Bændablaðið - 01.11.2018, Blaðsíða 16

Bændablaðið | Fimmtudagur 1. nóvember 201816
Íslenski fiskiskipaflotinn hefur
tekið byltingarkenndum breyting-
um síðustu áratugina. Skipin eru
margfalt afkastameiri, öflugri og
tæknivæddari en fyrr. Nú þarf
miklu færri skip og færri sjómenn
til að sækja sama afla og áður.
Hér er eitt lítið dæmi úr fortíðinni
sem segir sína sögu. Þeir sem
muna tímana tvenna þekkja til
Eggerts Gíslasonar, eins frægasta
aflaskipstjóra Íslandssögunnar.
Hann var eins konar þjóðhetja upp úr
miðri síðustu öld. Fréttir um aflasæld
hans voru vinsælt umfjöllunarefni
í blöðum og fólk sat límt við
útvarpstækin meðan lesnar voru upp
tölur um afla síldarbátanna.
Aflahæstur ár eftir ár
Eggert var skipstjóri á Víði II GK
frá Garði sem varð aflahæstur
síldveiðibáta ár eftir ár, þrátt fyrir
að vera einn minnsti báturinn,
aðeins 56 tonn að stærð. Á
síldarvertíðinni árið 1959 veiddu
Eggert og áhöfn hans rétt um 20
þúsund mál og tunnur af síld,
sem var mælieining þess tíma.
Umreiknað eru þetta 2.400-2.600
tonn sem þótt gríðarlegur afli
eins skips. Til samanburðar má
nefna að í dag getur eitt af stærri
uppsjávarskipunum í íslenska
flotanum tekið metvertíðarafla
Víðis II GK í einni veiðiferð og gott
betur því burðargeta þeirra nýjustu
er um og yfir 3.000 tonn.
Þetta er ekki sagt til að gera lítið
úr afrekum fyrri tíma á fiskveiðum
heldur til að bregða ljósi á það
hversu breyttur þessi heimur er.
Tífalt meiri burðargeta
Breytingin er einna augljósust í
uppsjávarflotanum, þ.e. hjá þeim
skipum sem veiða loðnu og síld
og nú á síðari tímum makríl og
kolmunna að auki. Bjarni Bjarnason
skipstjóri á Súlunni EA frá Akureyri
lýsti þróuninni vel í erindi fyrir
nokkrum árum. Súlan var smíðuð
árið 1967 og var á þeim tíma með
stærri nótaskipum íslenska flotans
en þegar hlutverki hennar lauk og
hún seld úr landið árið 2010 var hún
orðin eitt minnsta skipið.
Þegar Súlan kom ný til landsins
var meðalburðargeta íslenskra
uppsjávarskipa 300 tonn en nú
geta nýjustu skipin borið tífalt
það magn, eins og fram kom hér
áðan. Á fyrstu árum Súlunnar var
vélarafl flotans að meðaltali 500
hestöfl en var komið í 5.500 hestöfl
árið 2014. Þróunin á þessu tímabili
var framan af sú að mörg skipanna
voru endurbyggð, þau lengd og
yfirbyggð, og nokkur ný sérbyggð
uppsjávarskip komu inn í flotann.
Auk þess var vélaraflið aukið, ekki
síst eftir að kolmunnaveiðar komu
til sögunnar. Síðustu tvo áratugina
hefur uppsjávarflotinn þróast í enn
stærri skip með sjókælingu á afla og
útbúnaði til flotvörpuveiða.
Á stærð við 20 fótboltavelli
En það hafa ekki bara orðið
breytingar á skipunum. Veiðarfærin
eru nú orðin miklu afkastameiri
en áður. Bjarni benti á að stærð
loðnunótanna þá og nú væri ekki
sambærileg. Áður var stærðin á við
fjóra fótboltavelli en nú á við 20
fótboltavelli. Dýpi fyrstu nótanna
var á við eina Hallgrímskirkju (75
metrar) en núna er dýpið meira en
þrjár kirkjur. Loðnunót árið 1970 var
0,9 milljónir rúmmetra að stærð en
núna 8,1 milljón rúmmetra. Nótin
myndi rúma ríflega 190 byggingar
eins og Menningarhúsið Hof á
Akureyri, að sögn Bjarna.
