Bændablaðið - 10.10.2019, Blaðsíða 20

Bændablaðið | Fimmtudagur 10. október 201920
Fæðuöryggi er vaxandi áhyggju ­
efni um allan heim. Sam kvæmt
tölum FAO býr yfir einn milljarður
manna við alvarlegan fæðuskort
og ríflega annar eins fjöldi þjáist
af skorti á næringarefnum. Viður­
kennt er einnig að fæðuöryggi
verður ekki slitið úr samhengi
við þróun land búnaðar um allan
heim, líka á Íslandi.
Meðal markmiða Sameinuðu
þjóðanna er að auka fæðuöryggi
þjóða. Miðast það við að hver þjóð
geti verið sem mest sjálfri sér næg
um fæðu fyrir íbúana. Það sé besta
tryggingin fyrir bættri lýðheilsu og
til að draga úr togstreitu og hættu
á átökum út af fæðuskorti. Þá eru
þjóðir sem geta brauðfætt sína íbúa
augljóslega betur í stakk búnar til að
mæta áföllum vegna náttúruhamfara,
sjúkdóma eða styrjalda sem upp
kunna að koma.
Íslenskur landbúnaður
í skotlínu tækifærissinna
Hart hefur verið sótt að íslenskum
landbúnaði á liðnum misserum þrátt
fyrir fagurgala stjórnmálamanna um
nauðsyn landbúnaðar fyrir íslenska
þjóð. Óvægin gagnrýni hefur verið
á sauðfjárrækt á þeim forsendum
að hún sé of kostnaðarsöm og
hægt sé að flytja inn mun ódýrara
kindakjöt frá útlöndum. Undarleg
og öfgafull umræða í upphrópanastíl
um loftslagsmál blandast þar inn í,
en áhyggjur af fæðuöryggi virðist
þar engu máli skipta.
Sama hefur verið upp á teningnum
varðandi framleiðslu á svína­
kjöti, alifuglakjöti, nautakjöti og
mjólkurafurðum. Orkumál spila
þar líka stóra rullu, en aðgengi að
rafmagni á hagstæðu verði er t.d.
forsenda þess að ylrækt geti þrifist
á Íslandi. Það hefur líka mikil
áhrif á byggð víða um land sem er
m.a. forsenda fyrir uppbyggingu í
ferðaþjónustu.
Tilmæli Sameinuðu þjóðanna
um fæðuöryggi
Í pólitískum umræðum um þessi mál
virðist lítið tillit vera tekið til tilmæla
Matvæla­ og landbúnaðarstofnunar
Sameinuðu þjóðanna (FAO) um að
þjóðir heims reyni að tryggja sitt
eigið fæðuöryggi. Ábyrg fiskveiði­
stjórnun er líka einn af þeim þáttum
sem FAO leggur áherslu á, en þar
hafa Íslendingar reyndar staðið sig
betur en flestar aðrar þjóðir.
Það er þó vissulega fagnaðarefni
að íslensk stjórnvöld skuli loks,
allavega að einhverju leyti, vera
að átta sig á samhengi hlutanna er
þau kynntu í síðustu viku framgang
aðgerðaráætlunar um matvælaöryggi
og fleira. En matvælaöryggi er samt
allt annar hlutur en að tryggja öryggi
íbúa gagnvart aðgengi að fæðu úr
nærumhverfi.
Peningahyggja í stað
mannlegrar reisnar
Vísindamenn FAO hafa staglast
á fæðuöryggi í tvo og hálfan
áratug, en sá boðskapur virðist
enn ekki hafa náð eyrum íslenskra
viðskipta snillinga og hagfræðinga
sem aðhyllast kalda og sálarlausa
peninga hyggju. Þeir telja fólki trú
um að hag neytenda verði best
borgið með innflutningi á ódýrum
mat frá stór framleiðendum í
útlöndum. Það skili mestri arðsemi
fjármagnsins. Þar er ekkert gert
með að íslensk framleiðsla geti þá
lagst af með tilheyrandi neikvæðum
félagslegum og efnahagslegum
áhrifum fyrir hinar dreifðu byggðir.
