Bændablaðið - 19.07.2018, Blaðsíða 16

Bændablaðið | Fimmtudagur 19. júlí 201816
Um 10% aflaverðmæta
utan lögsögu
FAGUR FISKUR ÚR SJÓ
Eitt og annað
um froska
Fyrstu froskarnir komu fram
fyrir eitt hundrað og níutíu
milljón árum. Í dag eru þekktar
um fjögur þúsund mismunandi
tegundir froska í heiminum.
Útstæð augun gera þeim kleift
að sjá í þrjú hundruð og sextíu
gráða radíus.
Mega ekki þorna
Froskdýr líkjast fiskum, lifa í
vatni og anda með tálknum á
meðan þau eru ung. Þegar froskar
eldast skríða þeir flestir á land og
anda með lungum eða húðinni.
Lungu þeirra eru óþroskuð og
þess vegna anda flestir þeirra
einnig með húðinni. Húð froska
má ekki þorna og þess vegna
liður þeim best í röku umhverfi.
Minnstur og stærstur
Stærstu froskategund í heimi er að
finna í Kamerún í Vestur-Afríku
og kallast á máli innfæddra
górillufroskur eða á latínu
Conraua goliath. Hann getur
orðið allt að þrjátíu sentímetrar
og þrjú kíló að þyngd. Minnstu
froskar í heimi finnast á Kúbu
og heita Sminthillus limabuts á
latínu. Þeir eru milli 0,85 og 1,2
sentímetrar á stærð.
Froskahopp
Froskar geta stokkið því sem
nemur tuttugu sinnum lengd
sinni. Lengsta mælda hopp frosks
er tíu metrar og nítján sentímetrar.
Froskurinn sem vann þetta afrek
heitir Ptychadena oxyrhynchus
á latínu og hann gerði það á
heimsmeistaramóti í froskahoppi
sem haldið var í Suður-Afríku 21.
maí 1977. Flestir froskar eru 20
til 80 millímetrar að stærð.
Leggjast í dvala
Froskar anda með húðinni á
meðan þeir eru í dvala. Ameríski
skógarfroskurinn þolirað allt
að sextíu og fimm prósent
líkamsvökva hans frjósi á meðan
hann er í dvala. Talið er að líkami
frosksins framleiði eins konar
frostlög sem kemur í veg fyrir
að frumurnar frjósi.
Klekjast úr eggjum
Þegar froskar klekjast úr eggi
nefnast þeir halakörtur og hafa
langan hala. Þeir eru með tálkn
og lifa í vatni en smám saman
breytast halakörturnar í froska.
Halinn rýrnar, fætur taka að
myndast, tálknin hverfa og lungu
myndast í staðinn og þær skríða
á land. Froskar verpa eggjum í
vatn.
Gleypa matinn
Froskar tyggja ekki fæðuna
heldur gleypa hana í heilu lagi. Ef
þeir éta eitthvað vont eða eitrað
geta þeir gubbað því í heilu lagi
og minnkað líkurnar á magapínu.
Froskar drekka ekki vatn, þeir
taka upp vökva í gegnum húðina.
Framleiða eitur
Froskar nota eiturefni til
að verjast óvinum sínum.
Indíánar S-Ameríku vinna
örvaeitrið kúrare úr froskum.
Efnið lamar bráðina og drepur
hana á skömmum tíma. Sumar
froskategundir framleiða milli
tuttugu og þrjátíu eiturefni í
líkama sínum. Á átjándu öld
sleiktu sveimhugar í Evrópu
ákveðna froskategund til að
komast í vímu.
Froskalæri
Víða um heim þykja froskalæri
herramannsmatur, enda eru þau
góð á bragðið. Til er fólk sem
safnar þurrkuðum froskum. Í
ævintýrum eru til froskar sem
breytast í prinsa. /VH
STEKKUR
Heildaraflaverðmæti íslenskra
skipa á síðasta ári var um 110
milljarðar króna en alls veiddust
1,2 milljónir tonna, samkvæmt
tölum Hagstofunnar. Rúm 313
þúsund tonn voru veidd utan
lögsögu Íslands að verðmæti um
11,2 milljarðar króna, eða um
10% af heildinni. Saga úthafsveiða
Íslendinga er á köflum afar
viðburðarík.
