Bændablaðið - 10.10.2019, Blaðsíða 21

Bændablaðið | Fimmtudagur 10. október 2019 21
himin höndum tekið árið 2016. Var
orka sólarrafhlaðanna notuð til að
knýja vatnsdælur sem dældu upp
grunnvatni til að vökva hveitiakra.
Afleiðingin varð sú að yfirborðsvatn
hvarf á stórum svæðum svo fílar
og aðrir grasbítar í suðvesturhluta
Simbabve höfðu hvorki vatn né
gróður til að nærast á og fóru að
sækja inn í borgirnar í fæðuöflun.
Ýmiss konar óáran getur skjótt
komið fæðuöryggislausum
þjóðum í vanda
Fæðuöryggi skiptir höfuðmáli þegar
ýmiss konar óáran er tekin með
inn í afkomuútreikninga heimsins.
Sjúkdómar, styrjaldir og náttúru­
hamfarir geta hæg lega skorið á
framleiðslu og aðflutnings leiðir
matvæla. Þá geta sjálfsbjargar­
möguleikar þjóða skipt öllu máli
varðandi líf íbúanna. Þess vegna tala
menn um nauðsyn þess að tryggja
„fæðuöryggi“.
Fæðuöryggi er ekki það
sama og matvælaöryggi
Þessu hugtaki, fæðuöryggi, er oft
ruglað saman við „matvælaöryggi“
sem gengur út á að tryggja örugga
og heilbrigða framleiðslu matvæla
svo fólk skaðist ekki af neyslu
þeirra. Matvælastofnun og Matís
hafa einmitt komið mjög við sögu í
slíku eftirliti á Íslandi og við að efla
matvælaöryggið með ýmsum hætti.
Hurð skall nærri hælum
varðandi fæðuöryggi Íslendinga
haustið 2008
Sáralitlu munaði að Íslendingar yrðu
þurfalingar hvað fæðu varðar þegar
efnahagshrunið skall á haustið 2008.
Þá lokaðist fyrir allt gjaldeyrisflæði
sem gerði innkaup á matvælum og
öðrum nauðsynjum nánast útilokuð.
Þá var sannarlega gott að hafa hér
öflugan landbúnað og sjávarútveg.
Pólverjum og Færeyingum
verður aldrei fullþakkaður
vinargreiðinn
Þar var aðallega þrennt sem bjargaði
þá þjóðinni, þ.e. öflug innlend
framleiðsla á landbúnaðarafurðum,
öflugar innlendar fiskveiðar og
aðstoð sannra vinaþjóða. Þar var
það einstakur velvilji Pólverja
og Færeyinga til að lána okkur
gjald eyri án nokkurra skilyrða
sem skipti sköpum. Þessar þjóðir
reyndust okkur þá best þegar okkar
helstu viðskiptaþjóðir neituðu
okkur um aðstoð, nema kannski
Rússar. Peninga legir hagsmunir
lokuðu þá snarlega fyrir alla hjálp
frá öðrum ríkjum heimsins.
Á þessum tíma skipti okkar eigin
fæðuframleiðsla gríðarlegu máli
varðandi það að ekki færi enn verr.
Ef landbúnaður og fiskveiðar hefðu
ekki verið eins öflugar greinar og
raunin var, hefði örugglega farið
mjög illa. Við höfðum einfaldlega
ekki fjárhagslegt bolmagn til að
kaupa næga fæðu handa þjóðinni
erlendis frá og alls ekki án aðstoðar
Færeyinga og Pólverja. Verður
þessum þjóðum seint fullþakkað fyrir
þann afar mikilvæga vinargreiða.
Sagan lýsir hörmungum þar sem
baráttan um fæðu skipti sköpum
Við getum líka horft aðeins lengra
aftur í tímann, eða til þess er 25
km gossprunga með 130 gígum
opnaðist í eldgosi þann 8. júní 1783
sem kallað er ýmist Lakagígagosið
eða Skaftáreldar. Þetta gos stóð
yfir til 7. febrúar árið 1784, en olli
gríðarlegum hörmungum bæði hér
á Íslandi og ekki síður úti í heimi.
Það snerti heldur betur hugtakið
fæðuöryggi.