Mannleg reisn íbúa landsins og
viðleitni til sjálfsbjargar á greinilega
ekki heima í arðsemisútreikningum
exel­sérfræðinganna.
Auka þarf matvælaframleiðslu
á forsendum fjölbreytni
Vísindamenn FAO hafa sagt að auka
þurfi matvælaframleiðslu heimsins
um 70–100% og um leið draga úr
sóun matvæla til að mæta því að
jarðarbúum fjölgi í 9 milljarða á
næstu 30 árum eða svo. Þar er líka
mikið lagt upp úr blandaðri nýtingu
lands til að tryggja villta náttúru og
koma í veg fyrir einsleitni í ræktun.
Í máli vísindamanna sem
mest hafa fjallað um fæðu öryggi
heimsins er áberandi sú niðurstaða
að fjölbreytni í landbúnaði skipti
þar mjög miklu máli. Þá muni
einsleitur verksmiðjubúskapur aldrei
geta tryggt fátækari ríkjum heims
öruggt framboð af fæðu, því þar
telja vísindamenn að fjölskyldubú og
smábændur skipti höfuðmáli. Líka
gagnvart því að halda náttúrunni
í jafnvægi. Þetta má meðal
annars sjá í greininni „Advancing
Environmental Conservation“ sem
birt var m.a. á vef Science Direct
árið 2012.
Markmið sett 1996 um að draga
úr hungri í heiminum
Á fæðuráðstefnunni World Food
Summit (WFS) sem haldin var árið
1996 var stefnan sett á að ráðast
gegn hungri í heiminum. Markmiðið
var að helminga fyrir árið 2015
þann fjölda fólks sem þjáðist af
hungri árið 1990. Var FAO falið að
hafa umsjón með þessu verkefni
og Alþjóðabankinn (World Bank)
fenginn þar til aðstoðar.
Á hringborðsráðstefnu um fæðu­
öryggi í september 2011 lagði FAO
fram fullmótað tölfræðilegt kerfi
til að fylgjast með fæðuöryggi
þjóða. Var þetta fyrst gangsett
á ráðstefnunni „State of Food
Insecurity in the World 2012“ og
hefur verið í stöðugri þróun síðan.
Samkvæmt gagnasöfnun þessa
kerfis voru 842 milljónir manna
sagðar þjást af völdum hungurs í
heiminum á árunum 2011–2013. Það
er 17% færri einstaklingar en talið er
að hafi þjáðst af fæðuskorti á árunum
1990–1992.
Samkvæmt gögnum Barnahjálpar
Sameinuðu þjóðanna þá þjáðust
samt enn yfir 820 milljónir manna
í heiminum vegna hungurs á árinu
2018, eða 10,8% mannkyns. Þá
var mikill fjöldi fólks þar fyrir
utan sem bjó við næringarskort af
einhverjum toga. Nú er markmið
FAO og Sameinuðu þjóðanna að
enginn þurfi að þjást af hungri
árið 2030. Ef einhver möguleiki
á að vera að ná þessu markmiði,
þá er nauðsynlegt að stórefla
fæðuöryggi þjóða. Þar duga engin
vettlingatök. Engar vísbendingar
eru um að íslensk stjórnvöld ætli að
feta þá slóð. Aðgerðir í innleiðingu
á orkureglugerðum frá ESB vinna
augljóslega á móti slíkum áformum
SÞ.
Hungur í mörgum heimshlutum
Þrátt fyrir að meðaltölin sýni að
eitthvað hafi dregið úr hungri á
heimsvísu frá 2005 til 2015, þá hefur
ástandið verið að versna síðan. Er
það nú orðið verra en 2005. Í Afríku
er að finna hlutfalsllega flest dæmi
um næringarskort í heiminum
samkvæmt gögnum Unicef, eða
nærri 20%. Þá hefur hungur verið að
aukast í Suður­Ameríku og í ríkjum
við Karíbahaf þótt það sé enn undir
7%. Eins hefur verið stöðug aukning
í tölu hungraðra í vesturhluta Asíu
frá árinu 2010. Í dag er talið að á
því svæði þjáist um 12% íbúanna
af næringarskorti.
