Fréttabréf Öryrkjabandalags Íslands - 01.09.1995, Blaðsíða 12

Jóhannes Bergsveinsson yfirlæknir:
örorku og áfengis
Tengsl
Eg á varla von á því, að á voru
landi sé nokkur svo illa upplýstur
í dag, að hann trúi því, að áfengi sé
“saklaus gleðigjafi”, þótt stundum sé
látið heita að svo sé. Milli tíu og tutt-
ugu af hundraði þeirra, sem áfengis
neyta, lenda í verulegum vandræðum
vegna neyslunnar. Það er ekki svo lítill
hópur ef við höfum í huga, að nær níu-
tíu af hundraði fullorðinna neyta
áfengis.
Tengsl áfengis og örorku eru
margvísleg, bæði bein og óbein. Bein
eru tengslin þegar óhófleg áfengis-
neysla veldur varanlegu tjóni á vefjum
líkamans og líffærum, þannig að af
leiðir þráláta og alvarlega sjúkdóma,
svo sem magabólgu, magasár, bris-
kirtilbólgu, lifrarbólgu. skorpulifur,
úttaugabólgu eða heilabilun af ýmsu
tagi, svo eitthvað sé nefnt. Eða þegar
hún veldur slíkri truflun á dómgreind
og hegðun neytandans, að af atferli
hans hljótast alvarleg slys, er valda
örkumlum á lrkama og/eða sál. Obein
eru tengslin þegar áfengisneysla
brýtur niður þrek og þor þess, sem
hlotið hefur örorku af öðrum ástæð-
um, hindrar hann í að ná aftur tökum
á lífinu og eykur þann félagslega
vanda, er hann stendur frammi fyrir,
með því t.d. að trufla búsetu hans,
skerða traust vinnuveitenda á honum
og rýra fjárhag hans.
“Eg get fengið mér í glas í hópi
góðra vina án þess að fara yfir strikið,
en hann Jón ætti aldrei að smakka
áfengi, því hann kann ekkert með það
að fara”. Flest höfum við einhvern
tíma heyrt aðra hafa uppi slíkar full-
yrðingar um eigin undirtök í glímunni
við Bakkus, eða sjálf haft þær uppi.
Þeim er þó valt að treysta því gjarna
sannast hið fornkveðna: Auðveldara
er að sjá flísina í auga bróður síns en
bjálkann í eigin auga.
Höfum við einhverja hugmynd
um hverjir úr hópi þeirra, sem
gerast neytendur áfengis, eru líklegir
til þess að verða meðal þeirra, er lenda
í erfiðleikum með neysluna? Smátt og
smátt, eftir því sem þekking okkar
hefur aukist á taugakerfi mannsins,
Jóhannes Bergsveinsson.
eðli áfengis og áhrifum þess á
neytendur, höfum við fengið
vísbendingar um það, hverjir kunna
að taka meiri áhættu, en aðrir, með
því að “gægjast í glas”. Það hefur til
dæmis komið í ljós, að þeim, er hættir
til þunglyndis, kann að vera hættara
við að verða undir í glímunni við
Bakkus.
Myrkur hylur marar ál
myrk sig skýin hringa,
myrkur er í minni sál
myrkra hugrenninga.
Þannig orti Kristján Jónsson,
Fjallaskáld. Hann var einn þeirra
mörgu efnilegu íslendinga, er laut í
lægra haldi fyrir Bakkusi, svo sem sjá
má af eftirfarandi vísu hans:
Framar enginn maður má
minni gleði raska,
trú þér festi ég einni á
allíknandi flaska.
Hann leit flöskuna sem uppsprettu
varanlegrar líknar, en það reyndist
honum þó tálsýn. í glæru gleri hennar
var aðeins upphaf og endir vítahrings,
er bæði magnar dapurleikann og
drykkjuna.
Eg hef selt hann yngra Rauð,
er því sjaldan glaður!
Svona er að vanta veraldar auð
og vera drykkjumaður!,
sagði annað skáld um áfengisfíkn sína
og sálarkvalir drykkjumanns, þegar
fylgifiskar drykkjunnar gera vart við
sig. Reyndar var tálsýnin ekki alltaf
fjarri Páli Ólafssyni, frekar en
Kristjáni Fjallaskáldi, því hann hafði
einhverntíma þessi orð um áfengið:
Nóttin hefur níðst á mér
nú eru augun þrútin
snemma því á fætur fer
og flýti mér í kútinn.
Við það augun verða hörð
við það batnar manni strax.
Það er betra en bænargjörð
brennivín að morgni dags.
s
Iljóðum þessara og ýmissa annarra
íslenskra skálda endurspeglast sá
tvískinnungur gagnvart áfengi, sem
svo mjög er áberandi hjá þjóðinni í
heild sinni, og veldur því hve erfiðlega
mörgum gengur að átta sig á hvern
rnann Bakkus hefur raunverulega að
geyma. Menn dásama gæsku hans, en
gleyma grimmdinni, sem undir býr.
Virðast jafnvel taka undir með Vatns-
enda - Rósu þegar hún segir:
Eg að öllum háska hlæ
heims á leiðum þröngvu,
mér er sama nú, hvort næ
nokkru landi eða öngvu.
Hún mun reyndar hafa velkst á
bárum þess hafs, sem geymir lífsbjörg
þjóðarinnar, en ekki á bárum brenndra
drykkja, þegar hún orti þetta. Og þrátt
fyrir að áfengisfiknin sé svo sterk, að
menn trúi því jafnvel, að hún nái út
yfir gröf og dauða, láta menn það ekki
aftra sér frá því að mynnast við
Bakkus.
Helltu út úr einum kút
ofan í gröf mér búna,
beinin mín í brennivín
bráðlega langar núna,
segir í draumvísu. Sumir berjast harðri
baráttu við Bakkus ævina á enda án
þess að hafa sigur og falla að lokum
sjálfir í valinn. Páll Ólafsson hefur lýst
þessu þannig í ljóði:
Aldrei nokkur hefur halur
hreystilegar varið sig,
því flöskur eins og fallinn valur
fundust kringum dauðan mig.
Ofneysla áfengis getur valdið fleiri
geðrænum truflunum hjá neytendum
en áfengisfíkn. Hún getur valdið
minnisskerðingu, breytingum á skap-
gerð eða persónuleika og jafnvel
12