Eitruð gasmóða (Laki haze)
lagðist yfir austurhluta landsins
ásamt ösku frá eldstöðvunum,
þessi móða skreið líka yfir hafið
til Evrópu og af henni er hugtakið
„móðuharðindi“ dregið sem nefnt
var á ensku „Mist Hardships“. Um
8 milljónir tonna af vetnisflúoríði er
talið hafa streymt út í andrúmsloftið
og um 120 milljónir tonna af
brennisteinsdíoxíði sem er þrefalt
meiri losun en allur iðnaður í Evrópu
losaði árið 2006.
Súrt andrúmsloftið brenndi síðan
gróður í stórum stíl. Þegar fólk og
fénaður andaði loftinu að sér og
það blandaðist vökva í öndunarvegi
breyttist það í brennissteinssýru og
skemmdi lungun. Hefur verið áætlað
að 23 þúsund Bretar hafi látist af
þeim sökum. Gosefni byrgðu fyrir
sólarljósið sem leiddi til mikils
kulda sem talið er að hafi valdið
dauða 8.000 Breta til viðbótar.
Veturinn 1784 var auk þess sagður sá
kaldasti sem mælst hefur í Norður­
Ameríku og náðu áhrifin allt suður
til Mexíkóflóa.
Á Íslandi er talið að um 80%
sauðfjárstofnsins hafi drepist, 50%
nautgripastofnsins og um 50%
hrossastofnsins. Það olli síðan
hungurdauða um 9.000 Íslendinga,
eða um 20–25% þjóðarinnar og stór
hluti Íslendinga fór á vergang. Þá
voru það matarkistur Breiðafjarðar,
við Ísafjarðardjúp og víðar á
Vestfjörðum sem björguðu því sem
bjargað varð. Ekki var þá hægt að
treysta á að innflutningur matvæla
gæti bjargað þjóðinni.
Leitt hefur verið líkum að því að
Skaftáreldar hafi verið mannskæðasta
eldgos á heimsvísu. Þeir ollu
uppskerubresti víða í Evrópu sem
olli mannfalli og innanlandsátökum
og milliríkjaátökum. Gosmóðan
hafði alvarleg áhrif á uppskeru allt
suður til Afríku og jafnvel gætti
áhrifanna á Indlandi vegna veikingar
á monsoon­veðurkerfinu. Talið er að
þetta ástand hafi dregið um sjötta
hluta egypsku þjóðarinnar til dauða.
Orkumál eru líka hluti af
fæðuöryggiskeðjunni
Raforkukostnaður er líka veigamikill
þáttur í landbúnaði á Íslandi, eins og
við mjólkurframleiðslu og sér í lagi
við ylrækt í gróðurhúsum. Þetta er
afar mikilvægt í allri umræðu um að
tryggja fæðuöryggi Íslendinga. Það
á líka við varðandi nýtingu raforku
í stað olíu til að framleiða fiskimjöl.
Fréttir að undanförnu sýna að
garðyrkjubændur á Íslandi eru að
lenda í vandræðum vegna hækkunar
á orkukostnaði. Bændur hafa af
þessum sökum verið að draga úr
sinni framleiðslu, þrátt fyrir að
eftirspurn sé mikil meðal neytenda.
Hátt orkuverð er að kæfa þeirra
starfsemi.
Garðyrkjubændur hafa marg­
ítrekað bent á að innleiðing á
evrópsku regluverki um orkumál
hafi þegar og muni enn frekar auka
kostnað við t.d. ylrækt í gróður húsum
sem geri slíka framleiðslu með öllu
ósamkeppnishæfa við innfluttar
vörur. Vitandi vits sam þykktu
samt 49 alþingismenn innleiðingu
á orkupakka 3 þann 2. september
síðastliðinn, eða 73% þingmanna.
Þá er boðað að fjórði orkupakkinn frá
ESB sé væntanlegur til innleiðingar
sem herðir enn þessi tök.
Þarna hafa helstu rökin verið, að
með innleiðingu á orkupakka þrjú sé
verið að tryggja „neytendavernd“.
Það hlýtur að teljast skrítin vernd
ef hún felur fyrst og fremst í sér
frelsi til að velja á milli dýrari
orkukosta en áður hafa verið í boði
og verulega skerðingu á fæðuöryggi
þjóðarinnar.