Þótt Íslandsmið séu gjöful hafa
íslenskir útvegsmenn gjarnan leitað á
önnur mið. Veiðar utan lögsögu hafa
verið með ýmsu móti. Í seinni tíð
höfum við veitt utan lögsögu hluta af
kvóta okkar í deilistofnum, svo sem
í norsk-íslenskri síld. Þær veiðar fara
bæði fram í lögsögu annarra ríkja
og á alþjóðlegum svæðum. Einnig
höfum við veiðiheimildir í lögsögu
annarra þjóða sem fengist hafa með
samningum, svo sem veiðar á þorski
í rússneskri og norskri lögsögu í
Barentshafi.
Þorskur og uppsjávarfiskur
Nánar tiltekið skiptust veiðar okkar
utan lögsögu á síðasta ári þannig
að tæp 9 þúsund tonn af botnfiski
voru veidd í norsku lögsögunni
í Barentshafi samkvæmt tölum
Hagstofunnar. Aflaverðmætið
þar var um 2,2 milljarðar króna. Í
rússnesku lögsögunni í Barentshafi
voru veidd rúm 4 þúsund tonn að
verðmæti um 975 milljónir. Þetta er
nær eingöngu þorskur en lítilsháttar
af ýsu.
Á öðrum svæðum en í Barentshafi
voru veidd samtals um 300 þúsund
tonn að verðmæti um 8 milljarðar
í fyrra. Þar er um uppsjávarfisk að
ræða, kolmunna og norsk-íslenska
síld en einnig makríl.
Á síðasta ári veiddu Íslendingar
um 204 þúsund tonn af
kolmunnakvóta sínum utan lögsögu,
eða rúm 90% af heildarafla okkar í
kolmunna. Rúm 195 þúsund tonn
veiddust í færeyskri lögsögu og rúm
8 þúsund tonn á alþjóðlegu hafsvæði
vestur af Írlandi.
Íslensk skip veiddu rúm 34 þús-
und tonn af norsk-íslenskri síld utan
lögsögunnar í fyrra, eða um 38% af
heild í þeirri tegund. Um 30 þúsund
tonn veiddust í færeyskri lögsögu en
um 5 þúsund tonn í Síldarsmugunni
svokölluðu, sem er alþjóðlegt haf-
svæði milli Íslands og Noregs.
Loks má nefna að íslensk skip
veiddu 62 þúsund tonn af makríl
utan lögsögu, eða 37% af heild.
Þar af veiddust um 59 þúsund tonn
í Síldarsmugunni en eitthvað í
færeysku og grænlensku lögsögunni.
Fjölbreyttar veiðar
Saga úthafsveiða okkar hófst eftir
að við eignuðumst stærri skip og
togara á fyrri hluta síðustu aldar.
Íslensk skip stunduðu til að mynda
þorskveiðar á Barentshafi með
hléum strax á árunum 1930 til 1960
og aftur eftir 1990 sem nánar verður
vikið að.
Íslendingar héldu einnig til veiða
við Grænland hér á árum áður og
fundu þar fengsæl mið. Saltfisktúrar
síðutogara á sjötta áratugnum við
Vestur-Grænland eru til dæmis í
minnum hafðir. Þeir voru langir,
upp í þrjá mánuði, og aðbúnaður um
borð slæmur. Allt að 40 manns voru
í áhöfn, sumir þurftu að deila kojum,
og vatn til þrifa var af skornum
skammti.
Íslensk skip veiddu um tíma
karfa á Nýfundnalandsmiðum sem
var mikið hættuspil að vetri til. Þar
varð eitt hörmulegasta sjóslys í
sögu Íslands í febrúar 1959. Þá fórst
síðutogarinn Júlí frá Hafnarfirði og
með honum 30 manns í aftakaveðri
og mikilli ísingu.
Íslendingar veiddu einnig síld
við Jan Mayen og langt norður í höf
þegar göngur Norðurlandssíldarinnar
tóku að breytast á sjöunda áratug síð-
ustu aldar. Ennfremur héldu íslensk
síldarskip til veiða í Norðursjó í
lok sjöunda áratugarins eftir hrun
síldarinnar. Þegar Norðurlandssíldin,
sem nú er kölluð norsk-íslensk
síld, hjarnaði við eftir 1990 veiddu
Íslendingar hana utan lögsögu fyrst
í stað en síðan hefur hún verið veidd
innan lögsögu eða utan eftir hent-
ugleika.
