Bændablaðið - 01.11.2018, Blaðsíða 29

Bændablaðið | Fimmtudagur 1. nóvember 2018 29
Landbúnaður með svipað vægi í landsframleiðslu og stóriðjan, segir hagfræðingurinn Ásgeir Jónsson:
Landbúnaður er órjúfanlegur hluti byggðastefnu
– Góð byggðastefna á ekki snúast um að binda fólk niður heldur að skapa góðar tekjur
Ásgeir Jónsson, dósent í hagfræði við
Háskóla Íslands, byrjaði á stuttum
fyrirlestri um stöðu landbúnaðar
í þjóðhagslegu samhengi og þá
ekki síst sauðfjárræktarinnar,
þar sem hann á reyndar uppruna
sinn sem barn. Benti hann á að
landbúnaður skilaði um 2–3%
af útflutningi landsmanna og sú
staða hafi verið nokkuð stöðug
um langan tíma. Landbúnaður
hafi þó á öldum áður verið ein
aðal útflutningsgreinin. Hlutur
landbúnaðar í landsframleiðslu
er um 1% og hefur verið svo um
árabil, en það er svipað vægi og
stóriðjan hefur.
„Landbúnaðurinn skiptir því enn
miklu máli í landsframleiðslunni,
sérstaklega á dreifbýlli svæðum.“
Benti Ásgeir á að um 4.000
manns væru skráðir beint starfandi í
landbúnaði í dag og það væri svipað
og í fiskvinnslu þar sem störfum fer
fækkandi. Til samanburðar væru um
2.000 manns starfandi í stóriðju.
Breytingar á neyslumynstri
Ásgeir vísaði einnig til breytinga
sem hafa verið og eru að eiga
sér stað í neyslumynstri á
landbúnaðarafurðum. Þar hafi
neysla á kindakjöti dregist saman
á meðan neysla á svínakjöti og
alifuglakjöti hafi aukist hröðum
skrefum. Þetta er gjörbreyting á
fáum áratugum og nefndi Ásgeir
sem dæmi að í sínu ungdæmi í
sveitinni þá hafi hænsnakjöt ekki
verið talinn almennilegur matur.
Taldi hann ástæðuna fyrir þessum
breytingum einkum þær að mun
auðveldara væri að framleiða „hvíta
kjötið“ svokallaða í miklu magni og
á skemmri tíma, en t.d. kinda- og
nautakjöt.
Umframframleiðsla og nauðsyn á
fækkun sauðfjárstofnsins
Þá kom Ásgeir inn á það umfram-
framboð sem væri á kindakjöti
sem hefði m.a. áhrif á afkomu
sauðfjárbænda með tekjulækkun.
Þar er hlutfallið umtalsvert.
„Umframframleiðslan í
sauðfjár rækt er sá bráðavandi sem
við er að glíma í sauðfjárræktinni
í dag. Ég er þó ekki að segja að
ég hafi endilega einhverjar lausnir
á því máli, en með einhverjum
hætti þarf að gera þar breytingar
og væntanlega þurfa stjórnvöld að
koma að því máli.“
Ásgeir sagðist ekki geta tjáð sig
um með hvaða hætti yrði farið í
nauðsynlegar breytingar, hvort það
yrði með fækkun þeirra sem stunduðu
sauðfjárbúskap eða á annan hátt.
Benti hann á að eftir verulega fækkun
sauðfjárstofnsins undir lok síðustu
aldar hafi stofninn farið nær því sem
hann var á nítjándu öld. Spurning
hvort það þyrfti að fækka honum
enn frekar og þá í þá stöðu sem var
á átjándu öld.
Sagði Ásgeir að á liðnum áratugum
hafi orðið gríðarleg framþróun í allri
tækni í sauðfjárrækt, m.a. við heyskap.
Það hafi leitt til þess að greinin væri
ekki nærri eins mannaflsfrek og áður.
Í því gætu falist tækifæri.
Ásgeir sagði að undanfarin ár
hafi fjöldi starfa í landbúnaði haldist
stöðugur í kringum 4.000 störf. Það
sé þrátt fyrir að kúabúum hafi fækkað
verulega og verulegur samdráttur hafi
orðið í sauðfjárbúskap. Nú væri ný
kynslóð vel menntaðra kraftmikilla
bænda að taka við og miklar framfarir
að eiga sér stað. Telur hann því einsýnt
að það verði tækifæri í landbúnaði
þótt störfin kunni að breytast. Það
sama hafi verið að eiga sér stað í
öðrum greinum eins og sjávarútvegi,
verslun og í fjármálageiranum þar sem
nú starfa um 3.000 manns og muni
fækka í 2.000, en þar störfuðu um
6.000 manns árið 2007.
Létt verði af reglugerðum sem
binda landbúnaðinn niður
„Fyrir mér er mjög mikilvægt að
létta af landbúnaðinum öllum þeim
reglugerðum sem binda greinina
niður. Ég var alinn upp á sauðfjárbúi
þar sem við unnum mjög mikið matinn
sjálf. Með einhverjum hætti þarf að
breyta þarna til. Af hverju má t.d.
ekki framleiða osta úr ógerilsneyddri
mjólk? Það er augljóst að íslenskur
matvælaiðnaður stendur töluvert
að baki erlendum matvælaiðnaði.
