Bændablaðið - 01.11.2018, Blaðsíða 6

Bændablaðið | Fimmtudagur 1. nóvember 20186
Þeir sem fylgst hafa með umræðum um
landbúnaðarstefnuna á síðustu árum og
áratugum hafa óneitanlega orðið varir við
að um hana hefur verið deilt. Almennur
velvilji er til bænda meðal almennings í
landinu en gagnrýnin beinist oft og einatt að
afurðastöðvunum og landbúnaðarstefnunni
sem margir kalla „landbúnaðarkerfið“.
Stuðningur við landbúnað nemur
um 2% af ríkisútgjöldum
Um það er ekki deilt að samfélag okkar
styður við landbúnað með ýmsum hætti.
Uppistaða þess stuðnings eru greiðslur sem
renna til bænda uppfylli þeir ákveðin skilyrði
sem geta verið margþætt. Þau geta snúist um
framleiðsluhætti, framleiðslumagn eða að
bændurnir hafi aflað sér ákveðinna réttinda.
Verkefnin eru fjölþætt enda er landbúnaður
ákaflega fjölbreytt starfsemi. Það er í boði
stuðningur fyrir þá sem eru að hefja búskap,
eru að fjárfesta eða endurnýja, fara út í lífræna
ræktun og ýmislegt fleira. Allt er þetta gert á
einhverjum forsendum sem uppfylla verður
og virðast oft flóknar utan frá séð.
Margvíslegar reglur gilda um landbúnað
eins og aðra matvælaframleiðslu enda viljum
við öll að matvælin okkar séu örugg og þau
séu framleidd við bestu mögulegu aðstæður.
Gert er ráð fyrir að þessi beini stuðningur
við landbúnað verði um það bil 16 milljarðar
króna á næsta ári, sem er um það bil 2% af
ríkisútgjöldum ársins.
Tollvernd er ætlað að jafna
samkeppnisstöðu
Hin stoðin í stuðningnum er tollvernd sem
er þá ætluð til að jafna samkeppnisstöðu
innflutnings gagnvart innlendri framleiðslu.
Hún hefur rýrnað talsvert undanfarin ár. Bæði
hefur verið dregið úr henni almennt, samningar
hafa verið gerðir sem hafa minnkað verndina
á landbúnaðarvörum og sterk króna hefur svo
rýrt verðgildi hennar enn frekar. Aðeins eru nú
lagðir tollar á ákveðnar landbúnaðarvörur og
áætlað er að tekjur af þeim verði 2,9 milljarðar
króna á næsta ári, sem eru 0,3% af áætluðum
tekjum ríkisins. Tollverndin er því ekki orðin
umfangsmikil.
Hver er tilgangur þess að styðja við
landbúnað?
Það er eðlileg spurning að velt sé fyrir sér
tilgangnum að baki. Meginspurningarnar eru
tvær: Annars vegar er spurningin hvort að
stuðningurinn sé aðallega til að greiða niður
verð til neytenda og hins vegar hvort að hann
sé til að styðja við byggð í landinu. Síðan
má spyrja í þriðja lagi hvort að stuðningurinn
eigi að nýtast til að stuðla að ákveðnum
framleiðsluháttum í landinu.
Rökin að baki stuðningnum upphaflega
voru þau að hann ætti að lækka verð til
neytenda, enda hétu þetta lengi niðurgreiðslur
og voru greiddar til afurðastöðva. Á vissan hátt
virkar stuðningurinn enn þannig þegar hann
er bundinn við ákveðna framleiðslu. Hann
gerir þá bóndanum kleift að selja vöru sína á
lægra verði en annars væri hægt og sú lækkun
gengur áfram til neytandans. Þegar þetta var
gert á sínum tíma fór mun hærra hlutfall
útgjalda heimilanna til kaupa á matvælum en
nú er. Núna er það hlutfall um 13% sem varið
er til kaupa á mat og drykkjarvörum, bæði
innlendum og erlendum.
Sé eina markmiðið að verðið sé sem lægst þá
hefur það víðtæk áhrif. Við höfum lagt metnað
okkar í að standa vörð um okkar upprunalegu
búfjárstofna og þá framleiðsluhætti sem hér
hafa tíðkast um leið og leitað hefur verið allra
leiða til hagræðingar og aukinnar framleiðni.
