Bændablaðið - 19.07.2018, Blaðsíða 42

Bændablaðið | Fimmtudagur 19. júlí 201842
Aldarafmæli NJF – Félags norrænna búvísindamanna
– Afmælisráðstefna í Kaunas í Litháen
Dagana 24.–29. júní sl. var haldin
í Kaunas í Litháen afmælisráð-
stefna Félags norrænna búvís-
indamanna – NJF, sem stofnað var
í Kaupmannahöfn á því merka
ári 1918, bæði í sögu Íslands og
Litháens.
Um síðustu aldamót fengu búvís-
indamenn í Eystrasaltslöndunum
Eistlandi, Lettlandi og Litháen inn-
göngu í NJF enda aldagömul og
mikil tengsl þeirra við Norðurlöndin,
einkum þó Svíþjóð fyrr á tímum.
Falleg borg í fögru umhverfi
Kaunas er næststærsta borgin
í Litháen, á eftir Vilnius, með
tæplega 300.000 íbúa. Þeim hefur
reyndar fækkað frá yfirráðatíma
Sovétríkjanna, líkt og í landinu
öllu, en miklar breytingar hafa
orðið síðan þjóðin hlaut sjálfstæði
1990 og einnig með aðild að
Evrópusambandinu upp úr
aldamótunum. Rétt er að rifja upp að
Ísland var fyrsta þjóðin í heiminum
til að viðurkenna sjálfstæði Litháens,
ári eftir sjálfstæðisyfirlýsinguna.
Kaunasborg er í fögru umhverfi,
flatlendi með vötnum og ám og
fjölskrúðugum gróðri, og fallegir
skógar blasa við bæði þar og utan
borgarinnar. Vegna þess hve fólk
hefur flutt mikið úr landi í atvinnuleit
um all langt árabil, m.a. til Íslands,
er farið að skorta vinnuafl og kemur
nú inn töluvert af fólki frá Úkraínu.
Landbúnaður er enn mikilvæg
atvinnugrein í landinu en margar
jarðirnar eru fremur litlar og kjörin
kröpp. Þar eru greinilega að verða
miklar breytingar. Þess má m.a. geta
að lífrænn landbúnaður hefur þróast
mun hraðar í Litháen sem og öðrum
Eystrasaltslöndum en hér á landi
undanfarinn aldarfjórðung.
Landbúnaðarháskólinn í Kaunas
Snemma á liðinni öld þegar Litháen
var sjálfstætt ríki var mikil og góð
þróun í eflingu landbúnaðarvísinda
og búfræðikennslu í landinu. Á
Sovéttímabilinu sem stóð í nær hálfa
öld voru háskólamenn meðal þeirra
sem voru ofsóttir af yfirvöldum og
voru sumir þeirra fluttir í útlegð til
Síberíu, þar með búvísindamenn.
Það lifði þó í gömlum glæðum, bú-
vísindastarfið féll aldrei niður og
1964 var farið að kenna landbún-
aðarfræði í Kaunas, nánar tiltekið á
góðu ræktunarlandi skammt vestan
við borgina. Þar var stofnaður land-
búnaðarháskóli árið 1996, fáeinum
árum eftir endurheimt sjálfstæðisins
en nafni hans var breytt fyrir sjö
árum. Þá var farið að byggja þar
vel upp og heitir landbúnaðarhá-
skólinn nú Aleksandras Stulginskis
University með um 6000 stúdenta
sem stunda nám og rannsóknir
í margvíslegum greinum búvís-
inda. Háskólinn er nefndur eftir
Aleksandras Stulginskis (1885–
1969) sem var þekktur stjórnmála-
maður í Litháen á fyrri hluta 20.
aldar og var í fylkingarbrjósti við
stofnun Bændasamtaka Litháens
1919, árið eftir að þjóðin losnaði
undan yfirráðum Rússa í fyrra
skiptið. Þarna var NJF afmæl-
isráðstefnan haldin undir stjórn
Linas Stabingis, háskólakennara
og fulltrúa Litháa í stjórn NJF. Var
skipulagning og aðbúnaður allur til
sóma en samtals sátu ráðstefnuna
um 100 manns og var ég eini þátt-
takandinn frá Íslandi. Landbúnaður
næstu hundrað árin var yfirskrift
ráðstefnunnar.
