Bændablaðið - 16.11.2017, Blaðsíða 41

41Bændablaðið | Fimmtudagur 16. nóvember 2017
Ef loft innandyra verður snautt
af mínusjónum er hætta á truflunum
á heilsufari. Það er margrannsakað
að skortur á mínusjónum getur
leitt af sér truflanir á líðan. Það
er mikilvægt að stemma stigu
við þessum hleðslum því það má
leiða líkur því að þetta geti ýtt
undir myglu. Myglan fær einnig
meiri viðloðun og er líklegra að
gróin rati á rök svæði á veggjum.
Það sama getur átt við bakteríur
og hlýtur það að vera mikilvægt í
matvælaiðnaði.
Mikilvægt er að gera ráðstafanir
til þess að hús sé sem mest hlutlaust
í hleðslu og beri sömu spennu og
jarðvegur í kring um húsið, utan
við drenmöl. Nauðsynlegt er að
hús hafi góð jarðskaut til að hindra
hleðslur í veggjum. Reynslan
hefur sýnt að stafskaut virka vel
og jafnvel plötuskaut en vír grafin
í jörðu er heldur lakari kostur.
Nauðsynlegt er að skautið sé neðan
við frost og í eins rökum jarðvegi
og kostur er. Jafnframt er mikilvægt
að hver leiðandi eining í húsi hafi
bara samband við jarðtengingu
á einum stað. Þetta myndi kallast
stjörnufrágangur/tenging. Ástæðan
er að jarðsambönd tengjast
alltaf jarðsambandi orkuveitu og
myndast hætta á flökkustraumum
sé tengt á fleiri stöðum en einu. Bætt
jarðtenging getur leitt til bættrar
heilsu manna og dýra hvort sem um
heimili er að ræða, iðnaðarhúsnæði
eða gripahús.
Flökkustraumar - rafsegulsvið
Flökkustraumar eru hvimleiður
fylgikvilli 3ja fasa rafkerfa.
Þegar mæling á rafsegulsviði er
framkvæmd er gjarnan byrjað að
leita geislunar frá stofnlögnum.
Það er vel þekkt vandamál að
ákveðin taug (PE taug) í rafkerfum
húsa sem hefur hlutverk sem
snertispennuvörn veldur oft á tíðum
miklu segulsviði innan mannvirkja
sem tengd eru við rafmagn. Sviðið
getur orðið töluvert mikið og önnur
hlið á þessu sviði er sú staðreynd
að styrkur sviðsins fellur lítið við
fjarlægð. Því er dreifingin geislunar
mikil frá þessari taug. Taugin er
tengd í hitaveiturör og sökkulskaut
og getur þá rafstraumur fundið sér
farveg um járnabindingu húsa og
vatnsrör án þess að nokkur hafi
hugmynd um.
Í húsum sem eru með flökku-
strauma getur rafstraumur í
blöndunartækjum orðið allnokkur
og hefur undirritaður séð allt að
2A straum í blöndunartækjum
baðkers. Það skal þó tekið fram að
rafstraumur af þessum toga er oftast
með mjög lága spennu og langt frá
því að teljast hættulegur sé horft til
spennu. Hér er aðallega verið að
reyfa geislun rafsegulsviðs en það
vilja margir njóta vafans gagnvart
slíkri geislun.
PE taugin er flestum íbúum
ósýnileg og hefur því ekki
sjónræn áhrif eins og til dæmis
spennistöðvar eða háspennulínur
sem oft á tíðum vekja óhug ef þær
standa nálægt húsum. Umrædd taug
getur gefið frá sér meira segulsvið
en þokkaleg spennistöð í 5 metra
fjarlægð. Þegar verið er að bæta
jarðsamband í húsum þarf að huga
að þessum þætti til að tryggja að
flökkustraumar séu ekki að þvælast
um skautin. Rafal ehf. hefur fundið
upp lausn við þessu vandamáli
sem er sennilega einstök á
heimsmælikvarða. Tæki sem kallast
Straumbeinir (straumbeinir.is) er
sett í rafmagnstöflu og tengt inn
á svokallað núllunarband. Tækið
hindrar að flökkustraumar myndist
milli rafkerfis og jarðbindingar
hússins og er nauðsynlegt að huga
að þessu þegar verið er að bæta
jarðskaut húsa.
