Bændablaðið - 02.04.2020, Blaðsíða 20

Bændablaðið | Fimmtudagur 2. apríl 202020
Áhrif COVID-19 faraldursins á
daglegt líf heimsbyggðarinnar er
stöðugt að koma betur í ljós. Nú
virðast áhyggjurnar fara vaxandi
um allan heim um fæðuöryggi og
að þjóðir hafi raunverulega getu
til að brauðfæða sig sjálfar þegar
lokast á aðflutningsleiðir og dreg-
ur úr miðlun á nauðsynjavörum
á markaði.
Fjölmiðlar víða um lönd hafa
mikið fjallað að undanförnu um
áhrif veirufaraldursins á fæðuör-
yggi og vaxandi ótta við matar-
skort. Á vefsíðu Food Navigator
var t.d. greint frá því að evrópskir
neytendur fylltust kvíða vegna þess
að hillur í verslunum hafi verið að
tæmast þegar fólk fór að hamstra
matvörur. Forsvarsmenn stórversl-
ana í Bret landi og fleiri löndum, eins
og á Íslandi, hafa reynt að róa fólk
og segja nægar birgðir til fyrir alla.
Benda þeir um leið á að þegar fólk
fari að hamstra vörur sem það hafi
jafnvel enga þörf fyrir, þá leiði það til
þess að einhverjir aðrir grípi í tómt.
Auðvelt sé að komast hjá þessu ef
allir vinni saman og fólk hætti að
hamstra og hugsa einungis um sjálft
sig.

Fæðuöryggi er ekki sjálfgefið
Samkvæmt tölum Statista og
Economist Intelligence Unit var
mest fæðuöryggi á árinu 2019 talið
vera í Singapúr og fékk það land 87,4
stig af 100 mögulegum. Þessi listi er
mikil blekking því hann byggir á
viðskiptaforsendum alþjóðahyggj-
unnar, en ekki á því hvaða þjóðir
eru sjálfri sér nægar um matvæli.
Íbúar Singapúr geta nefnilega alls
ekki brauðfætt sig sjálfir, því yfir
90% af þeim matvælum sem þar er
neytt eru innflutt. Án efa mun hrun í
flugsamgöngum hafa meiri neikvæð
áhrif á fæðuöryggi þessarar ríku
þjóðar en margra annarra. Samt er
talað um á vef Statista hversu mikil-
vægt fæðuöryggi er í ljósi útbreiðslu
COVID-19 faraldursins. Fólk sem
hafi talið sig í góðum málum með
aðgengi af gnægð matar sé að vakna
við þann vonda draum að öryggið
nái ekki lengra en að tómum hillum
verslana.
Fjárglæframenn og bankar voru
látnir ganga fyrir hag almennings
Fjölmörg lönd og ríkisstjórnir hafa
haft fæðuöryggi að markmiði árum
og áratugum saman og má þar t.d.
nefna Noreg. Samt hefur alþjóða-
hyggjan, eða svonefndur „global-
ismi“, róið að því öllum árum að
þurrka út þessa viðleitni og treysta
alfarið á að frjáls viðskipti um allan
heim leysi þetta vandamál. Sú við-
leitni skilaði því að fæðu-óöryggi
fór mjög vaxandi í Evrópu í kjölfar
bankakreppunnar, eða eftir 2009
samkvæmt tölum í The Lancet.
Ástæðan er að allt kapp var lagt
á að bjarga evrópskum bönkum,
öðrum peningastofnunum og fjár-
glæframönnum. Til þess var varið
billjónum evra af fjármunum al-
mennings í þeim ríkjum í stað þess
að byggja upp innviði á borð við
matvælaframleiðslu. Það hefur
komið í bakið á almenningi í þessum
löndum.
Óvissa í matvælaframleiðslu
í Evrópu
Hópur bænda í Þýskalandi hefur
bent á að vegna stöðunnar sem upp
er komin kunni langtímaáhrifin að
verða þau að evrópskir bændur geti
ekki annað eftirspurn. Það þýðir
væntanlega líka að útflutningur á
ýmsum landbúnaðarafurðum frá
Þýskalandi verður mögulega úr
sögunni. Það getur haft töluverðar
afleiðingar fyrir þjóðir sem treysta
á matvælainnflutning frá ESB-
ríkjunum.