Íslenskur matvælaiðnaður er ekki
að gera hráefninu rétt skil. Það mun
breytast vænti ég með framþróun,
en ég tel að það sé hægt að gera
þar mun betur. Líka með aukinni
verðmætasköpun heima á bæjum.“
Eigum ekki að keppa við
magnframleiðslu erlendra þjóða
Taldi Ásgeir hægt að ná auknu
hagræði, ekki bara með fækkun
búa og sameiningum, heldur með
aukinni fjölbreytni í framleiðslu
hjá bændunum sjálfum þannig að
virðisaukinn yrði til í auknum mæli
heima á búunum. Hagræðið gæti
því ekki síst falist í aukinni breidd í
framleiðslu og ýmiss konar sérvinnslu.
„Við getum þó aldrei keppt við
erlendar þjóðir í magni og verði og
ættum heldur ekki að gera það.“
Landbúnaður er órjúfanlegur hluti
byggðastefnu
Ásgeir sagði að landbúnaður væri
órjúfanlegur hluti af byggðastefnu.
Hann væri og yrði áfram ein af
okkar helstu atvinnugreinum
á landsbyggðinni. Þannig
héldi landbúnaður uppi heilu
landsvæðunum.
„Landbúnaður hlýtur því alltaf
að vera fókus byggðastefnunnar,
svo lengi sem við viljum halda
byggðastefnu í þessu landi. Það
skiptir þá máli að framlag ríkisins
sé þar vel nýtt og að við nýtum þau
framleiðslutækifæri sem bundin eru
í greininni.
Góð byggðastefna á að skapa
góðar tekjur
Góð byggðastefna snýst ekki um að
skapa störf og halda fólki í ákveðnum
stöðum og binda fólk niður. Hún
snýst um að skapa góðar tekjur. Það
er eins með sjávarútveginn. Það er
mikið talað um hvernig kvótakerfið
í sjávarútvegi hafi eyðilagt greinina
og fækkað störfum úti á landi.
Það er rétt, en á sama tíma hefur
sjávarútvegurinn búið til mjög mörg
góð störf úti á landi. Það vill enginn
hanga úti á landi fyrir skítalaun,
menn vilja góð störf þannig að fólk
geti lifað mannsæmandi lífi. Að
mínu áliti er það einmitt þar sem
landbúnaðarstefnu Íslands hefur
misheppnast að mestu leyti, því
miður. Byggðastefna hlýtur fyrst og
fremst að vera lífskjarastefna. Við
getum ekki ætlast til þess að fólk búi
úti á landi undir fátæktarmörkum.
Við eigum að setja bændur í fyrsta
sæti og skapa aukinn virðisauka.“
Galli kvótakerfisins er að það
sogaði fjármagn út úr greininni
Benti Ásgeir á sem dæmi að
kvótakerfið í sjávarútvegi hafi skilað
mikilli hagræðingu í þeirri grein, en
með sínu frjálsa framsali þá væri
innbyggður galli. Um leið og hagræði
næðist með sameiningum þá væri fólk
að fara út úr greininni með fjármagnið
með sér. Eftir stæði skuldsett fólk
með veikan fjárhagslegan bakgrunn.
Kvótakerfið hafi því dregið fjármagn
út úr greininni og rýrt tekjur þeirra
sem eftir stæðu.
Áhersla verði lögð á
innanlandssölu
Ásgeir telur ekki rétt að leggja
áherslu á útflutning á lambakjöti.
Nær væri að fá fólk sem kemur
til landsins til að borða meira af
kjöti.
„Markaðssetja afurðir til fólks sem
er inni í landinu, en ekki utan þess.
Fólk er tilbúið til að greiða miklu
hærra verð fyrir landbúnaðarvörur
ef það er á staðnum. Að einhverju
leyti er ferðaþjónustan að endurreisa
þetta. Ég er þeirrar skoðunar að það
séu gríðarleg verðmæti fólgin í því
sem við höfum í landbúnaði,“ og
vísaði þar m.a. til verðmæta sem
felast í íslensku búfjárstofnununum.
Telur hann því varasamt að flytja inn
erlenda búfjárstofna og að Íslendingar
beri ábyrgð á að vernda þá stofna
sem hér hafi þrifist frá landnámi.
Því sé ekki ólíklegt að Íslendingar
séu tilbúnir til að borga talsvert fyrir
slíka verndun tegunda. – „Ég er hins
vegar ekki tilbúinn að borga mikið
fyrir norskar kýr,“ sagði Ásgeir. Hann
er heldur ekki þeirrar skoðunar að
framleiðsla á hvítu kjöti eigi að vera
hluti af íslenskum landbúnaði, en
segir ljóst að ekki séu allir sammála
honum í þeim efnum. /HKr.
Þessi mynd af svæðisbundnum tekjumun er að mati Ásgeirs Jónssonar
falleinkunn á þá byggðastefnu sem rekin hefur verið. Það þýði að fullt af
landsframleiðslunni, sérstaklega á dreifbýlli svæðum. Mynd / HKr.