Bændablaðið - 01.11.2018, Blaðsíða 30

Bændablaðið | Fimmtudagur 1. nóvember 201830
MATVÆLI&MARKAÐSMÁL
Um 140 milljarðar króna fara í matarkaup á ári fyrir utan um 90 milljarða króna sölu veitingastaða:
Mikil tækifæri í nýsköpun og milliliðalausum
viðskiptum bænda við neytendur
Jón Björnsson, stjórnarformaður
Krónunnar, flutti erindi á fundi
um aukna verðmætasköpun í
íslenskum landbúnaði. Sagði
hann að sérstaðan væri það sem
íslenskir bændur ættu að slægjast
eftir í sínu vöruframboði.
Jón sagði að íslenskar fjölskyldur
væru að leggja rúmlega 140
milljarða króna í matarkaup á ári.
Það er fyrir utan þá fjármuni sem
er eytt á veitingastöðum, sem eru
tæplega 90 milljarðar.
Svipað hlutfall kjöts og fiskjar í
innkaupum fólks í áratugi
Hann segir að hlutfall kjöts og
fiskjar í matarinnkaupum fólks sé
mjög svipað og það hefur verið
undanfarna áratugi. Aukin kaup
á ávöxtum og grænmeti hafi hins
vegar verið á kostnað þurrvöru og
drykkja.
Að fara að óskum neytenda
Jón benti á að tilfinning fólks
fyrir ákveðnum vörum skiptu
miklu máli. Það sem sér fyndist
betra, eins og t.d. lambakjöt
umfram aðrar kjöttegundir, væri
hann tilbúinn að borga meira
fyrir en ella. Því þyrftu menn að
leita að frekari verðmætasköpun
í kjötframleiðslunni í huglægum
þáttum gagnvart viðskiptavinunum.
Það lægi m.a. í betri merkingum á
umbúðum um uppruna vörunnar og
framleiðsluhætti.
Sólheimar væru eitt dæmi um
ágæta markaðssetningu í þessa veru.
Benti Jón líka á að einn framleiðandi
hafi skapað sér sérstöðu í sölu á
hamborgurum og gæti á þann hátt
selt þá vöru á hærra verði en aðrir.
Kjötkompaníið í Hafnarfirði væri
líka eitt þessara fyrirtækja sem
markaðssetti sig á gæðaímynd
sem fólk viðurkenndi og gæti
þannig fengið hærra verð.
„Hér eru tækifæri,“ sagði
Jón og benti á að í þessu
eins og öðru þá væru það
skoðanir og kröfur neytenda
sem á endanum réðu ferðinni.
Þá skipti engu máli hvað
framleiðendum eða versluninni
fyndist um þá afstöðu.
Einn liður í þessu er krafa
neytenda um að vörur sem eru
komnar nálægt dagsetningu
um síðasta besta söludag séu
seldar með afslætti fremur en
að henda þeim. Sagði Jón að
Krónan hafi brugðist við þessu
og þetta sé nú mjög vinsælt og
hafi orðið til þess að draga úr
matarsóun.
Bæta þarf milliliðalaus
samskipti bænda og
neytenda
Jón benti á annan þátt sem
er skortur á beinum og
milliliðalausum samskiptum
bænda og neytenda. Þar megi mikið
bæta því í því felist tækifæri til að
auka verðmætasköpun í landbúnaði.
„Ég hef verið kaupmaður í 25
ár. Ég hugsa að fjöldi bænda sem
hefur talað við mig séu undir 25.
Þar af er einn sauðfjárbóndi og ég
man meira að segja ártalið.
Ég hef vissulega reynt að tala
við bændur, en þeir hafa ekki
margir komið til mín til að
ræða hvort við gætum ekki
gert eitthvað sniðugt. Ég hef
hins vegar fengið yfir 1.000
heildsala til að tala við mig
og á hverju einasta ári tekur
Krónan inn 1.500 nýjar vörur.
Það er því ekki skortur á vilja
til að taka inn nýjar vörur.“
Jón segist oft spyrja sig
hvort samkeppni við erlendar
landbúnaðarvörur sé slæm.
