Bændablaðið - 22.03.2018, Síða 46

46 Bændablaðið | Fimmtudagur 22. mars 2018
LESENDABÁS
Landsvirkjun og íslenskur iðnaður
Starfsmenn Landsvirkjunar
kynntu á haustfundi 2017 að
hlýnun Jarðar gæti haft jákvæð
áhrif á raforkukerfið þar sem
bráðnun jökla mun auka flæði
jökuláa og möguleikann á virkjun
vatnsafls.
„Það hefur alltaf verið mikil
framhjárennsli í íslenska kerfinu og
það mun halda áfram að vera svo,
og ef spár loftslagsvísindamanna
rætast mun framhjárennslið
aukast.“ Svo segir einn starfsmaður
Landsvirkjunar.
Bætt nýting uppistöðulóna
er gott og göfugt markmið hjá
Landsvirkjun. Yfir sumartímann
nær t.d. Búrfellvirkjun ekki að anna
öllu rennslinu og um 14% rennur
framhjá, þess vegna er verið að
útbúa þar viðbótarvirkjun sem nýtir
þetta framhjárennsli og býr til úr því
rafmagn án þess að bæta við nýjum
lónum eða raska gróðurlendi.
Einnig var gott að heyra
um áform um að Landsvirkjun
hyggist binda meira kolefni en
hún losar og sé að undirbúa
orkuskipta- og rafmagnsvæðingu
bílaflota landsmanna og taki
þannig virkan þátt í aðgerðum
gegn loftslagsbreytingum
af mannavöldum. Þetta eru
sjálfbærar áherslur og lýsa ríkri
samfélagsábyrgð fyrirtækisins.
Allt er þetta undirstrikað í rafrænni
ársskýrslu fyrirtækisins sem tilbúin
var í febrúar.
En betur má ef duga skal, það
vantar að bæta fjárfestingasiðferðið.
Það er ekki gott að að stór hluti
fjárfestinga Landsvirkjunar skuli
vera til komnar vegna framleiðslu
á rafmagni fyrir ósjálfbær og
mengandi iðnfyrirtæki. Það varpar
skugga á sjálfbærniáherslur sem
kynntar eru í ársskýrslu fyrirtækisins
að enn séu gerðir samningar um
ódýra orku til fyrirtækja sem auka
útstreymi gróðurhúsalofttegunda
Íslands. Slíkt er hvorki í anda
heimsmarkmiða sameinuðu
þjóðanna sem Landsvirkjun hefur
tekið í fóstur né loftslagsmarkmiða
sem Ísland hefur sett sér.
Forstjóri Landsvirkjunar sagði í
erindi sínu á haustfundinum 2017
að svokölluð stóriðja sé inni í
ETS, sem er viðskiptakerfi Evrópu
með loftslagsheimildir, „sem er að
virka vel“ og afgreiddi með þeim
orðum losun frá mest mengandi
starfsemi á Íslandi. Það má túlka
orð forstjórans þannig að sú mengun
komi sjálfbærnimarkmiðum og
viðskiptum Landsvirkjunar ekki við.
Þó er verulega óljóst hvort
ETS kerfið „virki vel“ eða muni
á endanum gera nokkuð gagn í
loftslagsmálum. Þegar fram í sækir
verður meira freistandi fyrir fjárfesta
og eigendur iðnfyrirtækja að flytja
þau frá Evrópu (e. carbon leakage)
fremur en að greiða hærra verð
fyrir losunarkvóta eða fjárfesta í
mengunarvörnum. Þannig hefur ETS
kerfið í raun frestað því að fulltrúar
stjórnvalda taki á losunarvandanum
og eftir sitja Íslendingar með
mengandi stóriðju og engan árangur
í loftslagsmálum.
Tilgangur Landsvirkjunar er
að stunda starfsemi á orkusviði
ásamt annarri viðskipta- og
fjármálastarfsemi samkvæmt
ákvörðun stjórnar hverju sinni.