Um 2 milljarðar af íbúum heims­
ins, eða 26,4%, berjast í dag ýmist
við fæðuóöryggi af einhverju tagi, en
misalvarlegan fæðuskort samkvæmt
fréttabréfi Barnahjálpar Sameinuðu
þjóðanna.
Bent er á að versnandi efnahags­
ástand í samfélögum fólks sé bein
ávísun á minna fæðuöryggi og lakari
heilsu íbúanna.
Nýjasta dæmið um öfugþróun
eru fréttir frá Harare í Simbabve
í erlendum miðlum þann 25.
september síðastliðinn. Þar var
greint frá því að íbúar Simbabve
hafi ekki horft upp á lakara ástand
en nú í fæðuöryggismálum í fjölda
ára. Yfir fimm milljónir manna eru
þar í brýnni neyð vegna fæðuskorts
og næstu uppskeru ekki að vænta
fyrr en í apríl á næsta ári, samkvæmt
upplýsingum frá World Food
Program (WFP) sem er rekið á
vegum Sameinuðu þjóðanna.
Vaxandi hungur í Simbabve
Eddie Rowe, yfirmaður hjálparstarfs
WFP, segir að þörfin fyrir
matvælaaðstoð í Simbabve hafi
lengst af verið bundin við dreifbýlið.
Nú séu hins vegar um tvær milljónir
manna í borgum landsins sem þurfi
á neyðaraðstoð að halda.
„Við erum að tala um virkilega
fátækt í borgunum, þar sem atvinnu­
leysi er mikið og það skilar sér aftur
í fæðuskorti,“ segir Rowe.
Það er ekki bara mannfólkið í
Simbabve sem þjáist af hungri. Með
sólarrafhlöðum þóttust menn hafa
FRÉTTASKÝRING
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Stofnanir Sameinuðu þjóðanna hafa ítrekað hvatt þjóðir heims til að tryggja sitt öryggi í fæðuöflun og framleiðslu:
Fæðuöryggi er lykillinn að
þjóðaröryggi Íslendinga
– Það kostar peninga að tryggja slíkt en mun dýrkeyptara verður það ef fótunum er kippt undan matvælaframleiðslu á Íslandi
Sagan sýnir okkur að stór eldgos á Íslandi hafa lamað matvælaframleiðslu og skapað margvíslega óáran í Evrópu
og allt suður í Afríku og vestur í Ameríku. Það er því í hæsta máta óábyrgt að gera lítið úr nauðsyn þess að tryggja
fæðuöryggi á Íslandi. Það er hreint glapræði ef þjóðin á að eiga líf sitt undir innflutningi á matvælum. Mynd / HKr
Kort FAO yfir helstu hungursvæði jarðar í september 2018. Af 7,6 milljörðum
jarðarbúa lifðu þá rúmir tveir milljarðar við hungur að meira eða minna leyti.
Meira að segja í Evrópu og Norður- Ameríku voru 89 milljónir manna í þeirri
stöðu. Í Asíu voru það rúmur milljarður manna, í Afríku 676 milljónir og í
Suður-Ameríku voru það 188 milljónir manna.
Eitt það fyrsta sem eyðileggst í styrjöldum eru innviðir samgangna sem
stöðvar m.a. flutninga á matvælum. Undirstöður matvælaframleiðslu eru
lika gjarnan vísvitandi eyðilagðar til að skapa upplausn og draga mátt úr
þeirri þjóð sem fyrir árás verður. Þessi mynd er frá Jemen þar sem íbúar
þjást vegna árása sem gerðar eru m.a. með vopnum frá Vesturlöndum.
Mynd / Business Afrika