„Ég held að umræðan um
innlendar og innfluttar vörur
eða ekki sé dálítið gömul og
þreytt. Við eigum fyrst og
fremst að hugsa það hvernig
við getum aukið virði íslensks
landbúnaðar. Því að á endanum
er ég nokkuð viss um það að
við fáum erlenda samkeppni á
einn eða annan hátt. Þá verðum
við að vera tilbúin fyrir hana.
Ég spyr mig líka; er
möguleiki að íslensk
bændabýli, sérstaklega í
sauðfjárrækt, séu allt of lítil?
Það geti ekki náðst hagræðing
með þær vörur sem við teljum samt
algjörlega frábærar?“
Jón sagði það ljóst að samkeppni
skorti í frumframleiðslu á
landbúnaðarvörum á Íslandi.
Það skýri að hluta hversu fáir
framleiðendur tali við hann. Af
þeim bændum sem hafi talað
við hann í gegnum tíðina séu
allir svínabændur landsins, allir
eggjabændur, töluvert margir
grænmetisbændur og einn
sauðfjárbóndi.
Áhersla verði lögð á nýsköpun
Nýsköpun í landbúnaði er sá
þáttur sem Jón telur að bændur
ættu að leggja mikla áherslu á.
Hann hafi því verið dálítið hugsi
þegar hann sá að vegna 35 milljóna
króna stuðnings til nýliðunar í
lífrænni ræktun, þá hafi einungis
tveir bændur sótt um og einungis
úthlutað um 4 milljónum króna.
„Tækifærin eru þarna og við
eigum að hugsa um styrkleika
landsins og þá getum við búið til
aukin verðmæti í landbúnaði.“
Þörf til að breyta regluverkinu
Jón greindi frá því að Krónan hafi
nú í byrjun október staðið fyrir
bændamarkaði þar sem fólk fékk
afhentar vörur sem bændur höfðu
sjálfir selt í gegnum Facebook. Það
er fyrirbæri undir nafninu REKO
sem Krónan hefur tekið þátt í að
móta ásamt Bændasamtökum
Íslands og fleirum og er hluti af
verkefninu Matarauður Íslands.
Sagði Jón að það væri svolítið
sérstakt við þetta að þarna væru
neytendur að sækja vörur sem
bændur eru búnir að selja í gegnum
netið, því þeir mættu ekki vegna
regluverksins selja vörurnar sjálfir
fyrir utan Krónuverslanirnar beint
til neytenda. Þarna væri spurning
hvort ekki sé tækifæri fyrir
eftirlitsiðnaðinn að taka þátt í þessu
og koma til móts við þarfir bænda
og breyta þessu fyrirkomulagi. /HKr.
Tækifæri falin í aukinni meðvitund um umhverfis- og loftslagsmál
– að mati Brynhildar Pétursdóttur, framkvæmdastjóra Neytendasamtakanna
Brynhildur Pétursdóttir, fram-
kvæmdastjóri Neytenda sam-
takanna, segir samtökin hafa verið
gagnrýnin á íslenskan landbúnað í
gegnum tíðina og haft þar ýmislegt
út á að setja.
Þar hafi m.a verið rætt um skort
á samkeppni og að mikið opinbert
fjármagn hafi runnið inn í greinina
auk þess sem gagnrýnd hafi verið
sóun á matvælum auk þess sem
tollverndin hafi verið gagnrýnd.
Brynhildur sagðist þó ekki
sammála gagnrýni fyrrverandi
formanns samtakanna á að íslensk
svínarækt og kjúklingarækt væri
ekki hluti af íslenskum landbúnaði
heldur verksmiðjubúskapur.
„Fyrir mér er lítill grís alveg jafn
merkilegt dýr og lamb.“
Sagði hún að aukið gagnsæi
og upplýsingagjöf væri mikilvæg
gagnvart neytendum. Vísaði hún
þar til jákvæðrar uppbyggingar á
búi Ingva Stefánssonar, formanns
Félags svínabænda, þar sem fólki
mun gefast kostur á að fylgjast með
því sem um er að vera inni á búinu.