Tæknibylting
Þá hefur tækninni við veiðarnar
ekki síður fleygt fram. Áður var
notast við handstýrða hljóðsjá
með pappír við fiskileit, sem
sýndi afmarkað svæði í kringum
skipið og skipstjórinn hlustaði eftir
endurvarpi. Nú er notast við 360°
litasónar sem sýnir á skjá fiskitorfur
allt í kringum skipið og skipstjórinn
metur umfang þeirra myndrænt.
Nákvæm staðsetningarkerfi (Loran/
GPS), siglingatölvur með sjókortum,
farsími í stað talstöðvar, internet,
allur þessi búnaður auðveldar
skipstjórnarmanninum störfin í
seinni tíð.
Fiskidælan breytti öllu
Bjarni benti enn fremur á að
vinnufyrirkomulag og afköst um
borð í skipunum væru ekkert í
líkingu við það sem áður var. Þar ber
fyrst að nefna að fiskidælan leysti
háfinn af hólmi við að flytja aflann úr
veiðarfærinu yfir í skipið. Háfurinn
tók 1,5-2,0 tonn í senn og afkastaði
70-80 tonnum á klukkustund en
fyrstu fiskidælurnar dældu 200-300
tonnum á klukkustund. Með stærri
nótum komu öflugri kraftblakkir og
nótaleggjarar og veiðiafköst jukust
til muna. Sjóskiljur urðu stærri og
lensibúnaður öflugri. Skipin komu
þar af leiðandi með meira af fiski
og minna af sjó í land.
Áður fyrr var aflinn krabbaður
úr skipinu í land, u.þ.b. hálft tonn í
einu, síðan var farið að dæla honum
í land og þá í hundruðum tonna á
klukkustund. Þetta flýtti fyrir losun
og skipin komust fyrr til veiða á ný.
Nú er aflinn kældur um borð og
manneldisvinnsla hefur aukist.
Skipum fækkar um helming
Þegar nær dró aldamótunum
varð mikil samþjöppun í
eignarhaldi uppsjávarflotans.
Einstaklingsútgerðir runnu inn í
stærri einingar, skipunum fækkaði
og stærri skip voru keypt.
Á árinu 2001 voru 43
uppsjávarskip í rekstri að hluta eða
öllu leyti en síðan þá hefur þeim
fækkað um meira en helming og
voru 19 talsins á síðasta ári í eigu
tíu útgerða. Sex þessara skipa eru
af nýjustu og fullkomnustu gerð:
Venus NS (smíðaár 2015), Víkingur
AK (2015), Sigurður VE (2014),
Beitir NK (2014), Börkur NK
(2012) og Heimaey VE (2012).
Þá hefur nýlega verið samið um
smíði tveggja nýrra uppsjávarskipa,
annars vegar fyrir Síldarvinnsluna
og hins vegar fyrir Samherja.
Veiða 60% heildaraflans
Íslenski uppsjávaraflinn nam alls
715 þúsund tonnum á árinu 2017 eða
rúmlega 60% af heildarafla íslenska
fiskiskipaflotans. Aflaverðmætið
nam 24 milljörðum króna sem
var 22% af heildarverðmæti alls
afla sem á land barst. Nær allur
uppsjávaraflinn er veiddur af
áðurnefndum 19 skipum. Aðeins
í makrílveiðum og síld eru fleiri
tegundir skipa notaðar en afli
þeirra er hverfandi lítill í þessum
samanburði.
Öflugustu skipin hafa verkefni
stærstan hluta ársins, fyrst með
loðnuveiðum eftir áramót og
fram í mars/apríl, síðan taka
kolmunnaveiðar við fram á sumar,
makríllinn kemur síðan næstur
um mitt sumar og fram á haust og
einnig norsk-íslenska síldin, og
loks veiðar á íslenskri síld síðustu
mánuði ársins.
Þúsundir tonna á hvern sjómann
Eins og gefur að skilja hefur störfum
sjómanna á uppsjávarflotanum
fækkað gríðarlega með fækkun
og stækkun skipanna og þeirri
tækniþróun sem átt hefur sér stað
á síðustu áratugum. Á gullöld
síldveiðanna á sjötta og sjöunda
áratug síðustu aldar, þegar Eggert
Gíslason var þjóðhetja, skiptu
síldarbátarnir hundruðum. Nú
þegar 19 skip sinna veiðum á
öllum uppsjávarfiski og sum þeirra
aðeins hluta úr ári, má geta sér
þess til að heilsársstörf sjómanna
á flotanum séu um 200 miðað við
að í áhöfn hvers skips séu 8–10
menn að jafnaði og eitthvað fleiri á
vinnsluskipunum. Samkvæmt þeim
forsendum veiddi hver sjómaður
um 3.500 tonn af fiski á síðasta ári
miðað við 700.000 tonna afla.