Það hefur náðst mikill árangur á því sviði, en
vissulega erum við ekki með hagkvæmustu
framleiðslutækin ef við ætlum bara að
hugsa um að verðið sé sem lægst. Það eru
til búfjárstofnar sem eru afurðahærri og víða
eru búin orðin margfalt stærri en þau stærstu
hérlendis. Þá eru líka víða notuð ýmiss konar
lyf og hjálparefni til að fá dýrin til að vaxa
hraðar og ná út úr þeim meiri afurðum. Við
höfum ekki farið þær leiðir og engar áætlanir
eru um það, en eigi verðið að ráða öllum
ákvörðunum þá hefur það ýmislegt fleira í
för með sér. Eigi samkeppnin við innflutning
áfram að fara sífellt harðnandi án þess að neitt
komi á móti og innflutningur búi við önnur
skilyrði en innlend framleiðsla þá munu þessar
spurningar koma upp. Það er óhjákvæmilegt.
Er landbúnaðarstefna það sama og
byggðastefna?
Í öðru lagi þá er stundum spurt hvort að
landbúnaðarstefnan eigi að styðja við byggð.
Hún gerir það auðvitað alltaf á einhvern hátt
í ljósi þess að landbúnaðurinn er staðsettur í
dreifbýlinu en spurningin snýr þá frekar að
því hvort að það eigi að styðja við landbúnað
án þess að tengja það ákveðnum greinum
eða ákveðinni framleiðslu. Með því er þá
verið að horfa minna á verð ákveðinna vara
til neytenda, en stuðningurinn mun eftir sem
áður koma fram óbeint í þeirri framleiðslu
sem mun eiga sér stað á hverjum tíma.
Gagnsæið verður ekki eins mikið gagnvart
skattgreiðendum og það er þá ekki verið að
greiða fyrir ákveðna framleiðslu með sama
hætti og gert er í dag. Samt sem áður er víða
verið að þróa landbúnaðarstefnuna í þessa
átt, til dæmis innan ESB og hugmyndir um
landbúnaðarstefnu Bretlands eftir Brexit eru
enn opnari en hjá sambandinu sjálfu. Mjög
mismunandi skoðanir eru uppi um skilvirkni
stefnu sem þessarar en vissulega veitir hún
ákveðið svigrúm, en það er heldur ekki eins
afmarkað hverju bændur eiga að skila á móti.
Í þriðja lagi má svo spyrja hvort að
landbúnaðarstefnan eigi að verða til þess að
stuðla að ákveðnum framleiðsluháttum. Hún
gerir það líka á vissan hátt eins og málum
er háttað í dag en ætti hún að ýta enn frekar
undir það, s.s. varðandi þá þætti sem við
teljum okkar sérstöðu og taka þá tillit til þess
hvaða áhrif það hefur á kostnaðinn? Það er
atriði sem ýmsir hafa rætt og kunna að fá
meira vægi, s.s. umhverfis- og loftslagsmál,
landnýting og fleira en enn er margt óljóst í
þeim hugmyndum.
Skoðanir á þessu öllu eru auðvitað skiptar
og umræðan mun halda áfram, en það er
þýðingarmikið að þeir sem vilja fjalla um
landbúnaðarstefnuna byrji á því að draga fram
hvaða markmið þeir hafa og tali þá um þau
með skýrum hætti. Það er alltaf fyrsta skrefið
að hafa markmiðin á hreinu.
Lesendur geta einnig gerst áskrifendur að blaðinu og fengið það sent heim í pósti
gegn greiðslu. Árgangurinn kostar þá kr. 10.500 með vsk. (innheimt í tvennu lagi).
Ársáskrift fyrir eldri borgara kostar 5.250 með vsk.
Heimilisfang: Bændablaðið, Bændahöll við Hagatorg, 107 Reykjavík.
Sími: 563 0300 – Fax: 562 3058 – Kt: 631294–2279
Bændablaðið er í eigu Bændasamtaka Íslands. − Málgagn bænda og landsbyggðar −
SKOÐUN
Það er göfugt að vilja þjóð sinni vel og ekki
síst ef það felur í sér að efla fjárhagslegan
styrkleika íslenska orkuiðnaðarins, en er
þá sama hvað það kostar?
Um áraraðir hafa áhrifamenn í íslenska
orkugeiranum gælt við þann draum að
Ísland verði eins konar Sádi-Arabía
norðursins í orkumálum með sölu á raforku
um sæstreng til útlanda. Ef um einfalda
tvíhliða viðskiptasamninga væri að ræða
milli Íslands og Bretlands væri málið
kannski ekki svo ýkja flókið, en svo gott
er það ekki. Ísland er aðili að Evrópska
efnahagssvæðinu (EES) í gegnum samninga
EFTA-ríkjanna við Evrópusambandið.