02.08.2017
Valdemar Gísli Valdemarsson
Höfundur er rafeindavirkja-
meistari með ódrepandi áhuga
á rafmagni, náttúrulegu sem
manngerðu, og mögulegum
áhrifum þess á líðan manna og
dýra.
Á FAGLEGUM NÓTUM
Tryggjum sem bestan árangur sauðfjársæðinganna
Sæðingar sauðfjár eru mikilvægur
þáttur ræktunarstarfsins. Öllum
hlýtur að vera verulegt kappsmál
að tryggja sem bestan árangur
þeirra, ekki síst bændunum sem
nota þær og borga að mestu.
Á undanförnum árum hefur
í hrútaskrám og greinum í
Bændablaðinu verið sýnt skýrt að
mesti breytileikaþáttur um árangur,
munurinn á milli búa, er þáttur sem
bændur ráða mestu um. Þeir ráða líka
mestu um val sæðingahrúta þar sem
þeir hafa aðstoð af hrútaskránum
og kynningarfundum stöðvanna.
Þar verður þáttur heppninnar ætíð
nokkur vegna þess hve lítið er sætt
með hverjum hrúti.
Í um áratug þá hafa upplýsingar um
sæðingar verið skráðar í FJARVIS.
Þar hefur myndast verulegur
upplýsingabanki sem til þessa hefur
verið of lítið notaður. Ætlun mín
er að birta örfáar upplýsingar og
um leið benda á umhugsunarefni í
því sambandi sem mögulega getur
hjálpað til að auka enn árangur
sauðfjársæðinganna.
Á fyrstu myndinni (mynd 1) þá
er sýnd þróun í fjölda sæðinga á
landinu síðustu árin. Aldrei hefur
farið fram nákvæm rannsókn á því
hvert hagkvæmasta umfang sæðinga í
landinu er. Það er breytilegt frá búi til
bús. Við höfum trúað því að umfang
eins og mest var orðið með rúmlega
30 þúsund sæddar ær á ári í landinu
væri nálægt kjörmörkum. Þátttaka
er verulega breytileg eftir héruðum
og þar sem hún er minnsta hafa
fjáreigendur áreiðanlega ávinning af
því að auka hana.
Á myndinni er með annarri línu
sýnt hve stór hluti sæðinganna er
skráður í FJARVIS sæðingagrunninn.
Því miður vantar enn á milli 2-3
þúsund sæðingar á ári til að þar
séu full skil. Þetta er óviðunandi
og þarf að laga. Lágmarkskrafa til
þeirra sem taka þátt í slíku starfi
er að koma upplýsingum til skila
sem kostar þá sáralítið. Grunur
minn er að vanskilamennirnir séu
auk þess mikið úr hópi þeirra sem
að öðru leyti leggja minnst til hins
sameiginlega ræktunarstarfs. Þegar
sæðingarstarfsemi byrjaði að marki
hér á landi voru einfaldlega allir sem
ekki skiluðu upplýsingum útilokaðir
frá frekari notkun á næstu árum. Þá
var fyrirhafnameira að koma þeim
upplýsingum frá sér. Slóðarnir nú
ættu því að sjá sóma sinn í að gera
betur í þessum efnum.
Á næstu mynd (mynd 2) er sýndur
sæðingaárangur eftir árum eftir
stöðvunum. Þessar tölur eru fyrir
ósamstilltar ær sæddar með nýju
sæði sem er um 90% allra sæðinga.
Myndin sýnir mjög stöðugan
árangur á stöðinni á Suðurlandi en
í Borgarnesi koma því miður ár með
of mikla sveiflu niður á við. Myndin
sýnir samt fyrst og fremst að ákaflega
lítið af mun í árangri verður rakið til
stöðvanna. Á það hefur margoft verið
bent enda þann mun fyrst og fremst
að finna heima á búunum.