Það er því stjórn fyrirtækisins sem
markar stefnuna og fyrirtækinu
ber síðan að greiða fjárhagslegan
arð til eigandans, sem er íslenska
ríkið. En arðgreiðslur verða því
lægri eftir því sem Landsvirkjun
þarf að fjárfesta í nýjum virkjunum
til að anna eftirspurn vegna
nýrrar erlendrar stóriðju. Oft í
ósamræmi við samfélagsáherslur
og sjálfbærnimarkmið fyrirtækisins.
Stjórn Landsvirkjunar getur gert
mun betur og hlúð að áherslum
sínum og markmiðum með því að
stighækka orkuverð til mengandi
iðnaðar og stuðla þannig beint sem
óbeint að eflingu atvinnugreina
sem styðja við sjálfbærnimarkmið.
Líkt og Landsvirkjun býður upp
á samninga við gagnaver eins og
Advania, ætti að reyna að bjóða
upp á gjaldskrá með ódýrari
orkuverðum fyrir fyrirtæki
sem tengist sjálfbærum rekstri
hvers konar eða vistvænni
matvælaframleiðslu.
Stuðningur Landsvirkjunar við
sjálfbæran íslenskan smáiðnað,
nýsköpun, tækni og þróun
gæti orðið ein besta fjárfesting
fyrirtækisins fyrir samfélagið sem
það á að þjóna. Um leið dreifist
áhætta í fjárfestingum og rekstri
fyrirtækisins á fleiri greinar og
verður lyftistöng fyrir íslenskt
hugvit sem nýtir endurnýjanlega
innlendrar orku. Þannig má segja
tími sé kominn til að Landsvirkjun
fjárfesti í mannauði Íslendinga.
Albert Svan Sigurðsson.
Höfundur er umhverfis-
landfræðingur og
varamaður í stjórn
Landsvirkjunar.
Albert Svan Sigurðsson.
Það varpar skugga á sjálfbærniáherslur sem kynntar eru í ársskýrslu
fyrirtækisins að enn séu gerðir samningar um ódýra orku til fyrirtækja sem
auka útstreymi gróðurhúsalofttegunda Íslands.
Stuðningur Landsvirkjunar við sjálfbæran íslenskan smáiðnað, nýsköpun,
tækni og þróun gæti orðið ein besta fjárfesting fyrirtækisins fyrir samfélagið
sem það á að þjóna.
Afleiðingar tollasamnings við ESB
Haustið 2015 var skrifað undir
tollasamning við ESB sem kveður
á um heimildir til innflutnings
á ákveðnu magni af kjöti og
mjólkurvörum, en samningurinn
á að taka gildi nú í vor.
Íslendingar geta þar með flutt
inn jafnmikið og þeir flytja út af
umræddum vörum, sem sagt kíló á
móti kílói. Þetta á að vera tækifæri
fyrir bændur, í það minnsta voru það
orð þáverandi landbúnaðarráðherra
Sigurðar Inga Jóhannssonar, það
sagði hann í mín eyru þegar ég
hitti hann skömmu eftir undirskrift
umrædds samnings. Mér er það
mjög til efs að þetta skapi íslenskum
bændum tækifæri, 500 milljóna
manna Evrópumarkaður er yfirfullur
af kjöti og hvernig við eigum að
komast þar inn með nokkurn hlut
get ég ekki með nokkru móti séð,
í það minnsta yrði verðið ekki hátt.
Matvælaframleiðsla kostar
peninga
Það kostar að framleiða mat, ódýr
matur er ekki eftirsóknarverð
vara, sé hann ódýr er hann mjög
líklega framleiddur við aðstæður
sem Íslendingar geta tæplega sætt
sig við, verksmiðjuframleiðsla þar
sem lyfjum er dælt í skepnurnar með
fóðrinu og aðstæður ekki boðlegar.
Mikil sýklalyfjanotkun í land-
búnaði er orðið mikið vandamál
víða um heim og upp eru komnar
bakteríur sem eru ónæmar fyrir
sýklalyfjum og á þetta vandamál
aðeins eftir að magnast ef ekki
verður tekið í taumana.