Í upphafi 10. áratugarins hófu
Íslendingar veiðar á rækju á
Flæmingjagrunni, sem er austan við
lögsögu Kanda, en þær veiðar eru
ekki stundaðar lengur. Við eigum
þar sögulegan rétt ef rækjan réttir
úr kútnum.
Á svipuðum tíma hófust veiðar
okkar á úthafskarfa utan lögsögu
á Reykjaneshrygg suðvestur af
landinu. Þær veiðar hafa dregist
verulega saman og taka íslensku
skipin sinn kvóta nú eingöngu rétt
innan við landhelgislínuna.
Af þessari upptalningu, sem
er alls ekki tæmandi, má sjá að
íslensk skip hafa lengi stundað
fjölbreyttar og umtalsverðar veiðar
utan lögsögunnar.
Hörð milliríkjadeila
Veiðar íslenskra skipa í Smugunni
í Barentshafi á árunum 1993 til
1999 er einn dramatískasti þáttur
í sögu úthafsveiða Íslendinga. Vert
er að rifja þá ævintýrlegu sögu upp
lítillega og er hér stuðst við MA-
ritgerð Arnórs Snæbjörnssonar í
sagnfræði um veiðar Íslendinga í
Barentshafi 1993-1999.
Smugan er alþjóðlegt hafsvæði
sem markast í austri af rússnesku
efnahagslögsögunni, í suðri af
lögsögu Noregs og í vestri af
fiskverndarsvæðinu við Svalbarða.
Færeyingar kölluðu þetta svæði
„Loynikrókurinn“ og segja má að
þeir hafi vísað Íslendingum veginn
þangað.
Sumarið 1993 héldu íslensk skip
í Smuguna til að freista gæfunnar en
erfiðleikar voru þá í útgerð heima
fyrir. Þetta ár stunduð 42 skip, sem
Íslendingar gerðu út, veiðar og afli
þeirra nam 9.300 tonnum. Norðmenn
mótmæltu veiðum okkar og sögðu
að þorskstofninum í Barentshafi gæti
verið ógnað. Rússar lögðust einnig
gegn þessum veiðum.
Árið 1994 gengu veiðar okkar í
Barentshafi afar vel. Þá stunduðu
63 skip veiðarnar og fengu þau alls
34.200 tonn. Þessi afli skilaði um 5
milljörðum í þjóðarbúið sem nam
5,5% af útflutningsverðmætum
sjávarafurða. Samkvæmt frétt í
Morgunblaðinu voru fleiri íslenskir
togarar að veiðum í Smugunni þegar
vika var af september 1994 en á
Íslandsmiðum.
Smugudeilan varð að harðri og
lagalega flókinni milliríkjadeilu
milli Noregs og Íslands, einkum
eftir að nokkur íslensk skip héldu til
veiða á svonefndu fiskverndarsvæði
Norðmanna við Svalbarða. Til átaka
kom á miðunum á Svalbarðasvæðinu
þegar íslenskir útvegsmenn létu
reyna á þolrif norskra stjórnvalda.
Þessari atburðarrás lyktaði með því
að skip voru færð til hafnar í Noregi
og sektuð haustið 1994.
Þessi deila hélt áfram næstu árin.
Árið 1995 var afli íslensku skipanna
rúm 32 þúsund tonn en minnkaði
eftir það og varð aðeins 5.900 tonn
árið 1997 og 1.400 tonn árið 1998.
Smugusamningurinn
Eftir nokkrar samningalotur náðust
samningar í Smugudeilunni milli
Íslands, Noregs og Rússlands árið
1999. Í stuttu máli felur samningurinn
í sér heimild Íslendinga til að veiða
þorsk í lögsögu Rússlands og Noregs
í Barentshafi. Er um að ræða ákveðið
hlutfall af heildaraflamarki í þorski
í Barentshafi.
Kvóti okkar í norsku lögsögunni
er jafnan hærri en í þeirri rússnesku.
