við smölun á venjulegum gangnatíma svo og eftirleitir, vörslu
fénaðar úr útréttum.
Í undirbúningi eru tvö rann-
sóknar verkefni sem Karl G.
Kristinsson, yfirlæknir Sýkla- og
veirufræðideildar Landspítala,
er þátttakandi í og fjalla um
útbreiðslu og ónæmi kólibaktería.
Annað snýr að útbreiðslu
fjölónæmra stafbaktería í dýrum,
mönnum, matvælum og umhverfi
á Íslandi, en hitt að útbreiðslu
E. coli í dýrum, matvælum og
umhverfi og hvernig og í hve miklu
mæli bakterían dreifist í menn.
Verkefnin eru samstarfsverkefni
Sýkla- og veirufræðideildar
Landspítalans, Tilraunastöðvar
Háskóla Íslands að Keldum, Matís
og Matvælastofnun. Til þess að
verkefnin skili tilætluðum árangri,
þá þarf að fjölga sýnatökum í
matvælum, dýrum og umhverfi;
taka sýni meðal annars úr innfluttu
og innlendu grænmeti og ávöxtum.
Í dag er einkum fylgst með
sýklum í alifuglum, svínum og
nautgripum.
Hversu mikið smitast í menn?
Karl segir að verkefnið sem snýr að
útbreiðslu fjölónæmra stafbaktería
sé tengt Matvælaöryggisstofnun
Evrópu (EFSA) og kemur meðal
annars í kjölfar heimsóknar á þeirra
vegum þar sem bent var á þennan
galla í eftirlitinu.
„EFSA mun líklega styrkja verkefnið
um helming en svo þarf að sækja
um það fjármagn sem upp á vantar
til ríkisins, þegar búið er að mynda
ríkisstjórn í landinu.
Í því verkefni sem snýr
að útbreiðslu og dreifingu
kólíbakteríunnar (E. coli), þá er
ætlunin að skoða hvort og í hve
miklum mæli bakterían berst í
menn, með því að bera saman
kólíbakteríurnar sem finnast í
matvælum, dýrum og umhverfi við
kólíbakteríurnar sem ræktast úr
þvagfærasýkingum hjá mönnum,“
segir Karl.
Sýni úr matvælum,
umhverfi og dýrum
„Til að flýta fyrir hefur verið sett af
stað verkefni með meistaranema við
Háskóla Íslands, þar sem safnað er
sýnum úr grænmeti og ávöxtum í
verslunum og hjá dreifingaraðilum,
bæði innlendu og erlendu; til
að rækta og leita sérstaklega að
kólibakteríunni.
Það er ætlunin að taka eins
mikið af sýnum og við getum úr
matvælum, umhverfi og dýrum.
Safna svo þeim kólibakteríum
sem við ræktum á sama tíma frá
fólki með þvagfærasýkingar, en
kólíbakterían er langalgengasta
orsök þvagfærasýkinga og
blóðsýkinga í mönnum. Til þess að
skoða hvernig bakteríurnar dreifast,
og sýklalyfjaónæmið þar á meðal,
– þá skiptir miklu máli að rannsaka
mikinn fjölda sýna.
Til þess að geta borið saman
kólibakteríurnar sem ræktast
úr matvælum, dýrum og
umhverfi við þær sem ræktast úr
mönnum, þarf að gera svokallaða
heilgenamengisraðgreiningu. Þá
er allt gen bakteríunnar raðgreint.
Raðgreina þarf alla stofnana sem
ræktast, en þeir geta hlaupið á
einhverjum þúsundum. Þannig má
sjá hvaða stofnar finnast bæði í
mönnum og dýrum – og þá hversu
stór hluti. Með þessu móti er
hægt að rekja það hvar viðkomandi
baktería kom fyrst upp; það er
greinist hún fyrst í matvælum eða
í mönnum.