Annað atriði til að benda á er
að ekki er að sjá aukningu til bætts
árangurs. Það er ekki viðunandi
vegna þess að víst er að það má
bæta verulega og verður að gerast
með átaki hjá þeim sem ekki hafa
þegar náð viðunandi árangri. Fyrir
þrem áratugum vorum við verulega
betri í þessum efnum í samanburði
við Norðmenn sem eru þeir einu sem
við getum borið okkur saman við.
Þeir hafa því miður fyrir nokkrum
árum siglt verulega fram úr okkur.
Fræðsluefni fyrst og fremst frá
Þorsteini Ólafssyni hafa allir í nýrri
eða eldri hrútaskrám.
Þriðja myndin (mynd 3)
sýnir árangur við mismunandi
sæðingaaðferðir. Þó að sæðingar á
ósamstilltum ám með fersku sæði
séu orðið ráðandi þá eru nokkur
hundruð jafnvel fá þúsund áa sæddar
á annan hátt. Því miður er árangur
annarra aðferða afleitur. Því miður
hafa engar skýringar fundist á um
20% lakara árangri samstilltra áa
og yfirleitt enn meiri mun í fjölda
fæddra lamba vegna þess að slökum
árangri fylgja yfirleitt færri fædd
lömb. Þegar notkun samstillinga
hófst fyrir rúmum fjórum áratugum
var slíkur munur ekki fyrir hendi.
Þeir sem nota samstillingar þurfa
því meira en gildar ástæður til að
réttlæta það. Nær allir hafa nú orðið
þann aðgang að sæðingum að það
sem samstillingarnar voru áður að
gefa er nú orðið hlutir sem engu
skipta. Hver og einn ætti því að reikna
mögulegan ávinning að teknu tilliti til
hraps í árangri áður en hann grípur til
slíkra úrræða.
Því miður hefur ekki tekist að
þróa viðunandi árangur með notkun
á djúpfrystu sæði hér á landi. Þetta
verða menn að horfast í augu við
og þannig losna við þann mikla
kostnað sem þeirri aðferð fylgir. Allir
fjárbændur hafa í dag það greiðan
aðgang að fersku sæði að það eitt og
sér réttlætir ekki að frysta sæðið með
þeim afleita árangri sem það skilar
yfirleitt flestum notendum.
Brugðið er upp mynd sem sýnir
sæðingaárgangur flokkað eftir aldri
ánna sem sæddar eru (mynd 4). Stuðst
er við upplýsingar síðustu þriggja ára.
Áhrifin eru skýr. Yngstu ærnar skila
bestum árangri og eftir 6 vetra aldur
lækkar árangur nokkuð. Augljóslega
eiga bændur því að velja yngstu
ærnar til sæðinga. Það er aðeins
takmarkaður hluti bænda sem lætur
sæða gemlingana en árangur er góður.
Það er í fullu samræmi við reynslu
Norðmanna. Annar þáttur sem skiptir
máli við að velja yngri ærnar er að
undan þeim á að vænta verulega
meira hlutfalls úrvalslamba en undan
eldri ánum þegar horft er til þeirra
gríðarlegu framfara sem eru víða í
fjárstofninum hjá bændum vegna
markviss ræktunarstarfs síðustu
áratuga.
Vonandi hvetur þessi pistill
einhverja til að gera átak í að
bæta bæði sæðingarárangurinn og
ræktunarárangur sæðinganna á eigin
búi. Hvoru tveggja er mögulegt
og bætir sjálfkrafa hagkvæmni
framleiðslunnar. /JVJ
56
58
60
62
64
66
68
70
Borgarnes Þorleifskot
Árnagur stöðvanna eftir árum
2017 2016 2015 2014 2013
50
55
60
65
70
75
1v. 2v. 3v. 4v. 5v. 6v. 7v. 8v. 9v 10v
Árangur eftir aldri ánna
2017 2016 2015
Mótorar og varahlutir á lager
Hröð og góð þjónusta
Dreifingaraðili BRIGGS & STRATTON
á ÍSLANDI
MHG VERSLUN EHF 544-4656 - MHG.IS