Lyfjanotkun í landbúnaði á
Íslandi er með því allra minnsta
sem gerist í heiminum, íslensku
kúa- og sauðfjárstofnarnir eru
lausir við dýrasjúkdóma sem eru
landlægir víða annars staðar og
mikill árangur hefur náðst í bæði
svína- og kjúklingarækt svo eftir er
tekið. Þetta eru mikil verðmæti, en
því miður virðist ekki vera mikill
skilningur á þeirri staðreynd meðal
þeirra sem vilja gefa innflutning á
kjöti og mjólkurafurðum frjálsan,
flytja inn hrátt ófrosið kjöt og
ógerilsneyddar mjólkurvörur.
En víkjum aftur að tolla-
samningnum. Hann kveður á um
innflutning á ákveðnu magni af
kjöti og mjólkurvörum. Þetta getur
þýtt að álíka margir og framleiða
mjólk í sveitum Flóans myndu hætta
búskap, vandi sauðfjárbænda myndi
aukast, svína- og kjúklingabú yrðu
fyrir miklum skaða og framleiðendur
detta út. Þeir sem myndu líklega detta
fyrst út eru minni framleiðendur
þar sem rekin eru hóflega stór
fjölskyldubú, einmitt þær einingar
sem eru kjarninn í hverri sveit.
Svo ég haldi áfram að taka
Flóann sem dæmi þá eru hér rekin
bæði kjúklinga- og eggjabú, hér er
nokkur fjöldi sauðfjárbænda, milli
30 og 40 mjólkurframleiðendur og
nautakjötsframleiðendur fjölmargir.
Þessir bændur skapa mikla
undirstöðu og mynda ásamt öðru
það samfélag sem fólki þykir gott að
búa í og hefur verið eftirsóknarvert.
Verði þessi bú fyrir miklu tapi
vegna óþarfs innflutnings yrði þetta
samfélag fyrir miklu áfalli bæði
efnahagslega og menningarlega.
Þannig er staðan um allt land,
ekki aðeins í Flóanum, hann tek
ég sem dæmi um samfélag sem
ég þekki og sem byggir að stórum
hluta á landbúnaði. Ef framleiðsla
bænda skerðist eða verð á bæði
mjólk og kjöti lækkar meira en
orðið er, er vandséð hvernig á að
takast á við það. Mjólkurverð til
bænda hefur ekki hækkað í neinum
takti við hækkanir á aðföngum og
bændur hafa ekki hækkað í launum
undanfarin ár eins og aðrar stéttir í
landinu hafa gert, við bændur eigum
bara að framleiða meira og vinna
lengur. Verð á lambakjöti hefur
lækkað það mikið að launaliður
bænda er hreinlega horfinn. Ég get
ekki séð hvernig þetta getur gengið
til lengdar og ég óttast að margir fari
út úr búskap verði engin breyting á.
Tollasamningurinn er svo ekki
til að bæta ástandið, verði hann
látinn óáreittur og hingað hellist
yfir aukinn innflutningur mun
landbúnaðurinn holast það mikið
innan að ekki verður lífvænlegt að
framleiða kjöt eða mjólk.
Hver vill vinna alla daga ársins
og fá lítið eða ekkert kaup? Bændur
geta ekki gert það frekar en aðrar
stéttir. Það er býsnast yfir því að
hingað sé flutt inn fólk sem ekki
er borgað nógu hátt kaup, en í
landinu er stétt sem á að vinna við
að framleiða mat ofan í þjóðina í
samkeppni við erlenda framleiðslu
og hafa ekkert út úr því. Þetta er
skrýtið. Svo vill kaupmannastéttin
flytja hér inn mat í stórum stíl sem
framleiddur er af fólki sem ekki fær
mikið borgað fyrir sína vinnu. Nei,
vitleysan ríður ekki við einteyming.