Það stafar af því að við gerðum
gagnkvæman fiskveiðisamning við
Noreg sem heimilar norskum skipum
að veiða botnfisk á línu í íslenskri
lögsögu. Við látum Norðmenn einnig
hafa töluvert magn af loðnu, sem
er breytilegt milli ára og dregst frá
kvóta okkar. Íslensk lögsaga var ekki
opnuð fyrir rússnesk skip en í stað
þess var samið við Rússa um að við
ættum rétt á að leigja tiltekið magn
af þorski til viðbótar á markaðsverði.
Sum árin höfum við nýtt þennan rétt
okkar en önnur ekki.
Norðmenn veiddu í lögsögu
Íslands 568 tonn af botnfiski á
síðasta ári, aðallega keilu, löngu
og þorsk, samkvæmt smugusamn-
ingnum. Auk þess veiddu þeir
rúm 60 þúsund tonn af loðnu á
Íslandsmiðum. Þar af eru rúm 30
þúsund tonn sem Ísland lét þá hafa
af sínum kvóta gegn veiðiheim-
ildunum í Barentshafi.
Veiðar utan lögsögu eru
þýðingarmikill þáttur í sjávarútvegi
Íslendinga. Þó ber að hafa í huga
að við látum Norðmenn hafa
aflaheimildir á móti hluta af kvóta
okkar í Barentshafi. Þá gætum við
ef á þyrfti að halda veitt meira af
norsk-íslenskri síld í lögsögu okkar
eða á alþjóðlegu svæði. Hings
vegar gæti verið örðugt að veiða
allan kolmunnakvótann ef færeysk
lögsaga stæði ekki íslenskum
skipum opin.
Kjartan Stefánsson
kjartanst@simnet.is
Frumvarpsdrög um myndavélaeftirlit
og fasta ísprósentu dagróðrabáta
Atvinnuvega- og nýsköpunar-
ráðuneytið óskar eftir umsögnum
um drög að frumvarpi til laga um
myndavélaeftirlit í sjávarútvegi.
Meginmarkmið frumvarpsins er
að skapa traust til sjávarútvegsins
með notkun á nýjustu tækni við
eftirlit með vigtun, brottkasti og
framhjáafla. Frumvarpið er þannig
uppbyggt að það tekur til allra
fiskihafna, vigtunarleyfishafa og
allra skipa sem stunda veiðar í
atvinnuskyni.
Nokkur reynsla er komin
af myndavélaeftirliti erlendis
og er sú reynsla góð. Ef þetta
frumvarp verður að lögum yrði
Ísland í fremstu röð á þessu sviði
sökum þess hve gildissvið þess
er víðtækt.
Föst ísprósenta
Á vef atvinnu-
vega- og ný-
s k ö p u n a r -
ráðuneytisins
seg i r að
f r u m v a r p i ð
hafi að geyma
nokkur atriði
sem snúa
að öðru en
myndavélaeftirliti og má þar helst
nefna að lögð er til föst ísprósenta
fyrir afla allra dagróðrabáta.
Aukinn tæknibúnaður
Nokkur kostnaður mun fylgja
samþykkt frumvarpsins vegna þess
tæknibúnaðar sem þarf. Það er þó
þannig að margir aðilar í útgerð
og vinnslu búa nú þegar yfir eigin
myndavélakerfum sem hægt er að
nýta. Samkvæmt upplýsingum
Vegagerðarinnar eru eingöngu
15 hafnir sem eru ekki með
myndavélakerfi svo það sama ætti
að gilda þar. Mögulegt er þó að auka
þurfi við tækjabúnað eða endurnýja
ef hann er ekki af þeim gæðum sem
krafist er. Mikilvægt er að benda á að
frumvarpið tekur tillit til ákvæða laga
um persónuvernd.
Frumvarpsdrögin má finna á
Samráðsgátt stjórnvalda og er frestur
til að skila inn athugasemdum til og
með 10. ágúst. Einnig er hægt að
senda inn umsagnir á póstfangið
postur@anr.is. /VH
Dragnót.
Veiðar á kolmunna í færeysku lögsögunni. Kolmunni er sú tegund sem
íslensk skip veiða mest af utan lögsögu. Mynd / Viðar Sigurðsson