Fjölbreytt efni og gagnlegar
umræður
Á meðal þeirra sem ávörpuðu okkur
við setningu ráðstefnunnar var rektor
háskólans, Antanas Maziliauskas,
en ráðstefnan fór þannig fram að
fyrst voru flutt nokkur all efnismikil
inngangserindi en síðan stóðu tvær
málstofur sem hinum erindunum var
skipt niður á. Þá var prýðileg aðstaða
utan við fyrirlestrasalina fyrir vegg-
spjaldasýningu og einnig var haldinn
fundur um hagsmunamál NJF sem
forseti þeirra, Fredrik Fogelberg
frá Svíþjóð, stýrði. Samtals voru
erindin 56 og veggspjöldin 47. Í
smekklegu ráðstefnuhefti á ensku
var auk dagskrárinnar stutt yfirlit
erinda og veggspjalda en NJF mun
síðar birta greinar með efni flestra
erinda þessarar 26. ráðstefnu sinnar
undir slóðinni http://journal.njfcon-
gress26.eu
Fáein dæmi um athyglisverðar
niðurstöður
Svo sem algengt er á bú-
vísindaráðstefnum þessi árin var
mikið fjallað um leiðir til að draga
úr útblæstri gróðurhúsaloftegunda
og aðgerðir til að binda kolefni í
jarðvegi. Þá var ágæt umfjöllun
um fæðuöryggi, hver þjóð þyrfti að
vera undirbúin undir áföll af ýmsu
tagi. Neytendur ættu ætíð að hafa
aðgang að nægum, öruggum og
næringarríkum matvælum. Í Sviss
væru slík ákvæði komin í stjórnar-
skrána og í umræðunum kom fram
að frjáls markaður með landbún-
aðarafurðir, án stuðningsaðgerða,
væri ekki að tryggja þessa almanna-
hagsmuni nægilega vel. Stuðningur
við landbúnað hverrar þjóðar væri
því oftast nauðsynlegur, það væri
sameiginlegt hagsmunamál bænda
og neytenda. Töluvert var fjallað
um hin stóru, mörg hundruð kúa,
tæknivæddu fjós sem eru að rísa
víða. Frá sjónarhóli velferðar kúnna
væri þó sá galli á gjöf Njarðar að
þær væru alltaf inni, í mesta lagi
með aðgang að útigerði, og fengju
ekki að njóta sumarbeitar. Sérlega
athyglisverðar voru niðurstöður
jarðræktartilraunar sem hefur
staðið samfleytt í 50 ár á vegum
landbúnaðarháskólans í Kaunas.
Þar er verið að rannsaka áhrif sáð-
skipta (skiptiræktunar) á kolefn-
isbindingu í jarðvegi. Bestu niður-
stöðurnar komu fram þegar gömlu,
ensku Norfolk sáðskiptaáætluninni
var beitt en stöðug, einhæf og þétt-
bær ræktun, t.d. á byggi, kom illa
út, og jarðvegur í akurlendi sem
ekkert var ræktað í allan þennan
tíma batt lítið kolefni. Jákvæð
áhrif búfjáráburðar komu vel fram
í þessari langtímatilraun og má
gjarnan skoða þessar niðurstöður
með hliðsjón af lífrænni ræktun þar
sem áhersla er lögð á sáðskipti og
notkun búfjáráburðar. Að lokum
ætla ég að nefna samanburð á
slátrun nautgripa í hefðbundnu
sláturhúsi eftir 250 km flutning og
í færanlegu sláturhúsi á hjólum þar
sem slátrað var heima á bæjum í
Svíþjóð. Ekki kom fram teljandi
munur á kjötgæðum og velferðar-
þáttum við slátrun en þess var getið
að frekari rannsókna væri þörf.
Efni frá Íslandi
Á ráðstefnunni í Kaunas var lagt
fram tvenns konar efni frá Íslandi.
Í fyrsta lagi var flutt erindi um for-
ystufé og frumniðurstöður tilrauna-
verkefnis sem byggist á íslensk-
-norskri atferlisrannsókn. Þar voru
könnuð viðbrögð kinda af forystu-
kyni við áreiti frá hundum, fólki
og drónum, samanborið við annað
fé. Þar kemur fram munur. Að
þessu verkefni standa Lise Gröva
og Emma Brunberg frá Noregi og
við Emma Eyþórsdóttir héðan. Við
Lise fluttum erindið saman og not-
aði ég tækifærið til að greina frá því
að síðan 2017 hafi íslenska forystu-
féð verið skilgreint sem sérstakt
fjárkyn (sjá Bændablaðið 5. júlí,
bls. 18). Úrvinnslu gagnanna er
ekki lokið en frumniðurstöðurnar
hafa nú þegar aukið þekkingu okkar
á atferli og sérstöðu forystufjárins.
Í öðru lagi kynnti ég á veggspjaldi
upplýsingar um þróun lífræns land-
búnaðar hér á landi undanfarinn
aldarfjórðung sem er mjög hægfara.
Vék ég sérstaklega að áskorunum
og framtíðarhorfum.
NJF samstarfið
Þótt NJF haldi ráðstefnur sínar að
jafnaði á fjögurra ára fresti, síðast
hér á landi vorið 1995, eru haldin
nokkur málþing (seminör) um af-
mörkuð og sérhæfð efni á hverju ári.
Deildirnar sex sjá um að halda þau
í hinum ýmsu aðildarlöndum. Þau
voru átta að tölu árið 2017 og hafa
mörg þeirra verið haldin hér á landi
á liðnum árum. Skrifstofa NJF er nú
í Uppsölum í Svíþjóð. Samkvæmt
upplýsingum sem fram komu á að-
alfundi Íslandsdeildar NJF í mars
sl. voru þá skráðir félagar í NJF 674
að tölu, þar af 92 á Íslandi, en flestir
eru þeir í Noregi. Þegar litið er um
farinn veg hafa íslenskir búvísinda-
menn verið ágætlega virkir lengst
af í þessu ágæta norræna samstarfi,
nú einnig með Eysrasaltsþjóðunum.