Sé leikið sér áfram með tölur má
finna út að aflaverðmæti á hvern
sjómann hafi verið 120 milljónir
króna á árinu 2017 miðað við 24
milljarða króna heildaraflaverðmæti.
Það eru ekki svo slæm afköst.
Guðjón Einarsson
gudjone3@gmail.com
Eins og þúsundir Íslendinga
þá hefur undirritaður orðið
þess heiðurs aðnjótandi að
fá að sjá og heyra sýningu
í Borgarleikhúsinu á Ellý
sem fjallar um feril hinnar
stórkostlegu dægur laga söng-
konu Ellý Vilhjálms.
Strax eftir að sýn ing in hófst
fékk maður hrein lega gæsa húð
yfir frammi stöðu Katrínar Hall-
dóru Sigurðar dóttur í hlutverki
Ellýar. Eftir að hafa notið þess
að sjá og hlusta á Ellý sjálfa á
sviði, á árum áður, þá var eins
og manni væri kippt aftur í þann
tíma í sýningu Borgarleikhússins.
Það var hreint með ólíkindum að
verða vitni að þessu og eiginlega
ekki hægt að lýsa því svo vel sé
með orðum. Sviðsframkoman
og hljómur raddarinnar var svo
ótrúlega líkur því sem maður
hafði kynnst fyrir áratugum
síðan. Maður hélt að svona
nokkuð væri ekki hægt.
Meðleikendur Katrínar voru
einnig ótrúlegir. Björgvin Franz
Gíslason lék besta vin Ellýar
í gegnum tíðina og einhvern
besta vin íslensku þjóðarinnar,
sjálfan Ragnar Bjarnason,
sannkallaðan meistarasöngvara
dægurlagatónlistarinnar. Þetta er
í mínum huga án nokkurs vafa
langbesta frammistaða Björgvins
Franz í nokkru hlutverki sem ég
hef séð hann í á leiksviði. Auk
þess að leika Ragga Bjarna var
Björgvin í hlutverkum Kristjáns
Kristjánssonar (KK), amerísks
flugmanns, Steins Steinars,
spænsks sölumanns, bankastjóra
og Vilhjálms Vilhjálmssonar,
söngvara og bróður Ellýar.
Öll þessi hlutverk leysti hann
frábærlega.
Hjörtur Jóhann Jónsson lék
tvo af eiginmönnum Ellýar, þá
Eyþór Þorláksson og Svavar
Gests og leysti það sérlega vel.
Katla Margrét Þorgeirsdóttir
kom líka fram í mörgum
hlutverkum með glæsibrag. Þar
lék hún frú Sigríði Jacobsen,
mömmu Ellýar, Maríu vinkonu
Ellýar, Sigrúnu Jónsdóttur
söngkonu auk þess að vera
bakraddasöngkona. Getur maður
beðið um mikið meira?
Björn Stefánsson lék Jón Pál
Bjarnason, annan eiginmann
Ellýar, og gerði það afbragðsvel.
Þá lék hann líka með sóma Ævar
R. Kvaran og blaðamann DV.
Ekki má gleyma hljómsveit-
inni. Þar spilaði Sigurður
Guðmundsson á píanó og orgel,
Aron Steinn Ásbjarnarson
á blásturshljóðfæri, Björn
Stefánsson á trommur og
slagverk, Guðmundur Óskar
Guðmundsson á bassa og Örn
Eldjárn á gítar og slagverk. Þessir
snillingar voru á sviðnu nær allan
tímann og brugðu sér í hlutverk
meðlima hinna ýmsu hljómsveita
sem Ellý söng með á sínum ferli.
Þessir kappar eiga líka stóran þátt
í hversu vel þetta undraverk Gísla
Arnar Garðarssonar og Ólafs
Egils Egilssonar hefur heppnast
í samstarfi við Vesturport.
Meira að segja uppklappið í
lokin var ótrúleg upplifun. Þá
birtist sjálfur „orginalinn“ Raggi
Bjarna og hreif áhorfendur upp úr
skónum með framkomu sinni og
söng. – Þið eruð öll snillingar,
takk innilega fyrir mig,
Hörður Kristjánsson
STEKKUR
NYTJAR HAFSINS
Byltingarkennd þróun
Algjör gæsahúð