Bændablaðið - 16.11.2017, Blaðsíða 45

45Bændablaðið | Fimmtudagur 16. nóvember 2017
fengum fyrir ekkert í Egyptalandi,
gúrkunum, melónunum, blað-
laukunum, laukunum og hvít-
laukunum.“ Þetta bentir til að gúrkur
hafi verið ræktaðar í Egyptaland á
þeim tíma sem gyðingar flúðu landið
með Móses í broddi fylkingar.
Til eru heimildir um ræktun
agúrku í Frakklandi á níundu öld.
Sólkonungurinn, Loðvík XIV,
af Frakklandi hélt mikið upp á
agúrkur og voru þær ræktaðar fyrir
hann í sérstökum gróðurhúsum við
hallir hans. Á Englandi er getið
um gúrkur á fjórtándu öld en svo
virðist sem gúrkurækt hafi lagst
af þar í 250 ár því þeirra er ekki
getið aftur fyrr en liðið er fram
á átjándu öldina. Lengi vel voru
gúrkur álitnar skepnufóður og
bestar fyrir nautgripi í Englandi.
Kristófer Kólumbus flutti með
sér agúrkufræ yfir Atlantshafsála.
Indíánar Norður-Ameríku lærðu
fljótt að rækta agúrkur af evrópsku
nýbúunum og þær dreifðust hratt
út sem nytjaplanta. Spánverjar
fluttu með sér agúrkur til Haítí
1494.
Nafnaspeki
Grikkir kalla gúrkur síkyon en á
mörgum Evrópumálum er nafnið
dregið af angoúri sem mun þýða
óþroskaður á grísku. Á arabísku
kallast þær xiyar, hiyar, á tyrknesku
og xiyar á kúrdísku. Á pólsku er heitið
ogórek, uborka á ungversku og gurke á
dönsku og þýsku en kurkku á finnsku.
Á ensku er það cucumber, castravete
á rúmensku, cocomero á ítölsku og
cohombro á spænsku. Mér er sagt
að ég hafi sem barn kallað agúrkur
ulullur.
Súrar og niðurskornar gúrkur eru
stundum kallaðar asíur en nafnið er
hingað komið úr dönsku en þar er
asie notað um niðurskorna og súrsaða
gúrku í edikslegi. Danska orðið er
hugsanlega afbökun orðsins achar
sem er haft um hvers kyns súrsað og
kryddað grænmeti og ávexti.
„Cool as a cucumber“
Á ensku er til orðatiltækið „cool
as a cuccumber“, eða svalur eins
og gúrka. Áhugavert vegna þess að
hitastigið inni í gúrkum getur verið
lægra en umhverfishitinn.
E. coli í gúrkum
Í maí 2011 kom upp alvarleg E.coli
sýking í Evrópu sem rakin var til
agúrka frá Spáni án þess að slíkt
þætti fullsannað. Sýkingin var svo
slæm að hún olli dauða að minnsta
kosti tíu manns og varð til þess að
agúrkur frá Spáni voru innkallaðar
víða úr verslunum í Evrópu.
Í framhaldi af sýkingunni lýsti
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin því
yfir að hún stafaði af nýjum og áður
óþekktum stofni E. coli baktería.
Agúrkur í trúarbrögðum og
bókmenntum
Í júlí á hverju ári fer fram í Búddahofi
í Kyoto í Japan athöfn sem felst í því
að blessa agúrkuuppskeru ársins og hjá
kristnum söfnuði einum á Simbabve
eru agúrkur hluti af helgihaldinu.
Bannað er að rækta agúrkur í héraði
í Japan sem kallast Fukui. Ástæða
bannsins er þjóðtrú sem segir að
sintóguðir sem kallast Susanoo hafi
ekki þolað agúrkur og hótað íbúum
héraðsins öllu illu ef þeir hættu ekki
að rækta þær.
Á ferðalagi Gúllívers um
ævintýraheima heimsækir hann auk
Puttalands eyjuna Balnibarbi þar sem
íbúarnir gera allt eins óhagkvæmilega
og hugsast getur. Íbúar sem sýna
vott af praktískri hugsun eru með
félagslegum þrýstingi neyddir til að
sýna ópraktíska hegðun. Fyrirmynd
hugsanagangs íbúanna er að finna í
akademíunni í höfuðborginni Lagadó
sem stöðugt þarf á hærri fjárveitingum
að halda. Rannsóknarverkefni eins
fræðimanns akademíunnar fólst í því
að finna leið til að vinna sólarljós úr
agúrkum. Sólarljós sem setja átti í
innsigluð glös og nota síðan hitann
af því til að auka lofthita á sumrin.
Helsta vandamálið við rannsóknina
var skortur á agúrkum, að sögn
fræðimannsins.
Í fjölmiðlum er stundum talað um
gúrkutíð og átt við að lítið sé í fréttum
og því fjallað um gúrkuuppskeruna
eða annað sem ekki þykir fréttnæmt
öðrum stundum.