Miðað við þær afleiðingar sem
hækkun orkuverðs, þ.e. raforku,
flutnings og annarra gjaldaliða
orkufyrirtækjanna, er þegar búin að
hafa t.d. á garðyrkjuna, lítur dæmið
illa út. Í því ljósi má segja að með
samþykkt Alþingis á innleiðingu
orkupakka þrjú sé í raun verið að
vinna gegn fæðuöryggismarkmiðum
Sameinuðu þjóðanna.
Mun Ísland standa við
fæðuöryggismarkmið
Sameinuðu þjóðanna?
Íslendingar fengu aðild að Sameinuðu
þjóðunum (SÞ) þann 19. nóvember
1946. Áður hafði Ísland gerst aðili
að fimm alþjóðastofnunum, sem
síðar urðu sérstofnanir samtakanna:
Matvæla­ og landbúnaðarstofnuninni
(FAO), Alþjóðagjaldeyrissjóðnum
(IMF), Alþjóðabankanum (IBRD),
Alþjóða flugmálastofnuninni (ICAO)
og Alþjóðavinnumálastofnuninni
(ILO). Löngu áður hafði Ísland gerst
aðili að Alþjóðapóstmálasambandinu
(UPU).
Árið 1943 varð Ísland stofnaðili
að Hjálpar­ og endurreisnarstofnun
Sameinuðu þjóðanna (UNRRA), en
sú stofnun var lögð niður árið 1947.
Allsherjarþing SÞ samþykkti
aðildarumsókn Íslands 9. nóvember
1946. Hinn 19. nóvember sama ár
undirritaði Thor Thors sendiherra
yfirlýsingu, fyrir hönd ríkisstjórnar
Íslands, um að Ísland samþykkti
sáttmála Sameinuðu þjóðanna. Árið
1947 var Thor Thors skipaður fyrsti
fastafulltrúi Íslands hjá Sameinuðu
þjóðunum.
Ísland hefur þannig verið aðili að
Sameinuðu þjóðunum frá stofnun.
Þá hafa íslenskir ráðamenn talið
sér skylt að fylgja markmiðum
Sameinuðu þjóðanna, m.a. í
loftslags málum. Engar upplýsingar
eru hins vegar fyrirliggjandi um að
Ísland hafi hafnað að taka þátt í því
markmiði að tryggja fæðuöryggi
þjóða heims. Því hlýtur sú skylda
að hvíla á ráðamönnum að leggja
á borðið samræmda áætlun um
hvernig slíkum markmiðum verði
náð. Það verður örugglega ekki
gert með því að þrautpína íslenska
bændur með stöðugt hærra orkuverði
og flæma þá úr starfi. Það verður
heldur ekki gert með því að grafa
undan sauðfjárrækt, nautgriparækt,
alifuglarækt og svínarækt með
stórauknum innflutningi.
Ef stjórnmálamenn meina eitthvað
með veru Íslands í alþjóðasamtökum
eins og Sameinuðu þjóðunum, verða
menn líka að hafa í gangi áætlun
sem tryggir m.a. öryggi þjóðarinnar
varðandi aðgengi að fæðu. Ekki bara
þegar allt leikur í lyndi, heldur ekki
síður til að mæta öllum þeim óvæntu
aðstæðum sem upp geta komið.
Kæli‐ og frystiklefar 
allar stærðir og gerðir
Okkar þekking nýtist þér..
Margar gerðir af vélbúnaði fyrir kæli‐ og frystiklefa.
Mikið úrval af hillum í kæla og frysta.
Kælitækni er leiðandi í sölu og uppsetningu 
á kerfum með náttúrulegum kælimiðlum.
Vannæring og hungur er ekki bara eitthvað sem getur átt sér stað í útlöndum.
Fjölmargir Íslendingar búa daglega við slíkan veruleika, ýmist vegna fátæktar
og/eða sjúkdóma. Mynd /Sott.net
Orkustofnun - Grensásvegi 9 - 108 Reykjavík - Sími 569-6000 - www.os.is
Hefur þú kynnt þér
Smávirkjanaverkefni
Orkustofnunar?
Smærri virkjanir geta verið lyftistöng fyrir bæði
bændur og fleiri aðila
Þær geta stuðlað að auknu orkuöryggi í landinu
Geta verið svar við orkuskorti víða um land
Geta tryggt vaxtarmöguleika í dreifðari
byggðum landsins
Kynntu þér málið á vef Orkustofnunar:
https://orkustofnun.is/raforka/smavirkjanir/