Íslandsdeildinni stýrir nú
Guðmundur Jóhannesson, naut-
griparæktarráðunautur hjá RML.
Mér hefur reynst samstarfið innan
NJF ánægjulegt, gagnlegt og gef-
andi alla tíð en nú fer að nálgast
hálfa öld síðan ég gerðist félagi.
Næsta árhundraðið byrjar vel hjá
NJF, nokkur athyglisverð málþing
komin á dagskrá, t.d. það 504. sem
haldið verður í Uppsölum 26.–27.
nóvember nk. um aðgerðir til að
bregðast við áföllum í landbúnaði
og tryggja fæðuöryggi þjóða. NJF
óska ég heilla og nota hér tækifærið
til að þakka Íslandsdeild NJF fyrir
kærkominn ferðastyrk vegna afmæl-
isráðstefnunnar í Kaunas. Þá þakka
ég Bændablaðinu góða aðstoð við
frágang erindis og veggspjalds.
Höfundur: Dr. Ólafur R.
Dýrmundsson, nú sjálfstætt starfandi
búvísindamaður, var starfsmaður
Bændaskólans á Hvanneyri 1972-
1977 og Búnaðarfélags Íslands, síðar
Bændasamtaka Íslands, 1977-2015.
BÚVÍSINDI
Vottun matvæla
– Helstu hugtök og vottunarferlið
Hugtök tengd vottun matvæla
og ferlið í kringum vottun vefst
fyrir mörgum og er markmiðið
með þessari grein að fara yfir það
í meginatriðum.
Staðall
Staðall er kröfulýsing á ferli, aðferð
eða afurð – vöru eða þjónustu – sem
unnt er að sannprófa á grundvelli
formlegrar úttektar.
Í staðli er að finna skilgreiningar,
skýringar og reglur sem tilgreina
nánar hvað þurfi að gera til þess að
uppfylla kröfur á tilgreindu sviði.
Flokka má staðla eftir því hverjir
standa að gerð þeirra og hve víð-
tæka svæðaskírskotun þeim er
ætlað að hafa, þ.e. hvort þeir byggi
á formlegri aðkomu stjórnvalds, þ.e.
alþjóðastofnana, ríkjasambanda og
opinberra aðila, eða frumkvæði og
starfi frjálsra félagasamtaka, fyr-
irtækja og einstaklinga (sem geta
verið eigendur staðals).
Staðlar eru jafnan valfrjálsir en
stjórnvöld geta gert notkun tiltekinna
staðla skyldubundna með vísun til
þeirra í reglugerð sem getur virkað
sem viðskiptahöft fyrir erlenda
framleiðendur.
Vottunarstofa
Vottunarstofa er aðili sem
framkvæmir samræmismat og vottun
(þriðji aðili), en samræmismat er
úttekt á því hvort vara, ferli, kerfi
eða aðili uppfylli kröfur tiltekins
staðals eða löggjafar.
Vottun felst í því að vottunarstofa
staðfesti skriflega kröfur staðalsins
eða löggjafarinnar séu uppfylltar.
Þriðji aðili er sá sem viðurkenndur
er óháður þeim sem úttekt fer fram á,
á meðan annar aðili er tengdur máls-
aðila. Fyrsti aðili er sá sem sjálfur
lýsir sig hæfan. Trúverðugleiki er því
jafnan mestur á vottun þriðja aðila.
Faggilding
Faggilding er formleg viðurkenning
faggildingaraðila á því að vottun-
arstofa sé hæf til að framkvæma
samræmismat og vottun.
Faggildingarsvið Einka-
leyfastofu (ISAC) annast fag-
gildingu vottunar-, eftirlits- og
prófunarstofa hér á landi samkvæmt
lögum um faggildingu o.fl., nr.
24/2006.
Einkaaðilar sinna einnig
faggildingu, t.d. IOAS á sviði
vottunar lífrænna aðila og ASI á
sviði MSC, ASC o g FSC vottunar.
Faggilding er starfrækt alþjóð-
lega og miðar að því að vara eða
þjónusta sem er prófuð, skoðuð eða
vottuð í einu landi af faggildum
aðila sé viðurkennd í öllum löndum
þar sem faggilding er í boði.
Vottunarferlið
Vottunarferlið hefst þegar umsókn
um vottun er send til vottunarstofu.
Ákvörðun um vottun er tekin á
Landbúnaðarháskólinn í Kaunas, Aleksandras Stulginskis University, hýsir
um 6000 stúdenta sem stunda nám og rannsóknir í margvíslegum greinum
búvísinda.
Dr. Ólafur R. Dýrmundsson.
Flæðiritið lýsir því samhengi sem vottun á sér stað í og tengslum einstakra
aðila sem að því koma.
UPPRUNAMERKINGAR & VOTTANIR
Oddný Anna Björnsdóttir
bjornsdottir@gmail.com