Hart sótt að bændastéttinni
Það er hart sótt að bændastéttinni,
til okkar eru eðlilega gerðar miklar
kröfur um aðbúnað dýra en maturinn
sem við framleiðum má helst ekkert
kosta. Það er endalaus jarmur um
það í þjóðfélaginu að matur á Íslandi
sé mjög dýr. Ég fullyrði að hann er
ekkert dýrari en annars staðar, það fer
nú oft saman matarverð og launakjör
fólks í viðkomandi landi. Það eru
auglýst lambalæri hér í búðum á
innan við 1.000- kr kílóið. Þetta er
gjafverð og er í raun til háborinnar
skammar. Bóndinn er ekki að fá
mikið í sinn hlut, svo mikið er
víst. Íslendingar eyða u.þ.b. 12 %
af sínum launum í mat og þar af er
aðeins helmingur af því sem fer í að
kaupa íslenskan mat. Þetta er lægra
hlutfall en víðast hvar annars staðar.
Atvinnuöryggi bænda í hættu
Atvinnuöryggi bænda er stefnt
í mikla hættu, bæði vegna
tollasamningsins og ekki síður
vegna úrskurðar EFTA-dómstólsins
varðandi innflutning á hráu kjöti
og ógerilsneyddum mjólkurvörum,
sem getur ógnað okkar hreinu
dýrastofnum. Það er alveg með
ólíkindum ef þjóðinni er sama, til
þess eins að mega flytja inn meiri
mat.
Það er látið í veðri vaka að þetta
sé gert fyrir neytendur, til að fólk
eigi kost á ódýrari matvælum og
hafi val um hvað og hvaðan það
kaupir. Það er látið eins og neytendur
séu einhver afmarkaður hópur í
þjóðfélaginu, en við erum öll í
sama bát og eigum að róa í sömu átt.
Neytendur eru öll þjóðin, það hlýtur
að vera okkar hagur að framleiða hér
allt sem við getum, hvort sem það
eru dýraafurðir eða grænmeti, í því
felst öryggi og varan sem íslenskir
bændur framleiða er gæðavara sem
stendur fremst vegna heilnæmi
hennar og ferskleika. Hvers eiga
íslenskir bændur að gjalda að vera í
eilífu stríði við verslunarauðvaldið
sem vill ná hér öllu undir sig? Það
fara saman hagsmunir bænda og
þjóðarinnar allrar, en því miður er
hópur manna sem skirrist ekki við að
brjóta niður þessa framleiðslu í nafni
frelsis og neytendaverndar.
Það er raunveruleg hætta á
því að landbúnaðurinn verði fyrir
miklum skaða gangi þetta eftir sem
ég hef drepið á. Íslenska sveitin er
hluti af þjóðarsálinni, þar verður
dauflegt um að litast ef fólki
fækkar enn sem hefur yndi af og
vill vinna við landbúnað á Íslandi.
Það er almannahagur og á að vera
okkur Íslendingum kappsmál að
framleiða í okkur sem mest af þeim
mat sem við þurfum og handa þeim
ferðamönnum sem hingað sækja.
Hvað ætlum við að sýna okkar
gestum og hvaða sérstaka mat ætlum
við að bjóða þeim ef við hættum að
framleiða hér t.d. lambakjöt? Svari
hver fyrir sig.
Ábyrgð stjórnmálamanna á þessu
öllu saman er mikil. Núverandi
ríkisstjórn virðist ekki vera líkleg
til að standa með íslenskum sveitum,
frekar en sú sem fór frá í vetur. En
að það skyldi vera dýralæknirinn
og bóndasonurinn Sigurður Ingi
Jóhannsson sem skrifaði undir
þennan tollasamning er hreint með
ólíkindum. Ég held að kratarnir
hefðu varla þorað þetta. Það þarf
að rifta þessum samning svo ekki
hljótist af stórslys. Vandinn blasir
við og íslendingar gætu vaknað upp
við það einn daginn að ekki fáist
nýmjólk í búðinni vegna þess að
það er eldgos á Íslandi sem stöðvar
flugumferð.
Margrét Jónsdóttir,
bóndi á Syðra-Velli í Flóahreppi
og ullarvörukaupmaður í
Þingborg í sömu sveit.