Gúrkur til neyslu
Gúrkum er stundum skipt í þrennt
eftir neyslu og þá átt við gúrkur eins
og algengastar eru hér og borðaðar
hráar, yfirleitt ofan á brauð eða í
salati. Agúrka er neytt á meðan þær
eru grænar og óþroskaðar en full-
þroskaðar verða þær gular og súrar.
Súrsaðar gúrkur í ediki eru mjög
vinsælar í Þýskalandi, Austur-Evrópu
og Rússlandi enda bragðgóðar og
auk þess eykur pæklunin geymsluþol
þeirra. Í Rússlandi þykir pækilvökvinn
einstaklega góður til að slá á
timburmenn.
Einnig er talað sérstaklega um
smáar gúrkur sem annaðhvort eru
súrsaðar eða borðaðar hráar sem
snakk. Þær hafa þynnri húð en
venjulegar matargúrkur og eru sætari
á bragðið.
Auk ofangreindra gúrka eru til
það sem kallast líbanskar gúrkur
sem eru litlar og mildar þrátt fyrir
að hafa einstakt bragð. Gúrkur sem
vaxa í Asíu austanverðri eru minni
en þær sem við þekkjum, með
þynnri og hornótta húð og mildar á
bragðið. Í Mið-Austurlöndum er að
finna ræktunarafbrigði sem kallast
Beit Alpha sem eru sætar og vel
aðlagaðar þurru loftslagi og á Nýja-
Sjálandi vaxa kringlóttar og gulgrænar
gúrkur sem líkjast eplum að stærð.
Dosakei er gulgræn kúlulaga gúrka
frá Indlandi sem líkist lítilli melónu
og oft er matreidd með karrí og á
Sri Lanka finnst afbrigði sem kallast
Kekiri og er ílangt og appelsínugult
á litinn. Svo er einnig vert að minnast
á svokallaðar sítrónugúrkur sem er
gamalt ræktunarafbrigði sem er
gulskræpótt og hnattlaga.
Agúrkuát veldur sumu fólki þembu
og vandræðalegum vindgangi.
Ræktun á agúrkum
Fræ af gúrkum eru yfirleitt fljót að
spíra og eftir um það bil fjórar vikur
eru plönturnar orðnar þokkalega
stórar. Æskilegt hitastig við spírun
er 22 til 25° á Celsíus, sé sáð snemma
að vori, þegar enn er stuttur dagur
er nauðsynlegt að rækta plönturnar
undir lýsingu. Eftir að plönturnar
ná um 30 sentímetra hæð þurfa þær
stóran pott með góðri ræktunarmold
og tímabært að veita þeim stuðning
út ræktunartímabilið.
Gúrkur eru hraðvaxta og þurfa
því mikið vatn og áburð, sérstaklega
meðan á aldinmyndun stendur.
Agúrkur á Íslandi
Í skýrslu Schierbeck, landlæknis
og formanns hins Íslenska
garðyrkjufélags, um nokkrar tilraunir
til jurtaræktunar á Íslandi í Tímariti
Hins íslenska bókmenntafélags
1890, segir um fyrstu tilraunir til
gúrkuræktunar á Íslandi: „1887 og
1888 tókst mjer dálitlu betur en áður
að rækta agúrkur. Jeg fjekk 5 smáar
salatagúrkur í glugga einum. Ef jeg
hefði haft ráð og rúm til að rækta
þær í 5 eða 6 heitum samanhangandi
gluggum, hefði jeg vafalaust komizt
lengra áleiðis með ræktun þeirra. 1889
og 1890 lagði jeg enga stund á rækt
þeirra.“
Ræktun gúrka hófst fyrir alvöru
hér á landi snemma á síðustu öld,
eða upp úr 1925, og eru nú ræktaðar
í gróðurhúsum árið um kring. Í bókinni
Hvannir sem kom út 1926 talar Einar
Helgason um ræktun á tómötum og
gúrkum í djúpum vermireitum.
Gúrkuframleiðsla á landinu hefur
aukist jafnt og þétt í gegnum árin.
Árið 1945 var hún 15 tonn en fimm
árum seinna, 1950 var hún komin í
210 tonn og 1980 er hún 400 tonn.
Árið 2016 var innanlandsframleiðslan
1.868 tonn.
Agúrku- og ginkokteill
• Þrjár til fjórar sneiðar af
gúrkum
• Sletta af sítrónusafa
• 45 millilítrar af gini
• 100 millilítrar ávaxtasafa eða
Sprite eftir smekk
• Ein gúrkusneið til að skreyta
brún glassins
• Hristið vökvann saman í
kokteilhristara
• Kreistið sítrónuna yfir
agúrkusneiðarnar
• Hellið vökvanum úr
hristaranum í glas með ís og
hrærið í til að kæla vökvann.
• Berið fram.
Ólík afbrigði af agúrkum og melónum.
Kekiri-gúrka frá Sri Lanka.
Sítrónugúrkur eru gamalt ræktunar-
afbrigði sem er gulskræpótt á litinn
og hnattlaga.
Horngúrka með blómi.
í heimunum og framleiddu um 54,5 milljón tonn árið 2015 sem er nálægt
76% heimsframleiðslunnar.