Hagnýting ódýrs
vinnuafls í uppnámi
Annar angi af þessu er að ekki
gengur lengur upp sú hagfræði að
íbúar í velmegunarríkjum geti treyst
á að fá ódýr matvæli sem framleidd
eru með hagnýtingu á ódýru vinnu-
afli í fátækum ríkjum og með óhóf-
legri notkun eiturefna. Slíkri fram-
leiðslu hefur um langt árabil verið
flogið heimshorna á milli og til þess
m.a. nýtt aukaflutningsgetu í far-
þegaflugi. Með hruni í farþegaflugi
er þetta ekki lengur mögulegt með
sama hætti og áður og þarf því að
slást um laust pláss í flutningavélum.
Aðgengi að slíkri ódýrri landbúnað-
arframleiðslu hefur hins vegar verið
beitt óspart til að stilla bændum á
Íslandi og víðar á Vesturlöndum upp
við vegg af postulum hömlulausrar
alþjóðahyggju í viðskiptum.
Ekkert erlent vinnuafl
í Þýskalandi í ávaxta-
og grænmetisrækt
Bændasamtök Þýskalands, (Deutscher
Bauernverband – DBV) segja í bréfi
til yfirvalda að útbreiðsla COVID-19
muni hafa bein áhrif á matvælafram-
leiðsluna og gera þurfi sérstakar
ráðstafanir til að halda framleiðslu-
keðjunni gangandi. Strax þurfi að
bregðast við varðandi ávaxta- og
grænmetisframleiðsluna enda að
fara að vora og undirbúningur við
ræktunarstörf víða að hefjast. Þessar
greinar í Þýskalandi hafi reitt sig
mjög á tímabundið aðkeypt erlent
vinnuafl sem nú sé ekki hægt að
óbreyttu vegna lokunar landamæra.
COPA-COGECA vil að tryggð
verði snurðulaus starfsemi
Samtök evrópskra bænda, COPA-
COGECA, fóru fram á það við fram-
kvæmdastjórn Evrópu sambandsins á
dögunum að tryggð verði snurðulaus
starfsemi landbúnaðarvörufram-
leiðslunnar. Undir þetta taka samtök
ungra bænda, „Conseil Européen des
Jeunes Agriculteurs (CEJA)“. Segir
í erindi samtakanna að hröð atburða-
rás vegna útbreiðslu COVID-19 geti
fljótt haft neikvæð áhrif á fram-
leiðslu og dreifingu landbúnaðar-
afurða. Þar segir einnig að útbreiðsla
veikinnar hafi þegar haft afdrifaríkar
afleiðingar fyrir þær dreifðu byggðir
þar sem smit hafi verið mikið. Það
eigi bæði við hefðbundin landbúnað
sem og skógariðnað. Þetta muni hafa
alvarlegar afleiðingar til lengri tíma
litið ef ekkert verði að gert. Fagna
samtökin jafnframt yfirlýsingu frá
Matvælaöryggisstofnun Evr ópu
(EFSA) um að engar stað festingar
hafi komið fram um að kóróna-
vírusinn dreifist með matvælum.
Bendir Marta Hugas, yfirmaður vís-
indasviðs EFSA, á að við útbreiðslu
annarra kórónavírussjúkdóma, eins
og SARS-CoV og MERS-CoV, hafi
ekki orðið vart við smit í gegnum
neyslu á matvælum.
Nauðsynlegt að tryggja
fæðuöryggi þjóða
Bandarísku landbúnaðarsamtökin,
American Farm Bureau Federation,
segja stöðuna langt frá því að vera
eðlilega þar sem milljónir manna
eru hvattir til að halda sig heima.
Bændur hafi þó ekki um annað að
velja en að halda sínu striki þó þeir
reyni að forðast fjölmennið. Þar er
líka bent á að bændur þurfi að reiða
sig á vinnuafl til að halda hlutunum
gangandi.
Á vefsíðu samtakanna segir
einnig að fólk hafi blessunarlega
getað gengið að nauðsynjavörum
til þessa, þótt tómar hillur verslana
kunni að líta ógnvænlega út vegna
hamsturs. Það sé þó ekkert miðað
við hvað geti gerst ef landbúnaðar-
framleiðslan stöðvast.