„Þetta mjög spennandi og eitt
af því sem neytendur kalla eftir eru
upplýsingar. Hvaðan varan kemur
og þegar matvara er annars vegar
er þessi krafa mjög rík. Þar er m.a.
krafa um upprunamerkingar á kjöti
sem kemur frá Evrópusambandinu.“
Brynhildur hefur setið í ýmsum
nefndum er tengjast landbúnaði og
sagðist því gera sér grein fyrir því
hversu erfitt geti verið að breyta kerfi
eins og í landbúnaði, jafnvel þótt
kerfið sé ekki endilega að virka vel.
Fólk væri oft fast í viðjum vanans og
hrætt við það óþekkta. Eigi að síður
myndu menn örugglega ekki hanna
landbúnaðarkerfið eins og það er í
dag ef menn væru að byrja á mótun
þess frá grunni.
Mikil tortryggni
Hún sagði mikla tortryggni ríkjandi
í tali um landbúnaðarafurðir.
Eitt af því snerist um skilarétt
sem verslanir hafi verið með á
landbúnaðarafurðum. Sagðist
hún tala þar af reynslu af störfum
sínum í fjölmörgum verslunum.
Þetta hafi viðgengist gagnvart
innlendum framleiðendum en gilti
ekki við innkaup á matvöru frá
erlendum birgjum. Þess vegna væri
tilhneiging hjá verslunum að stilla
fremur fram innfluttu kjöti sem þeir
geti ekki skilað aftur til seljenda.
Því hyrfi hvatinn til að selja íslenska
kjötið og þetta væri fyrirkomulag
sem hafi valdið matarsóun.
„Það er ekki alltaf þannig að
þegar neytandinn gengur inn í búð,
þá sé hann meðvitaður um hvað
hann sé að fara að kaupa, það er
svolítið búið að ákveða það fyrir
okkur.“
Benti Brynhildur á að
Samkeppniseftirlitið hafi sagt í sinni
skýrslu að þarna þyrfti að bæta úr.
Sem betur fer væri þetta að lagast.
Vill íslenskt grænmeti í
stykkjatali
Hún benti líka á annan þátt er lýtur
að pökkun á vörum, t.d. varðandi
íslenskt grænmeti eins og paprikur
þar sem t.d. eru þrjár saman í
pakka. Þarna væri auk þess verið
að nota mikið plast af óþörfu. Þegar
íslenskir framleiðendur væru spurðir
af hverju ekki mætti selja íslensku
paprikuna í stykkjatali og ópakkaða,
þá hafi verið sagt að þeir treystu
ekki versluninni til að blanda henni
ekki saman við innfluttar paprikur.
Taldi Brynhildur að þetta væri
óþarfa tortryggni og fyrirslátt.
„Ég sem neytandi vil hafa val
um það hvort ég kaupi þrjá íslenska
tómata eða eina rauða papriku. [...]
Eigum við að trúa því að verslunin
fari að hringla í þessu ef íslenskir
framleiðendur setji þessar vörur
fram í lausu og blandi erlendu
grænmeti í íslensku kassana? Ef
einhver væri staðinn að verki við
slíkt þá væri sú verslun úr leik.
Tækifæri í aukinni meðvitund
um umhverfis- og loftslagsmál
Tækifærin sem ég held að séu í
íslenskum landbúnaði eru að loksins
er umræðan um umhverfisvernd
og loftslagsmál komin upp á
yfirborðið. Í þessu felast gríðarleg
tækifæri. Það er fjöldi fólks sem
er að hugsa um umhverfisvænar
vörur. Það hugsar sem svo að það
fari ekki að kaupa innflutta jógúrt,
jafnvel þó þetta sama fólk fari í
þrjár borgarferðir, skíðaferð og til
Tenerife um jólin. Það er samt að
hugsa svona og þetta held ég að
sé mesta tækifærið fyrir íslenskan
landbúnað. Sem og gagnsæið og
að upplýsa hvaðan varan kemur.
Á sama tíma þurfum við að hafa
samkeppni því hún er alltaf holl,
en þá að sjálfsögðu þannig að
allar merkingar séu í lagi,“ sagði
Brynhildur Pétursdóttir. Hún
varpaði svo í lokin fram þeirri
spurningu af hverju íslenski
fáninn væri ekki meira notaður á
íslenska vöru eins og nú er heimilt
að gera. /HKr.
Brynhildur Pétursdóttir, framkvæmdastjóri Neytendasamtakanna, sagðist
Mynd / HKr.
Myndir / HKr.