Þeir samningar hafa læst Ísland inni í
sérkennilegri atburðarás þar sem margir
telja að okkur sé skylt að taka upp allar
reglugerðir og tilskipanir sem skriffinnar í
Brussel kunna að kokka upp með síauknum
kvöðum á aðildarríki EES-samningsins.
Þess vegna hefur Alþingi Íslendinga
samþykkt fyrir hönd Íslendinga ýmsar
reglur sem orka oft og tíðum tvímælis.
Þannig var að sumra mati í pottinn
búið þegar innleiddar voru hér að kröfu
Evrópusambandsins reglur um aðskilnað
framleiðslu og flutnings á raforku. Stofnað
var sérstakt flutningsfyrirtæki sem leiddi til
þess að orkukostnaður almennings hækkaði
umtalsvert. Með þessari innleiðingu í
gegnum EES-samninginn var ESB að
undirbúa jarðveginn fyrir mögulega
nýtingu Evrópu á orku frá Íslandi. Það var
einfaldlega verið að hrinda af stað þróun á
íslenska orkumarkaðskerfinu til samræmis
við það evrópska. Í því sambandi skipti
hagur íslenskra fjölskyldna spekúlantana í
Brussel akkúrat engu máli. Nú á að klára
þessa samhæfingu með innleiðingu á því
sem nefnt er þriðji orkupakki ESB. Þar eru
það hagsmunir ESB-landa númer eitt, tvö
og þrjú sem ráða ferðinni, en ekki Íslands.
Norski lagaprófessorinn Peter T. Örebech
hefur sýnt fram á að með innleiðingu
á Orkupakka 3 verða Íslendingar að
undirgangast allt regluverkið sem þar
liggur að baki og afsala sér yfirstjórn á eigin
orkumálum í hendur ACER, yfirþjóðlegrar
orkustofnunar Evrópu. Íslendingar munu
engu fá ráðið um framvindu eigin orkumála
eftir samþykkt þessa orkupakka. Við
yrðum algjörlega háð markaðsaðstæðum
á evrópskum orkumarkaði. Það þýðir í
raun að óhjákvæmilegt er að raforka til
almennings og fyrirtækja á Íslandi kemur
til með að hækka verulega. Það mun
líka ýta undir lagningu sæstrengs, sem
er aðalmarkmið þessa gjörnings og mun
enn frekar njörva Ísland inn í evrópskt
raforkuviðskiptaumhverfi. Afleiðingin
getur orðið verulega skert samkeppnisstaða
okkar ylræktar og annars landbúnaðar,
fiskiðnaðar, nýsköpunarfyrirtækja í
málmiðnaði, ferðaþjónustu og fleiri greina.
Það er afar undarlegt að hugsa til þess
að fólk sem hreykir sér af umhverfisvernd
og landsbyggðarsjónarmiðum skuli nú
standa frammi fyrir því í ríkisstjórn
Íslands að samþykkja yfir sig
valdaafsal til ACER sem leiða mun til
stórkostlegra virkjunarframkvæmda
á Íslandi. Landsvirkjun hefur þegar
viðurkennt að rekstur sæstrengs þýði
að hér þurfi að virkja sem nemur að
minnsta kosti einni Kárahnjúkavirkjun
eða tveim Blönduvirkjunum. Allt tal
um að þetta snúist eingöngu um að
koma ónýttu launafli orkukerfisins í
verð, er því fjarstæða. Svona rétt eins
og þegar gulrót er veifað framan í asna.
– Kannski erum við ekkert annað en
ASNAR sem kikna í hnjáliðunum þegar
kemur að samskiptunum við mjúkmála
embættismenn frá Brussel. Afgreiðsla
þingmanna á Alþingi mun væntanlega
leiða í ljós hvort það er raunin. /HKr.
Ritstjóri: Hörður Kristjánsson (ábm.) hk@bondi.is – Sími: Rekstur og markaðsmál: Tjörvi Bjarnason tjorvi@bondi.is – Blaðamenn: Margrét Þ. Þórsdóttir mth@bondi.is – Sigurður Már Harðarson
smh@bondi.is – Vilmundur Hansen vilmundur@bondi.is – Guðrún Hulda Pálsdóttir ghp@bondi.is – Sími: 563 0303 – augl@bondi.is Vefur blaðsins:
www.bbl.is bbl@bondi.is
ÍSLAND ER LAND ÞITT
lands sem utan. Mynd / Hörður Kristjánsson
Erum við ASNAR?
Sigurður Eyþórsson
framkvæmdastjóri Bændasamtaka
Íslands – sigey@bondi.is
Stærri myndin