„Tímar eins og þessir ættu að
minna okkur á nauðsyn þess að
tryggja fæðuöryggi þjóða.“
Landbúnaður skilgreindur
sem lykilatvinnugrein
Í Bandaríkjunum er landbúnaðar-
framleiðsla skilgreind sem einn af
lykilinnviðum samfélagsins. Það
tekur til bænda, úrvinnsluiðnaðar,
dreifingar, smásölu og tengdra
greina. Starfsfólk þessara greina
er kallað; nauðsynlegir starfsmenn
í mikilvægum innviðagreinum, eða
„essential critical infrastructure
workers“.
Ekki enn matvælaskortur
en brestir gætu komið upp í
framleiðslukeðjum
Þó ekki sé talinn verða neinn skortur
á matvælum í Bandaríkjunum á
næstunni er rætt um að brestir geti
orðið í keðjunni þannig að truflun
geti orðið á dreifingu matvæla til
neytenda. Þar er samt ekki mælt
með að framleiðsla verði stöðvuð
né að vörur verði innkallaðar þótt
starfsmenn sem vinna við fram-
leiðslulínur veikist af COVID-19.
Staðan á Íslandi er um margt sam-
bærileg þó nálægðin sé oft meiri og
dreifileiðir einfaldari.
Veruleikinn afhjúpar
lýðskrum háðsmeistaranna
Það er kaldhæðnislegt í ljósi þessa
að samtök verslunar víða um heim,
ekki síst á Íslandi, hafa gengið
hart fram í því á liðnum árum að
reka áróður fyrir alþjóðavæðingu
viðskipta með landbúnaðarvörur.
Hefur þar lítið verið gert úr
áhyggjum sumra um að það kunni
að hafa neikvæð áhrif á landbúnað
í ríkjum eins og á Íslandi, sjúk-
dómavarnir, fæðuöryggi og sjálfs-
bjargarmöguleika þjóða.
Hæðst hefur verið opinberlega
að slíkum áhyggjum, m.a. í greina-
skrifum fólks sem aðhyllist aukna
alþjóðavæðingu og ekki síst þeirra
sem hafa verið hallir undir að Ísland
gengi í Evrópu sambandið. Hefur
fólk sem talið er málsmetandi og
hliðhollt þeim stjórnmálahreyfing-
um sem helst hafa rekið áróður fyrir
inngöngu Íslands í ESB, ekki legið
FRÉTTASKÝRING
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Heimsbyggðin hrópar eftir auknu fæðuöryggi
þjóða í kjölfar heimsfaraldurs á COVID-19
– Það er þvert á orðræðu og skrif ýmissa „málsmetandi“ manna á Íslandi og víðar sem hæðst hafa af fæðuöryggisumræðunni
S taða fæðuöryggis á heimsvísu er æði misjöfn eftir löndum. Þar er t.d. ekki hægt að setja samnefnara yfir öll Evrópulönd um að þau njóti mikils fæðuöryggis. Þá er það enn svo árið 2020 að um 822
milljónir jarðarbúa lifa við sult og vannæringu.
Heimsfaraldur COVID-19 sýnir það enn og sannar að allir jarðarbúar
ættu að búa við öruggt fæðuframboð úr sínu nærumhverfi. Annað er í
raun glapræði þegar samskipti og samgöngur leggjast niður í stórum stíl
eins og raunin er nú. Fjölmörg lönd og ríkisstjórnir hafa haft fæðuöryggi
að markmiði árum og áratugum saman, þó svonefndur „globalismi“ hafi
róið að því öllum árum að þurrka út þessa viðleitni og treysta alfarið á að
frjáls viðskipti um allan heim leysi þetta vandamál.
Lífræn ræktun tryggir sjálfbæra nýtingu jarðvegs, en massaframleiðsla alþjóðahyggjunnar með beitingu gróður-
eyðingarefna og skordýraeiturs er smám saman að eyðileggja dýrmætt ræktarland víða um heim. Stofnanir Sam-
einuðu þjóðanna hafa verið að benda á þessa hættu á liðnum árum. Þannig sagði í yfirskrift ráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna um viðskipti og þróun fyrir nokkrum árum, „Vaknið áður en það verður um seinan“. Mynd / University of Vermont
Óttinn við fæðuskort í kjölfar heimsfaraldurs COVID-19 er víða áþreifanlegur
í verslunum.