Þetta eru auðvitað mjög flóknar
rannsóknir þannig að við höfum
komið á samstarfi um það við
vísindamenn í George Washington
University í Washingtonborg í
Bandaríkjunum. Þeir hafa mikla
reynslu á þessu sviði og áhuga á
þessu samstarfi. Það eru nefnilega
alveg einstakar aðstæður hér á
landi til að fylgja þessu eftir, því
markaðurinn er tiltölulega lokaður
hér og íbúarnir aðeins um 340
þúsund. Sýkla- og veirufræðideild
Landspítalans sinnir þvagræktunum
á höfuðborgarsvæðinu þar sem um
tveir þriðju hlutar íbúanna eru.“
Ekki hægt að undanskilja
grænmeti og ávexti
Að sögn Karls er ekki hægt að
undanskilja í sýnatökum stóran
hluta matvæla eins og grænmeti
og ávexti, þegar verið sé að skoða
hversu mikið af bakteríum berst
í fólk. Sérstaklega ekki þar sem
þessi matvæli séu gjarnan borðuð
hrá.
Lögformlega er ekki skylt að
vakta reglulega öll fersk matvæli
á Íslandi vegna hugsanlegra
sjúkdómsvaldandi sýkla sem þar
kunna að vera. Ekki er reglulegt
eftirlit með lambakjöti, grænmeti
og ávöxtum.
Í Bændablaðinu 24. ágúst
síðastliðinn var fjallað um
sýkingarhættuna sem stafar af
innfluttu fersku grænmeti. Þar kom
fram að árið 2016 hafi rúmlega
13.000 tonn verið flutt til landsins
og hættan á að fjölónæmir sýklar
bærust til landsins væri til staðar,
meðal annars vegna þess að stór
hluti grænmetisins kemur frá
Spáni þar sem sýklalyfjanotkun í
landbúnaði er hvað mest í Evrópu
samkvæmt nýlegum upplýsingum
frá evrópskum eftirlitsaðilum.
Karl segir að sumar af stærstu
hópsýkingunum sem hafa komið
upp á Íslandi hafi tengst innfluttu
grænmeti. Því sé afar mikilvægt
að það sé einnig rannsakað í
þessu tilliti. „Við þurfum þessar
upplýsingar til að geta sagt hvort
og þá hversu mikið grænmeti
sé mengað af kólíbakteríum,
og svo hvort að líklegra sé að
sýklalyfjaónæmar kólíbakteríur
berist frá löndum þar sem
sýklalyfjanotkun í landbúnaði er
algeng. Hingað til hafa gögn skort
til að hægt sé að segja til um það.“
/smh
Sýkla- og veirufræði deildar Land-
spítala. Mynd / HKr.
Karl G. Kristinsson yfirlæknir undirbýr ný rannsóknarverkefni á útbreiðslu og ónæmi kólibaktería:
Stefnt að sýnatökum úr
grænmeti og ávöxtum
Jólamatarmarkaður Búrsins
verður haldinn í Hörpu helgina
25.–26. nóvember 2017. Þá
koma bændur, sjómenn og
smáframleiðendur matvæla
færandi hendi með vörur sínar
og sýna það besta sem þeir hafa
upp á að bjóða.
Jólamatar markaðurinn í
Hörpu er haldinn í nafni Búrsins,
ljúfmetis- og ostaverslunarinnar á
Grandagarðinum í Reykjavík.
Fyrsti jólamatarmarkaðurinn
haldinn 10. desember 2011
Fyrsti jólamatarmarkaður Búrsins
var haldinn 10. desember árið
2011 á bílaplani í Nóatúni, þar
sem Búrið var fyrst til húsa. Þann
10. desember ár hvert fagnar Slow
Food-hreyfingin Degi móður jarðar
(Terra Madre Day).
Síðustu ár hefur matarmarkaður
á vegum Búrsins verið haldinn bæði
í aðdraganda jóla en einnig í mars og
þá oft í tengslum við matarhátíð sem
hefur verið haldin í Hörpu á sama
tíma.
Opið verður frá 11.00 til 17.00
bæði laugardaginn 25. nóvember og
sunnudaginn 26. nóvember. /smh
Jólamatarmark aður
Búrsins í Hörpu
Frá Jólamatarmarkaðnum árið 2015.
Mynd / smh